THẾ GIỚI HÔM NAY : 22/09/2025 (The Economist)

 

THẾ GIỚI HÔM NAY : 22/09/2025

The Economist 

Đỗ Đặng Nhật Huy, biên dịch   |   Nghiên Cứu Quốc Tế   

22/09/2025

https://nghiencuuquocte.org/2025/09/22/the-gioi-hom-nay-22-09-2025/

 

Các nhà lãnh đạo Australia, Anh, và Canada tuyên bố chính thức công nhận nhà nước Palestine. Thủ tướng Anh, Keir Starmer, cho biết thông báo này nhằm khơi lại hy vọng cho giải pháp hai nhà nước trong xung đột Israel-Palestine. Các nước phương Tây khác, trong đó có Pháp, dự kiến sẽ làm điều tương tự vào thứ Hai trong một hội nghị của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc.

 

Trong lễ tưởng niệm Charlie Kirk, Donald Trump đổ lỗi cho “cánh tả cực đoan” đã kích động bạo lực chính trị. (Thực tế họ có lẽ không phải là thủ phạm.) Tổng thống nói rằng Kirk — một nhà hoạt động cánh hữu bị sát hại ngày 10 tháng 9 — là “liệt sĩ cho tự do của Mỹ.” Vợ của ông Kirk đã bày tỏ tha thứ cho kẻ giết chồng mình. Hàng chục ngàn người đã đến dự lễ ở Arizona.

 

Estonia yêu cầu họp khẩn Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc để thảo luận về việc ba máy bay chiến đấu của Nga xâm phạm không phận nước này hôm thứ Sáu. Đây là lần đầu tiên quốc gia vùng Baltic yêu cầu một cuộc họp như vậy kể từ khi giành độc lập vào năm 1991. Bộ ngoại giao Estonia cho biết Nga muốn “thử thách quyết tâm của châu Âu và NATO.” Gần đây máy bay không người lái của Nga cũng đã xâm phạm không phận Ba Lan và Romania.

Một nhóm nghị sĩ lưỡng đảng Mỹ đã đến Bắc Kinh để đàm phán với các quan chức Trung Quốc. Phái đoàn Hạ viện, do nghị sĩ Dân chủ Adam Smith dẫn đầu, đã gặp thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, trong bối cảnh hai nước đang cố gắng cải thiện quan hệ. Tuần này ông Trump nói rằng chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cho phép một thỏa thuận bán chi nhánh của TikTok tại Mỹ, một ứng dụng chia sẻ video của Trung Quốc, song ông Trump không đưa nhiều chi tiết.

 

Một số công ty công nghệ đã đưa ra hướng dẫn khẩn cho nhân viên có thị thực H1-B tại Mỹ, khuyên họ tránh rời khỏi nước này giữa lúc còn nhiều rối ren về thay đổi trong chương trình lao động nước ngoài của chính quyền Trump. Hôm thứ Sáu, ông Trump bất ngờ áp phí 100.000 USD cho đơn xin H1-B; sau đó Nhà Trắng phải giải thích rằng quy định này chỉ áp dụng cho hồ sơ mới.

 

Đảng Nhân dân Cộng hòa của Thổ Nhĩ Kỳ đã bầu lại ông Ozgur Ozel làm lãnh đạo, khi phe đối lập chuẩn bị đối mặt với nhiều áp lực hơn từ chính quyền của tổng thống Recep Tayyip Erdogan. Tòa án dự kiến sẽ ra phán quyết vào tháng tới về việc liệu kết quả cuộc bầu cử ông Ozel làm chủ tịch đảng năm 2023 có phải bị hủy bỏ hay không. Vụ kiện bị cho là mang động cơ chính trị. Một số quan chức của đảng, trong đó có thị trưởng Istanbul, Ekrem Imamoglu, đang bị giam giữ.

 

Cộng hòa Dân chủ Congo cho biết sẽ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu cobalt vào tháng 10, nhưng vẫn hạn chế nguồn cung. Quốc gia Trung Phi này đã áp dụng lệnh cấm từ tháng 2 để hỗ trợ giá kim loại, vốn rất quan trọng trong sản xuất pin. Nay các công ty khai thác sẽ được phép xuất khẩu 96.000 tấn mỗi năm vào năm 2026 và 2027, theo Bloomberg.

 

Con số trong ngày: 12,6 tỉ tấn, là lượng khí carbon dioxide mà Trung Quốc thải ra từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch trong năm ngoái.

 

 

TIÊU ĐIỂM

 

Australia, Anh và Canada công nhận nhà nước Palestine

Hôm Chủ nhật, Australia, Anh và Canada đã chính thức công nhận một nhà nước Palestine, đưa họ vào cùng hàng ngũ với phần lớn thế giới. Nhiều quốc gia phương Tây khác dự kiến sẽ làm điều tương tự vào thứ Hai, trong một hội nghị tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc do Pháp và Ả Rập Saudi tổ chức. Hội nghị nhằm tìm kiếm các bước đi ngoại giao hướng tới chấm dứt gần 80 năm xung đột Israel-Palestine.

 

Song trên thực địa, nhà nước đó dường như chưa bao giờ xa vời đến thế. Tại Bờ Tây, nơi được coi là trái tim của một Palestine trong tương lai, Israel đang lên kế hoạch xây dựng thêm một loạt nhà định cư mới, trên thực tế sẽ chia cắt phần phía bắc và phía nam của vùng lãnh thổ. Trong khi đó ở Gaza, cuộc chiến giữa Israel và Hamas đã kéo dài gần hai năm. Vụ không kích gần đây của Israel vào Qatar đã khiến các cuộc đàm phán ngừng bắn bị đình trệ. Vở kịch ngoại giao tại Liên Hợp Quốc sẽ thu hút sự chú ý của thế giới trong một tuần, nhưng có lẽ sẽ không thể đưa cuộc xung đột đến hồi kết.

 

 

Google trở lại tòa án chống độc quyền

Alphabet, công ty mẹ của Google, trở lại tòa án cho một phiên điều trần chống độc quyền vào thứ Hai, chưa đầy ba tuần sau khi thoát khỏi một phiên tòa chống độc quyền khác. Một thẩm phán liên bang sẽ quyết định cần làm gì với Google sau khi tuyên bố hồi tháng 4 là công ty đã độc quyền bất hợp pháp hai thị trường quảng cáo kỹ thuật số. Bộ tư pháp sẽ lập luận rằng để khôi phục cạnh tranh, Google nên bán sàn giao dịch mà họ dùng cho các cuộc đấu giá quảng cáo hiển thị, cũng như các công cụ mà họ cung cấp cho các trang web để bán không gian quảng cáo.

 

Google sẽ phản biện rằng việc thoái vốn là không cần thiết vì mảng quảng cáo hiển thị đang suy giảm. Họ từng dùng chiến lược tương tự để tránh bị chia tách trong phiên tòa trước đó, khi bị cáo buộc kìm hãm cạnh tranh trong thị trường tìm kiếm. Khi đó, thẩm phán đã chấp nhận lập luận rằng trí tuệ nhân tạo đã thay đổi bản chất của lĩnh vực tìm kiếm. Nhưng AI ít gây biến động trong ngành quảng cáo trực tuyến hơn. Google có thể sẽ không may mắn như lần trước.

 

Đông Nam Á đối mặt với thuế quan của Mỹ

ASEAN xưa nay không được biết đến với sự quyết đoán. Nhưng các mức thuế quan của Donald Trump có thể đang khiến khu vực phải hành động. Tuần này, các nhà hoạch định chính sách kinh tế từ mười thành viên sẽ nhóm họp tại Kuala Lumpur, thủ đô Malaysia. Họ sẽ thảo luận cách tăng cường thương mại nội khối và đưa ra phản ứng thống nhất với Mỹ.

 

Các bộ trưởng hy vọng sẽ tận dụng nhiều hơn từ Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), vốn nhằm mục tiêu giảm bớt rào cản thương mại giữa ASEAN và các quốc gia khác trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm Trung Quốc và Nhật Bản. Hiệp định này từng được ca ngợi là thỏa thuận thương mại lớn nhất thế giới khi ra mắt năm 2020. Nhưng từ đó đến nay, nó bị chỉ trích vì tham vọng khiêm tốn (chỉ một số ít nước được giảm thuế quan). Và ngay cả khi ASEAN nói nhiều về sự đoàn kết trước Mỹ, nhiều thành viên vẫn tìm kiếm nhượng bộ từ ông Trump. Điều đó có thể tiếp diễn trong tuần này: trong số những người tham dự tại Kuala Lumpur sẽ có Jamieson Greer, đại diện thương mại của Mỹ.

 

Nicolás Maduro siết chặt quyền lực ở Venezuela

Hôm thứ Hai, một phái đoàn điều tra của Liên Hợp Quốc sẽ công bố báo cáo thường niên mới nhất về chế độ của Nicolás Maduro, nhà độc tài Venezuela. Năm nay, LHQ tập trung vào những gì đã xảy ra sau cuộc bầu cử tổng thống tháng 7 năm 2024. Các quan sát viên quốc tế đồng thuận rằng cuộc bầu cử là gian lận, điều mà ông Maduro tất nhiên phủ nhận. Báo cáo nêu chi tiết cách chế độ của ông đã tìm cách bịt miệng và đe dọa những người chỉ trích.

 

Một trong những phương pháp ưa thích là bắt giữ tùy tiện: lực lượng an ninh đeo mặt nạ bắt cóc các nhà hoạt động đối lập, hoặc thậm chí thân nhân hoàn toàn phi chính trị của họ, ngay trên đường phố. Những người bị bắt thường biến mất, mất liên lạc trong nhiều tháng. Một ví dụ trong báo cáo là Rafael Tudares, con rể của người thực sự thắng cử, Edmundo González. Ông Tudares bị bắt hồi tháng 1 khi đang đưa các con nhỏ đến trường; và gia đình ông từ đó không nhận được tin tức gì. Các nhân vật đối lập cho rằng chế độ đang yếu đi, trong khi Mỹ đang gia tăng áp lực. Nhưng với người dân Venezuela, đàn áp dường như chưa có dấu hiệu giảm bớt.