Nguyễn Văn Nghệ
12-3-2017
Sáng thứ bảy, ngày 3/10/2015 tại khu VietStar
Resort, thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn- Đại học Quốc gia TP.HCM phối hợp với Trường Đại học Phú Yên và Viện Nghiên
cứu Phát triển Phương Đông tổ chức Hội thảo Khoa học cấp quốc gia về “Chữ
Quốc ngữ: Sự hình thành, phát triển và đóng góp vào văn hóa Việt Nam”.
Hội thảo có sự tham gia của hơn 100 nhà khoa học,
nhà nghiên cứu, giảng viên, học viên, hội ngôn ngữ và các trường cao đẳng, đại
học trong cả nước. Hội thảo ghi nhận công lao của các giáo sĩ phương Tây trong
việc hình thành chữ Quốc ngữ: trong đó quyển Từ điển Việt- Bồ- La là thành quả
của một tập thể các giáo sĩ người Bồ đào nha như Francisco de Pina, Gaspar de
Amaral, Antonio Barbosa và người có công tập hợp, hệ thống lại để quy tụ thành
cuốn từ điển nói trên là giáo sĩ Alexandre de Rhodes.
Sinh thời Wilhelm von Humboldt nói: Ngôn ngữ là linh
hồn của dân tộc. Quả vậy, với lịch sử 400 năm hình thành, vận động và cải tiến
chữ Quốc ngữ là tinh thần, là linh hồn của dân tộc Việt. Vốn quí ấy của dân tộc
cần được nuôi dưỡng để phát triển mạnh mẽ hơn.
Một
số “trí thức” kết tội chữ Quốc ngữ
Vào năm 2009, nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng có văn thư
gởi cho Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội và Hội Khoa học Lịch
sử Việt Nam nêu ý nguyện muốn hiến tặng tượng giáo sĩ Alexandre de Rhodes mà
ông đã tạc, cho thủ đô Hà Nội nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long.
Với ý nguyện hiến tặng của nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng
đã gây nên một sự phản đối của một số người. Tuần báo Giác Ngộ số 497, 498 và
500 có đăng bài phản đối việc làm của nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng và qua đó kết
tội giáo sĩ Alexandre de Rhodes cũng như chữ Quốc ngữ.
Sau khi đọc những bài báo ấy những người ít am tường
về lịch sử trở nên hoang mang nêu lên thắc mắc là: Giáo sĩ Alexandre de Rhodes
và chữ Quốc ngữ có công hay có tội với dân tộc Việt Nam?
Công
– Tội của giáo sĩ Alexandre de Rhodes
Theo ông Nguyễn Đắc Xuân cũng như một số học giả
khác thì giáo sĩ Alexandre de Rhodes “đã và đang bị các nhà sử học
trong và ngoài nước chứng minh rằng đấy là một trong những đầu mối thúc đẩy thực
dân Pháp vào cướp nước ta” (1).
Trước ngày miền Nam được gọi là “hoàn toàn giải
phóng”, tại Thủ đô Sài Gòn có con đường mang tên giáo sĩ Alexandre de Rhodes.
Sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất, theo như quan điểm của đảng ta, Nhà nước
ta và các nhà sử học mác xít thì giáo sĩ Alexandre de Rhodes là người có tội với
dân tộc Việt Nam, vì đã góp phần vào việc thực dân Pháp xâm lăng nước ta, cho
nên tên đường Alexandre de Rhodes bị hủy bỏ và thay vào đó là một tên khác. Sau
đó một thời gian, với nhiều cuộc hội thảo khoa học lịch sử đã nhìn nhận lại
công lao đóng góp cho dân tộc Việt Nam, nên đã cho phục lại tên đường
Alexandre de Rhodes. Hiện con đường mang tên giáo sĩ Alexandre de Rhodes nằm
phía trước dinh Thống Nhất.
Đối với người ít am tường về lịch sử, họ lý luận một
cách rất đơn giản: Việc đảng và Nhà nước cho phục lại tên đường Alexandre de
Rhodes là đã nhìn nhận công lao của giáo sĩ Alexandre de Rhodes, vì không thể
đem tên một người có tội với dân tộc đặt tên cho đường phố bao giờ!
Ai
là người sáng lập ra chữ Quốc ngữ?
Cũng theo ông Nguyễn Đắc Xuân: “Giả như chữ
Quốc ngữ có giá trị to lớn với dân tộc Việt Nam thì Đắc Lộ cũng chỉ là một
trong nhiều người sáng lập ra. Vậy tại sao anh Hạng không dựng một cụm nhiều
người mà chỉ tạc có một mình Alexandre de Rhodes?” (2)
Khi nhắc đến Nho giáo người ta chủ yếu nhắc đến Khổng
tử mà thôi và tôn kính Khổng tử là “Vạn thế sư biểu”, nhưng thực ra Nho giáo đã
hình thành trước thời Khổng tử nhưng chưa được hệ thống và Khổng tử là người “Tập
đại thành” các tư tưởng ấy lại có hệ thống . Khổng tử đánh giá công
lao của mình: “thuật nhi bất tác” (thuật lại điều của người xưa và không sáng
tác gì mới cả!)
Việc sáng lập ra chữ Quốc ngữ là công trình của nhiều
giáo sĩ phương Tây như: Francisco de Pina, Gaspar de Amaral, Antonio Barbosa…
là điều không ai phủ nhận cả, nhưng chính giáo sĩ Alexandre de Rhodes mới là
người “tập đại thành” cuốn Từ điển Việt – Bồ- La. Do đó, khi
nhắc đến việc sáng lập chữ Quốc ngữ, hậu thế thường nhắc đến giáo sĩ Alexandre
de Rhodes là vậy.
Bản
thân chữ Quốc ngữ không hề “có tội”
Ông Nguyễn Đắc Xuân còn đưa ra ý kiến phê phán chữ
Quốc ngữ: “Sự thật chữ Quốc ngữ có công trong việc truyền đạo Thiên
Chúa ở Việt Nam và có tội là đã dựa vào thực dân Pháp đẩy chữ Hán- Nôm của dân
tộc Việt Nam vào quên lãng” (3)
Nhiều quốc gia xung quanh nước ta đang mơ ước có chữ
viết theo mẫu tự Latin, riêng ông Nguyễn Đắc Xuân lại nuối tiếc chữ Hán- Nôm!
Thực dân Pháp xây dựng cầu Long Biên với mục đích xấu
là khai thác thuộc địa mà thôi, nhưng sau 1954 nó trở thành hữu ích trong giao
thông vận tải của nước ta, ngoài ra cầu Long Biên còn là biểu tượng, là niềm tự
hào của người dân Thủ đô Hà Nội, đến nỗi vừa qua chính quyền có kế hoạch phá bỏ
cầu Long Biên vì đã quá cũ kỹ nhưng đã bị nhiều người dân Thủ đô Hà Nội phản
bác.
Mục đích của người sáng lập ra chữ Quốc ngữ với mục
đích để truyền đạo mà thôi, nhưng sau đó chúng ta có thể tiếp thu và biến nó
thành “linh hồn” của dân tộc. PGS.TS. Võ Văn Sen – Hiệu trưởng Trường Đại học
Khoa học Xã hội & Nhân văn- Đại học Quốc gia TP.HCM trong bài phát biểu tại
Hội thảo ở Phú Yên ngày 3/10/2015: “Tiếng Việt ngày nay như một chiếc cầu
nối đưa văn hóa Việt Nam ra ngoài thế giới và góp phần đưa văn hóa thế giới đến
với dân tộc Việt Nam. Có được diện mạo và có được một sức hút mãnh liệt như hiện
nay, tiếng Việt cũng như nhiều ngôn ngữ khác trên thế giới cũng trải qua bao thăng
trầm cùng với dân tộc”
Cách nay khoảng hơn trăm năm, các cụ trong phong
trào Duy tân (các cụ đều xuất thân cửa Khổng, sân Trình đều ghét thực dân Pháp)
đã đề cao chữ Quốc ngữ và xem chữ Quốc ngữ là hồn, là tinh hoa của dân tộc. Bài
“Chiêu hồn nước” ghi: “Chữ Quốc ngữ là hồn trong nước,/ Phải đem ra tỉnh
trước dân ta/ Sách Ây Mỹ, sách Chi na,/ Chữ kia, chữ nọ dịch ra tỏ tường/ Công,
nông, cổ trăm đường cũng thế/ Họp bày nhau thì dễ lo toan/ Á Âu chung lại một
lò/ Đúc nên tư cách mới cho rằng người”.
Sau phong trào Duy tân một thời gian, Hội Truyền
bá chữ Quốc ngữ được thành lập và cụ Ứng Hòe Nguyễn Văn Tố đã từng là Hội trưởng
và cụ La Sơn Hoàng Xuân Hãn từng là Hội viên.
Ngày 28/03/1907 tờ Đăng cổ tùng báo ra đời ở Bắc Kỳ
(Tờ báo chia đôi: ½ Hán văn, ½ Quốc ngữ, có nội dung riêng rẽ). Ngay số báo đầu
tiên có bài “Người An Nam nên viết chữ An Nam” thực sự mang tính tuyên ngôn của
tờ báo. Bài viết xác định: “ Nước Nam xưa nay vẫn có tiếng nói, mà tiếng
An Nam lại hay được một điều là cả nước nói có một thứ tiếng…Nhưng vốn chỉ có
tiếng nói, không có chữ viết, đến khi học chữ Tàu, rồi mới lấy chữ Tàu ghép ra
thành một lối riêng, gọi là chữ Nôm. Chữ Nôm tuy viết quấy quá cũng thành ra dạng
chữ, nhưng không có mẹo mực gì, ai muốn viết thế nào thì viết, thường thì phải
cao đoán mới đọc được thông…Bây giờ có người phương Tây đến, bày ra chữ Quốc ngữ, chắp
vần theo như chữ các nước phương Tây; có mẹo mực, ba là ba, bốn là bốn, không
thể sai được mà học dễ biết là bao nhiêu. Sáng ý thì chỉ vài ngày, ngu đần thì trong
một tháng cũng phải thông”.
Năm 1909, tác phẩm Tam quốc chí diễn nghĩa đã được
Phan Kế Bính và Nguyễn Văn Vĩnh dịch ra tiếng Quốc ngữ. Ở lời nói đầu của cuốn
sách, Nguyễn Văn Vĩnh đã xác định ngay từ dòng chữ đầu tiên rằng: “Nước
Nam ta mai sau này, hay dở cũng ở như chữ Quốc ngữ” (4)
Như vậy bản thân chữ Quốc ngữ không hề “có tội”. Nếu
nước ta cho trưng cầu dân ý chọn chữ Quốc ngữ hay chữ Hán- Nôm làm chữ viết
chính thức cho dân tộc Việt Nam thì không biết những người cho rằng chữ Quốc ngữ
“có tội” sẽ chọn chữ viết nào đây? Và không biết lâu nay các công trình nghiên
cứu của ông Nguyễn Đắc Xuân được viết bằng chữ Quốc ngữ hay Hán –Nôm? Và ông có
duy trì việc dạy chữ Hán- Nôm cho con cháu của ông không?
Cho dù giáo sĩ Alexandre de Rhodes cũng chỉ là một
trong những người đóng góp vào việc sáng tác chữ Quốc ngữ mà thôi, chúng ta
cũng phải trân trọng biết ơn giáo sĩ. Chúng ta không nên đưa ra những ý kiến
phê phán ngược với đạo lí “uống nước nhớ nguồn, ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của
dân tộc ta.
Nguyễn
Văn Nghệ
Tổ dân phố Phú Lộc Tây I, Thị trấn Diên Khánh- Khánh
Hòa
_____
Chú
thích:
1,2,3- Tuần báo Giác Ngộ số 498 ra ngày 15/08/2009,
trang 14-15.
4 – Nguyễn
Văn Vĩnh với tiếng mẹ đẻ và chữ Quốc ngữ, tác giả Nguyễn Lân Bình.
----------------------------
Nguyễn
Văn Nghệ | Nov. 14, 2015
----------------------------
LS Đặng Đình Mạnh
Posted by adminbasam on
12/03/2017
Khi đọc những dòng chữ Việt ngữ này, là bạn
đang chiêm ngưỡng tác phẩm của các linh mục thừa sai Dòng Tên gồm các
cha Gaspar De Amaral, cha Antonio Barbosa, cha Francisco De Pina và cha
Alexandre De Rhodes, tất cả họ đều là tác giả của quốc ngữ mà người
Việt ta đang sử dụng hàng ngày.
Với linh mục Gaspar De Amaral, cha đã soạn cuốn
từ điển Việt – Bồ. Với linh mục Antonio Barbosa, cha soạn cuốn từ
điển Bồ – Việt. Với linh mục Francisco De Pina, được cho là cha đã dựa vào
cách phát âm tiếng Bồ để chuyển tự ghi chép tiếng Việt khi ông vào Đàng Trong
(Từ sông Gianh trở vào Nam). Nhưng các cha đều mất khá sớm, tuy vậy, cùng
với một số linh mục khác trong giai đoạn tiên khởi này, các cha đã
giúp đặt nền móng đầu tiên cho quốc ngữ Việt Nam.
Ảnh: Alexander Rhodes
Với linh mục Alexandre De Rhodes, thì cha đã
dựa vào hai công trình từ điển nêu trên và bổ sung thêm phần La tinh
để hình thành nên cuốn từ điển Việt – Bồ – La.
Thực
tế, chính việc bổ sung phần La tinh của cha Alexandre De Rhodes đã trở
thành đóng góp quan trọng bậc nhất giúp hình thành nên chữ viết theo
lối La tinh mà sau đó nhanh chóng trở thành quốc ngữ Việt Nam.
Đánh giá về vai trò của linh mục Alexandre De
Rhodes trong việc khai sinh nên quốc ngữ Việt Nam, tờ Nguyệt San MISSI do
các linh mục Dòng tên người Pháp quản lý đã từng viết nhân dịp kỷ
niệm 300 năm ngày sinh của ông, đại lược như sau : “Khi cho Việt
Nam các mẫu tự La Tinh, cha Alexandre De Rhodes đã đưa Việt Nam đi trước đến ba
thế kỷ”.
Quả vậy, khi chính thức xác định mẫu tự, bằng cách
in quyển từ điển và các sách đầu tiên bằng chữ quốc ngữ tại nhà in Vatican
– Roma, thì cha Alexandre De Rhodes đã giải phóng cho nước Việt Nam về chữ
quốc ngữ.
Bởi lẽ trước đó, tương tự như Nhật Bản và Cao
Ly (Triều Tiên), thì người Việt Nam sử dụng lối chữ viết tượng hình, biểu
ý của người Tàu hoặc chữ nôm do tự sáng chế và bị nô lệ vì chữ viết này.
Chỉ mới cách đây không lâu, người Cao Ly mới chế biến ra chữ viết riêng của họ,
nhưng vẫn không theo cách viết La tinh nên bị hạn chế nhiều. Còn người
Nhật Bản thì sau nhiều lần thử nghiệm chế biến lối chữ viết khác, nhưng
cuối cùng đã phải bó tay và đành trở về với lối viết tượng hình, biểu ý của
người Tàu.
Trong khi đó, chính người Tàu dưới chế độ cộng
sản của Mao Trạch Đông cũng đã từng tìm cách dùng các mẫu tự La Tinh để chế
biến ra chữ viết của mình, nhưng cho đến nay vẫn chưa thành công. Vậy mà dân tộc
Việt Nam, nhờ công ơn của cha Alexandre De Rhodes, đã tiến bộ trước người Tàu đến
hơn ba thế kỷ rưỡi (1651 – 1017 – tính từ năm in cuốn từ điển Việt –
Bồ – La đến thời điểm hiện nay.
Dĩ nhiên, không phải chỉ riêng mình cha Alexandre De
Rhodes khởi xướng ra chữ Quốc ngữ. Trước đó, các cha thừa sai Dòng Tên người
Bồ Đào Nha ở Ma Cao đã nghĩ ra một số phát âm tiếng Việt, viết bằng các mẫu tự
La Tinh rồi. Tuy nhiên, chính cha Alexandre De Rhodes là người hệ thống
hóa, hoàn tất công trình làm ra chữ quốc ngữ thành công vào năm 1651, tức
là năm mà cuốn tự điển Việt – Bồ – La chào đời tại nhà in Vatican – Roma.
Thế nên, chính tại nhà in Vatican ở Roma là nơi
mà Việt Nam nhận được chữ viết của mình, và chính năm 1651 cũng là năm khai
sinh chính thức của chữ quốc ngữ Việt Nam.
Theo đó, chữ viết theo lối La tinh ban đầu được
các nhà truyền giáo đặt nền móng cho việc sử dụng trong cộng đồng Ki-tô giáo Việt
Nam, đến khi được người dân Việt Nam chấp nhận và sử dụng rộng rãi
trong tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội, thì mặc nhiên nó đã tự
mình được nâng cấp thành chữ quốc ngữ.
Ghi nhận công nghiệp của cha Alexandre De Rhodes đối
với xứ sở, năm 1941, một tấm bia kỷ niệm nhân ngày sinh nhật thứ 350 của cha
đã được dựng ở gần bên bờ Hồ Gươm trước cửa đền bà Kiệu – Hà Nội. Đến năm
1957, khi Hà Nội thuộc sự quản lý của chính quyền Cộng Sản thì bia
đã bị gỡ bỏ.
Chính quyền Sài Gòn cũ đặt tên ông cho một
con đường tọa lạc trước mặt Dinh Độc Lập, nay là Dinh Thống Nhất, đối xứng
với phía bên kia là đường Hàn Thuyên, tên danh sĩ được ghi nhận có công phát
triển và phổ biến lối chữ Nôm. Sau năm 1975, chính quyền cộng sản đổi tên
đường thành Thái Văn Lung và bây giờ thì đã trả lại tên cũ là
Alexandre De Rhodes cho con đường này.
Về
tiểu sử : Nguyên, cha Alexandre De Rhodes (Đắc Lộ) sinh
ngày 15/03/1591 (hay 1593 ?) tại vùng Avignon, miền nam nước Pháp. Gia đình
ông thuộc gốc Do Thái ở thành phố Rhodes (bán đảo Iberia), tổ tiên sang tị nạn
ở vùng Avignon là đất của Giáo Hoàng. Ông gia nhập Dòng Tên tại Roma năm
1612, thời kỳ công cuộc truyền giáo cho các dân tộc đang trên đà phát triển
mạnh mẽ.
Đầu năm 1625, cha Alexandre De Rhodes đến Việt Nam
bắt đầu từ Hội An. Cha bắt đầu học tiếng Việt và chọn tên Việt là Đắc-Lộ. Từ
đó, Việt Nam trở thành quê hương thứ hai của cha. Nhưng cuộc đời truyền giáo của
cha ở đây rất gian nan, trong vòng 20 năm, cha bị trục xuất đến sáu lần. Đến
năm 1645, cha bị Chúa Nguyễn vĩnh viễn trục xuất khỏi Việt Nam. Cha mất ngày
5/11/1660 ở Iran, thọ 69 tuổi.
Hiện nay, ở Việt Nam đã từng xuất hiện ý
kiến phủ nhận công lao đóng góp của cha Alexandre De Rhodes trong việc
khai sinh chữ quốc ngữ, một trong số họ nêu quan điểm : “Alexandre De
Rhodes làm sách bằng chữ quốc ngữ là để phụng sự cho việc truyền bá đức tin
Ki-tô giáo, chứ tuyệt đối không vì bất cứ một lợi ích nhỏ nhoi nào của người Đại
Việt cả. Người Việt Nam đã tận dụng chữ quốc ngữ, mà một số cố đạo đã đặt ra, với
sự góp sức của một số con chiên người Đại Việt, để làm lợi khí cho việc giảng đạo,
thành lợi khí của chính mình để phát triển văn hóa dân tộc, để chuyển tải một
cách đầy hiệu lực những tư tưởng yêu nước và những phương thức đấu tranh nhằm lật
đổ ách thống trị của thực dân Pháp. Đây chẳng qua là chuyện “gậy ông đập lưng
ông” mà thôi. [1]
Riêng đối với công chúng, thì :
– Lối chữ viết đã trở thành quốc ngữ của xứ
sở với chín mươi triệu đồng bào cả trong và ngoài nước cùng sử dụng;
– Lối chữ viết được dùng để thể hiện những
dòng lịch sử oai hùng của dân tộc từ thuở hồng hoang đến nay;
– Lối chữ viết được dùng để thể hiện lời ru
“Ầu ơ …” ân cần của mẹ từ ngày sinh ra ta làm kiếp người;
– Lối chữ viết được dùng để thể hiện sự yêu
thương giữa những thành viên trong gia đình, giữa những đôi tình nhân,
giữa những người tri kỷ …
– Lối chữ viết được dùng thể hiện ca từ
những nhạc phẩm bất tử như Bạch Đằng Giang, Hội nghị Diên Hồng, Trưng
Nữ Vương, Lòng mẹ, Tình ca …
– Lối chữ viết mà dân ta có thể tự hào là
riêng biệt trong khi rất nhiều quốc gia khác, kể cả nhiều cường quốc vẫn
còn phải vay mượn (Úc, Phi Luật Tân, Tân Gia Ba, Ấn Độ, Gia Nã Đại, Nhật Bản,
Đại Hàn …);
Thì người khai sinh của lối chữ viết ấy chắc
chắn phải là ÂN NHÂN của xứ sở mình, bất kể đến quốc tịch của họ,
bất kể đến tôn giáo của họ và bất kể đến động cơ của họ khi khai
sinh lối chữ ấy !
Và với chế độ :
– Lối chữ viết được Ông Hồ Chí Minh dùng để
viết lời Tuyên ngôn độc lập khai sinh chế độ;
– Lối chữ viết được dùng để thể hiện Hiến
pháp quy định sự độc tôn chính trị của Đảng Cộng Sản;
– Lối chữ viết được dùng trong tất cả mọi
sinh hoạt chính trị, hành chính, xã hội, kinh tế, giáo dục, văn hóa
…
– Lối chữ viết mà hơn 700 tờ báo của chế độ đang
dùng;
– Lối chữ viết mà hơn 24.000 vị tiến sĩ khoa
bảng quốc gia đang dùng;
– Lối chữ viết mà hơn 400 trường Đại học, cao
đẳng các loại và hàng vạn trường học các cấp đang dùng;
Nhưng lại không mấy ai trong số họ nhắc đến ngày
sinh nhật của cha Alexandre De Rhodes, người có công khai sinh lối chữ viết
mà nghiễm nhiên đã là quốc ngữ của xứ sở, như là một trong những ân nhân của
dân tộc này thì thật là đáng thất vọng !
Tôi tin rằng, xứ sở này nợ ông ấy lời tri ân !
*
--------------------------------
·
Giáo
sĩ Bồ Đào Nha và chữ Quốc Ngữ BBC Việt ngữ
·
Trang sưu tầm tem A. de
Rhodes có nhiều mẫu tem, của thời Pháp và Việt-Nam sau 1945.
·
Trang chuyên về
Alexandre de Rhodes của Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên. Trang
này rất phong phú, tóm gồm những vấn đề tranh luận, cùng lúc giới thiệu nhiều
tác phẩm của Alexandre de Rhodes đã được ông dịch qua tiếng Việt và được ấn bản.
Nguồn: báo Hồn Việt tại TP HCM, Số 17, tháng
11.2008, mục Trao Đổi - Ý Kiến
Aug 25, 2016
Apr 20, 2014
Dec 1, 2010
No comments:
Post a Comment