19.08.2015
Một ngày cuối tháng Tư năm 1992, khi nghe tin Tổng
thống George W.H. Bush (cha) quyết định nới lỏng một phần lệnh cấm vận đối với
Việt Nam bằng cách cho nối lại liên lạc viễn thông giữa hai quốc gia, ngay chiều
hôm đó, từ California tôi gọi điện thoại về Sài Gòn cho người quen và đường dây
đã thực sự được nối lại, chuyển những âm giọng cho nhau nghe giữa hai bờ đại
dương sau 17 năm cắt tiếng.
Thời đó rất ít gia đình người Việt có điện thoại.
Tôi nhớ, khi cần nói chuyện với bố mẹ, qua điện thoại của nhà người quen, tôi
phải gọi trước, nhờ nhắn với người nhà vào một giờ nhất định tôi sẽ gọi lại.
Sau bao năm không được nghe giọng người thân, nay điện thoại nối lại cho mình cảm
giác như gia đình và quê hương sau bao năm rời xa đã gần lại, dù địa lý vẫn còn
cách nhau cả một đại dương bao la. Giá gọi điện lúc đó là 3 đô-la một phút. Với
nền kinh tế đã mở ra cho kinh doanh cá thể nên nhiều nơi ở Sài Gòn có dịch vụ
điện thoại để người trong nước nói chuyện với thân nhân từ Mỹ. Sau điện thoại,
dịch vụ quay video sinh hoạt gia đình để gửi qua Mỹ cũng nở rộ một thời.
Tuần trước, kênh CNN đưa tin những người trẻ Cuba
tìm đến vài địa điểm trong Thủ đô Havana có wi-fi để lên mạng trò chuyện với
người thân ở Mỹ. Bản tin cho biết hiện nay có chưa đến 40 địa điểm trên toàn quốc
Cuba là nơi người dân có thể dùng điện thoại thông minh để nối mạng qua wi-fi.
Dân Cuba ngày nay giống như dân Việt cách đây 23
năm, muốn được liên lạc trực tiếp với thân nhân ở Mỹ.
Từ tháng 12 năm ngoái, sau khi Hoa Kỳ và Cuba quyết
định mở ra những thảo luận để tiến đến bình thường quan hệ, các công ty Mỹ đã bắt
đầu phác thảo kế hoạch nối lại liên lạc giữa hai nước, bằng viễn thông, bằng du
lịch đường hàng không, đường phà và du thuyền.
Bây giờ bàn chuyện liên lạc giữa hai nước thì chuyện
nối đường dây điện thoại là xưa cũ rồi. Ngày nay liên lạc với nhau là dùng
wi-fi, qua internet để hai bên không những được nghe giọng nói mà còn thấy hình
ảnh người thân sống động trên màn hình nhỏ.
Nhưng tiến trình phát triển quan hệ ngoại giao Mỹ-Cuba
vừa được mở ra có những bước trái chiều với tiến trình quan hệ Mỹ-Việt.
Với Hà Nội, từ đầu thập niên 1990 Washington đã cho
phép công ty Mỹ vào Việt Nam khảo sát thị trường, tổ chức tua du lịch, cho các
tổ chức thiện nguyện NGO vào làm việc, cho Việt Nam được vay tiền của Quỹ Tiền
tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB). Mỹ hoàn toàn bỏ cấm vận vào đầu năm
1994, sau 30 năm không bang giao với Bắc Việt từ 1964 và toàn cõi Việt Nam từ
năm 1975.
Sau đó Hoa Kỳ và Việt Nam đồng ý trao trả tài sản
trước khi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 11/7/1995, hai mươi
năm sau khi cuộc chiến chấm dứt và người Mỹ rút lui.
Trong quan hệ với Cuba, sau hơn nửa thế kỷ không
bang giao, cuối năm vừa qua Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Raúl Castro đã
đồng ý mở ra những thảo luận để tiến tới bang giao. Hôm 20/7 vừa qua Havana và
Washington đã chính thức nối lại quan hệ trước, các vấn đề khác sẽ được đưa vào
nghị trình thương thảo sau. Lệnh cấm vận Cuba từ năm 1961 đến nay vẫn còn hiệu
lực.
Dù đã bang giao nhưng công dân Mỹ vẫn chưa được tự
do du lịch đến Cuba mà phải đi theo các chương trình văn hoá, giáo dục, y tế
hay tôn giáo. Havana chưa thể vay tiền từ các tổ chức tài chính quốc tế để phát
triển.
Hai năm trước tôi đến Cuba và nhận ra nơi đây vẫn thực
sự là một đất nước cộng sản. Đường phố không có một bảng quảng cáo thương hiệu
và hai bên đường hay những nơi cao có khẩu hiệu hoan hô cách mạng, tán dương xã
hội chủ nghĩa. Muốn mua tờ báo hay tạp chí để đọc thật là khó tìm, chỉ có tuần
báo Granma, ấn bản tiếng Anh hay tiếng Tây Ban Nha, là cơ quan ngôn luận của Đảng
Cộng sản Cuba.
Từ Cuba muốn liên lạc về Mỹ qua điện thoại phải trả
2 đô 55 xu một phút, cùng giá khi gọi châu Mỹ còn các nơi khác 4 đô một phút.
Thủ đô Havana chưa có café internet, không thấy ai có điện thoại cầm tay và bên
đường vẫn còn những trụ điện thoại công cộng với nhiều người sử dụng. Muốn liên
lạc bằng email về Mỹ, khách sạn Riviera là nơi đoàn chúng tôi ở chỉ có ba bốn
máy điện toán đặt tại hành lang, mua thẻ dùng tốn hơn 8 đô-la cho nửa giờ.
Havana vẫn còn những cửa hàng bán nhu yếu phẩm theo
tem phiếu, tuy ngoài đường đã có sinh hoạt buôn bán cá thể như bán rau, trái
cây trên xe ba bánh hay một vài chợ nông dân. Quanh khu phố cổ có những người đạp
xích lô, chạy coco taxi đưa đón khách là những nghề mới có trong vòng một thập
niên, kể từ khi Chủ tịch Fidel Castro từ nhiệm và trao quyền lại cho em là Raúl
Castro và ông đã cho phép một vài hoạt động kinh tế tư nhân.
Dăm bảy năm trước người dân Cuba không được ở trong
những khách sạn dành cho du khách nước ngoài. Nay người dân có thể cho du khách
thuê phòng, được phép mở cửa hàng ăn uống, thường là tầng trệt của một ngôi nhà
khang trang. Những sinh hoạt kinh tế giống như ở Việt Nam vào những năm cuối thập
niên 1980.
Sau khi Liên bang Xô-viết sụp đổ vào đầu thập niên
1990 và không còn trợ giúp về tài chánh và năng lượng, Cuba đã trải qua giai đoạn
cực kỳ khó khăn gọi là “thời kỳ đặc biệt” với thực phẩm cắt giảm, xăng dầu thiếu,
như “thời bao cấp” ở Việt Nam. Nhưng Havana vẫn không có những bước ngoặt thay
đổi kinh tế như Hà Nội đưa ra năm 1986 sau nhiều thất bại với hợp tác xã và nền
kinh tế tập trung.
Chính sách “Đổi mới” của Việt Nam mở ra cho sinh hoạt
kinh tế nhiều thành phần, giúp phát triển đất nước, cải thiện cuộc sống của dân
nhưng cũng đã kéo nền giáo dục và y tế vào khủng hoảng, đã biến bệnh viện và
trường học thành những nơi mà người dân phải tốn nhiều tiền mà vẫn không được
phục vụ tốt.
Đó cũng là nhận xét của người hướng dẫn mà tôi có dịp
trò chuyện khi ở Cuba. Anh nhận xét, Việt Nam đã xa rời xã hội chủ nghĩa, Cuba
nhìn vào kinh nghiệm Việt Nam và không cho đó là những cải cách tốt đẹp khi
giao tiếp với phương Tây. Sau hơn nửa thế kỷ áp dụng chủ nghĩa xã hội, dù qua
nhiều khó khăn và vẫn còn bị Mỹ cấm vận, ngày nay mọi người dân Cuba vẫn được hưởng giáo dục và
các dịch vụ y tế miễn phí.
Thời gian một tuần ở Havana, buổi sáng mỗi ngày đoàn
chúng tôi được nghe thuyết trình, thảo luận với các giới chức văn hoá, giáo dục,
y tế và nghệ thuật để hiểu hơn về Cuba. Sau đó đi tham quan các cơ sở y tế, trường
học, bảo tàng.
Về chăm sóc y tế, cứ khoảng 150 dân là có một bác
sĩ. Mỗi khu cư dân đều có một trạm y tế gia đình điều hảnh bởi một bác sĩ và là
người chăm sóc sức khoẻ cho cư dân khu vực. Ai bệnh nặng sẽ được chuyển lên bác
sĩ chuyên khoa hay bệnh viện để chữa trị mà không phải trả bất cứ chi phí nào.
Ngành y của Cuba nổi tiếng đào tạo được nhiều bác sĩ giỏi được gửi đi làm việc ở
Nam Mỹ, châu Phi. Cả nghìn sinh viên Mỹ đang theo học y khoa ở đây, theo lời một
bác sĩ trong buổi thuyết trình.
Cũng như trong giáo dục, học sinh đi học từ mẫu giáo
lên hết bậc đại học đều không phải đóng học phí. Những học sinh có năng khiếu sẽ
được vào những trường chuyên.
Mấy tháng qua truyền thông ở Hoa Kỳ tràn ngập tin tức
về Cuba với viễn ảnh đất nước này sẽ mở ra cho Hoa Kỳ mau chóng vào đầu tư, sẽ
đón chào du khách Mỹ ào ạt sang thăm.
Đại sứ quán Cuba ở Washington đã mở cửa tháng trước.
Sáng 14/8/2015 Ngoại trưởng John Kerry đến Havana dự lễ thượng kỳ và mở cửa Đại
sứ quán Mỹ ở đây. Trong bài diễn văn, ông nhắc đến bang giao Mỹ-Việt như một
thành quả đưa hai nước từ cựu thù đến gần nhau, giúp Việt Nam phát triển sau
hai mươi năm mở ra quan hệ.
Những chuyển động từ sáu tháng qua mới chỉ đưa đến
việc nối lại bang giao hai nước nhưng nhiều người dân Cuba hân hoan nhảy múa,
phất cờ Mỹ đón mừng sự kiện này.
So với Việt Nam vào tháng 7/1995 khi hai nước cựu
thù nối lại bang giao, ở Hà Nội không có cảnh dân ra phố phất cờ Mỹ múa hát reo
mừng và lãnh đạo Việt Nam đón nhận tin bang giao với sự e dè. Vài tháng sau, cựu
Tổng thống George W.H. Bush đến Hà Nội nói chuyện về tương lai phát triển quan
hệ hai nước chỉ được đón nhận chừng mực trong một thính đường với số khách chưa
đầy một nửa.
Cuba và Việt Nam có những điểm giống nhau, chỉ cách
nhau 20 năm.
Những ngày ở Cuba tôi gửi về cho gia đình hai bưu
thiếp qua đường bưu điện. Lâu không thấy nhận được, tưởng đã thất lạc. Ba tháng
sau bưu thiếp mới đến. Như những cánh thư giữa Việt Nam và Mỹ thời còn cấm vận,
đi lòng vòng hơn tháng mới đến tay người nhận.
Chuyến bay từ Havana về lại Miami dự định cất cánh
lúc 11 giờ 40 sáng, đến Miami lúc 12 giờ 45. Tôi và nhiều bạn đã lên chương
trình đi thăm Little Havana vài tiếng đồng hồ vì chuyến bay về lại San
Francisco cất cánh lúc 8 giờ tối.
Buổi sáng ở phi trường José Martí, đang xếp hàng
check-in thì cúp điện. Nhân viên không làm gì được nên mọi người phải chờ. Lúc
sau có điện lại chừng 15 phút rồi lại bị cúp nữa. Vào phòng đợi thì biết chuyến
bay khởi hành sẽ trễ hai tiếng, rồi lên hơn bốn tiếng.
Về đến Miami gần 6 giờ chiều. Nhân viên di trú hỏi
qua Cuba làm gì? Tôi trả lời qua đó trong một chương trình học để tìm hiểu về
giáo dục và y tế. Ông nói: “In Cuba they don’t teach you anything, only about
communism.” - Ở Cuba họ không dạy gì ngoài chủ nghĩa cộng sản.
Tôi vẫn còn nhớ mãi câu nói đó. Một tuần ở Cuba,
nghe thuyết trình và đi tham quan nhiều nơi những tôi cũng mới chỉ nhìn thấy bề
mặt của đất nước này xem ra vẫn kiên định với chủ nghĩa xã hội, còn bề sâu chưa
được biết nhiều. Nhân quyền của người dân Cuba chắc chắn không có vì còn chế độ
cộng sản và đó cũng là những quan tâm của chính giới Mỹ trong tiến trình phát
triển bang giao. Giờ đã bang giao với Mỹ, rồi Cuba sẽ có cải tiến kinh tế,
chính trị nhanh chóng hay lại bị tham nhũng, cửa quyền từ một giai cấp giầu
sang mới gọi là “tư bản đỏ” làm cản trở phát triển.
Tôi nhớ người tài xế và anh hướng dẫn cho đoàn. Anh
là một trong hai người có điện thoại cầm tay mà tôi gặp trong thời gian ở Cuba.
Người khác nữa có điện thoại là cô thiếu nữ lo sắp xếp đưa các diễn giả đến nói
chuyện với đoàn.
Trước khi chia tay, 29 người trong đoàn góp nhau tiền
típ cho tài xế 600 đô-la, anh hướng dẫn hơn 700 đô. Với lương trung bình của
người dân là 30 đô một tháng thì làm trong ngành du lịch, ngoài lương căn bản,
với tiền típ một tuần như thế là rất khá. Anh hướng dẫn đã có tâm sự với chúng
tôi, anh là kĩ sư công nghệ thông tin, làm việc cho chính phủ lương không cao
nên bỏ đi làm hướng dẫn viên du lịch.
Riêng với tôi, một người gốc Việt nên được anh kể
cho nghe đôi điều về gạo và cà-phê Việt trên đất Cuba. Anh nói trước đây cố vấn
nông nghiệp Cuba từng sang Việt Nam dạy trồng cà-phê, nay cà-phê Việt ở Cuba nổi
tiếng ngon thơm. Gạo mà Hà Nội viện trợ cho Havana cũng thế, đó là loại gạo trắng
và ngon hơn các loại gạo khác có ở Cuba.
Với quan hệ Mỹ-Cuba ấm lên, du lịch sẽ bùng phát tôi
tin anh sẽ trở thành những người giầu có trên đất nước Cuba trong giai đoạn mới.
Các bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA
nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment