Tại
sao các giá trị Dân chủ – Cộng hòa vẫn vắng bóng trên quê hương chúng ta?
Nguyễn Khắc Mai
23/09/2025
“Mùa thu rồi ngày hăm ba, ta đi theo tiếng
kêu sơn hà nguy biến…”
Từ lời bài hát ấy, tôi muốn gửi đi một câu hỏi
đã mang theo suốt hơn nửa đời người…
Có những ngày tháng không thể nào phai trong
ký ức của một dân tộc. 23 tháng 9 năm 1945 là một ngày như thế! Buổi sớm tinh
mơ, Nam Bộ vang tiếng súng kháng chiến chống lại quân xâm lược quay lại, chỉ 21
ngày sau khi nền Cộng hòa non trẻ vừa chào đời.
Mỗi độ thu về, ký ức ấy lại bừng lên, nhắc nhở
ta về một thời trai trẻ, chí những người muốn làm Trần Quốc Toản. Dẫu tuổi còn
nhỏ, chưa được bàn quốc sự, vẫn tự mình đứng lên dựng cờ phá cường địch. Lũ
chúng tôi rủ nhau đến cơ quan quân sự xin vào Vệ quốc quân, tình nguyện đi “Nam
tiến” làm liên lạc.
Mấy anh chỉ huy, vốn là huynh trưởng Hướng Đạo,
bảo chúng tôi hãy giữ chí, về tiếp tục học. Những anh lớn tuổi hơn, đã đỗ
“Thành Chung”, thì xung phong lên đường Nam tiến. Chúng tôi tiễn các anh ở ga,
hát vang bài “Xếp bút nghiên”.
Trong thác lửa ấy, hàng vạn thanh niên đôi
mươi đã xông ra “sa trường”, cầm gươm súng, dao mác, tầm vông. Một thế hệ vừa rời
ghế học đường, đã bước ngay vào Kháng chiến, coi công danh như phù vân. Vì sơn
hà nguy biến, ta quyết tiến, quyết liều thân…
Tuổi hai mươi ấy lẽ ra là để yêu thương, để
mơ mộng, để gieo hạt cho tương lai, lại trở thành tuổi hai mươi dấn thân cho Độc
lập – Tự do – Hạnh phúc. Thế mà đến nay, Độc lập vẫn chưa đi đôi với Tự
do và Hạnh phúc!
Giờ đây, ở tuổi ngoài chín mươi, vượt lên cả
“xưa nay hiếm”, nhớ lại vẫn còn rưng rưng trong tâm trí những hăm hở, cuồng nhiệt
của một thời trai trẻ. Khi ấy, chúng tôi đơn giản chỉ nghĩ: có một đất nước độc
lập, rồi sẽ có tất cả.
Thành thử, tôi không giống mấy nhà báo thường
viết những bài tụng niệm. Nào là giá trị lịch sử, giá trị thời đại, ý nghĩa trường
tồn, sức sống bất diệt… những câu chữ đao to búa lớn mà nhiều khi rỗng rang ý
nghĩa.
Suốt những năm hoạt động nội thành theo Kháng
chiến, niềm tin vào tương lai, vào tiền đồ cách mạng vẫn cháy bỏng. Rồi những
tháng ngày trong lực lượng “Thanh niên Xung phong”, đi xây dựng nhà máy đầu
tiên cho nền công nghiệp mới; rồi lại vác ba lô khắp nơi xin bàn ghế, dựng lại
những ngôi trường cũ…
Những công việc ấy tưởng chừng bình thường,
nhưng vẫn đầy hiểm nguy. Ấy vậy mà “ánh lửa từ trái tim” chưa bao giờ tắt. Ánh
lửa ấy được nuôi dưỡng bởi hai câu thơ như một lời thề: “Nguyên còn đó non
xanh / Mấy độ tà dương hồng?”
Núi non sừng sững – biểu tượng của sự vĩnh hằng.
Tà dương đỏ thẫm bao lần trở lại – gợi nhắc vòng quay của thời gian. Dẫu nắng
có tắt mấy độ, dân tộc này vẫn trường tồn. Độc lập – Thống nhất là cơ sở để dựng
lên nền Tự do – Hạnh phúc vẫn còn ở phía trước.
Nếu những thế hệ mùa Thu năm xưa dám xả thân
chọi lại gươm súng bạo tàn, hàng triệu người đã ngã xuống, thì họ đã trao lại
cho thế hệ nối tiếp sứ mệnh xây nền Tự do – Hạnh phúc. Nhưng liệu những thế hệ
tiếp nối ấy đã làm trọn sứ mệnh lịch sử? Đã trả lại cho người Dân vị trí xứng
đáng là chủ nhân thực sự của đất nước?
Đọc lại lịch sử, dường như mọi cuộc cách mạng
đều khó thoát số phận nghiệt ngã. Cuộc cách mạng Pháp 1789, với ba tiêu chí tuyệt
vời: Tự do – Bình đẳng – Bác ái, nhưng sau đó máy chém lại lấy thủ cấp của
chính những người khởi xướng.
Nhưng họ đã kịp để lại cho nhân loại những sự
thật đoạn trường: “Mọi cuộc cách mạng đều quay lại ăn thịt những đứa con của
mình” (La Révolution dévore ses enfants / Georges Danton, một lãnh tụ của Cách
mạng Pháp). Họ còn tiên đoán một sự thật khác: “Lý tưởng cách mạng do các bậc
trí thức khởi xướng, hành động cách mạng do tầng lớp cuồng tín thực hiện, còn
thành quả cách mạng thì bọn cơ hội lưu manh cuỗm mất”. (L’idéal de la
révolution est conçu par les intellectuels, son accomplissement est porté par
les exaltés, mais ses fruits, hélas, sont accaparés par les opportunistes sans
scrupules.)
Liệu Việt Nam có đứng ngoài vòng kim cô oan
nghiệt ấy? Thế hệ 23 tháng 9 năm xưa, và cả những thế hệ tiếp sau, đã đặt trọn
niềm tin vào nền Cộng hòa Dân chủ non trẻ. Nhưng rốt cuộc, nhiều người trong số
họ lại trở thành nạn nhân của chính thể chế mình từng xả thân dựng lên. Ngày
nay, dường như Dân chủ – Tự do chỉ còn là cái bóng, một thứ “hồn Trương Ba, da
hàng thịt” (*).
Tôi đang cố kiếm một câu trả lời xác đáng:
Ai, cái gì đã trở thành vật cản khiến Việt Nam không chịu phát triển, để từ chỗ
từng sánh vai, nay chỉ còn sánh vế, sánh đùi thiên hạ?
Buồn cười thay, vừa đọc trên báo nhà nước, số
Chủ nhật 21/9, có bài giật tít: “Biến thể chế từ ‘điểm nghẽn của điểm
nghẽn’ thành lợi thế cạnh tranh quốc gia”: “Muốn biến điểm nghẽn thành lợi thế
quốc gia” thì thật hồ đồ! Một cái tít rất phản động.
Thì ra vẫn có những thế lực muốn duy trì điểm
nghẽn để tiếp tục đục khoét. Nhưng ai mới là kẻ phải chịu trách nhiệm đã gây ra
những điểm nghẽn ấy, khiến dân tộc này không thể bay lên như rồng, mà vẫn rúc
ráy trong bùn lầy? Tiềm long tại điền vật dụng. (Con rồng rúc trong bùn là đồ bỏ,
vô dụng).
Ngày nay người ta nói nhiều đến phát triển vật
chất, đến một GDP vượt ngưỡng 14 ngàn đô la, rồi hơn nữa. Nhưng có hai điều phải nhớ. Một
là phát triển bền vững không thể tách rời Nhân quyền, Dân quyền. Đó là
quy luật, là bài học nhãn tiền. Không có nhà nước độc tài, độc quyền nào đạt
phát triển bền vững – từ Nga Xô, Bắc Triều Tiên cho đến Trung Quốc, cũng không
ngoại lệ!
Điều
thứ hai: Một đất nước tự nhận văn minh, phát triển mà bỏ qua những giá trị phổ
quát như Tự do – Dân chủ, Dân quyền – Nhân quyền… thì đã hạ thấp nhân phẩm dân
tộc mình. Nếu thế hệ mới không giải được bài toán ấy,
thì họ thật có lỗi với thế hệ 23/9 đã ngã xuống năm xưa.
Chính Hồ Chí Minh từng nói: Có Độc lập, Thống
nhất rồi mà dân không được hưởng Tự do, Hạnh phúc thì cũng chẳng nghĩa lý gì.
Các vị lãnh đạo hôm nay có biết dân đang mỉa mai điều gì không? Họ nói Di chúc
của Bác chỉ mới thực hiện được “một phần ba”. Bác nói “Không có gì quý hơn Độc
lập, Tự do” thì nay mới chỉ đạt được… vế “không có gì”!
Tôi nay đã ngoài chín mươi, không biết còn tồn
tại được bao lâu. Nhưng như Descartes nói: “Còn tồn tại thì còn tư duy” (Cogito
ergo sum). Đó là sự thật trong lòng tôi. Trong tôi, tiếng vang “Sơn hà nguy biến”
giờ đã mang ý nghĩa mới: Khi tham nhũng, cậy quyền chưa bị diệt trừ, khi sự trì
trệ, lạc hậu, lỗi thời vẫn còn đó…
Người xưa nói “lão giả an chi”. Nhưng làm sao
mà “an chi” được, khi những câu hỏi nóng bỏng trên vẫn chưa có lời đáp? Tại sao
các giá trị Dân chủ – Cộng hòa vẫn vắng bóng trên quê hương yêu dấu này của
chúng ta?
_______
(*) “Hồn
Trương Ba, da hàng thịt” là một vở kịch nổi tiếng của Lưu Quang Vũ. Câu chuyện
kể về Trương Ba – một ông già nhân hậu, giỏi cờ, chết oan, rồi được cho sống lại
trong thân xác một anh hàng thịt thô lỗ. Từ đó, ông rơi vào bi kịch: tâm hồn
thanh cao nhưng bị chi phối, giằng xé bởi những dục vọng và bản năng của thân
xác. Tác phẩm đặt ra vấn đề triết lý sâu sắc: con người không thể sống nhờ vay
mượn, giả dối; hồn và xác phải hài hòa, thống nhất. Đây cũng là lời nhắc về
nhân cách, bản lĩnh sống đúng với chính mình trong một xã hội nhiều biến động.
Nguyễn Khắc Mai
Ông già Ô Đồng Lầm – Hà Nội, Trung tâm Minh
Triết
.
No comments:
Post a Comment