Tuesday, October 7, 2008

Hỏi mấy chú nai vàng ngơ ngác
Trần Khải Thanh Thủy
Đăng ngày 7-10-2008
http://danchimviet.com/articles/492/1/Hi-my-chu-nai-vang-ng-ngac/TrangPage1.html

Vài cảm nhận sau khi đọc bài "Thu vĩnh cửu" của Hà Sĩ Phu

Có thể nói đặc điểm nổi bật trong thơ Hà Sĩ Phu là kín tứ, chặt lời, mà ít chữ. Cả tập thơ của ông chứa đa phần là thơ đa chiều, nói sông hoá biển, nói cây hoá người, nói một người cũng là hoá muôn người, gợi cho người đọc những ngả đường liên tưởng mênh mông, những cảm nhận sâu sắc thú vị ở tầm sâu xa nhất, cũng là cao siêu nhất của nhận thức, lí trí. Xin lấy một bài mà tác giả cho là tiêu biểu nhất trong tập Sáng Trăng của ông để chứng minh sự kín tứ, chặt lời, đa chiều và vô cùng sâu sắc này:

Thu vĩnh cửu
Lũ bàng lại xênh xang áo đỏ
Ru chồi non yên ngủ giấc giao mùa
Đất mở hội hóa trang thu vĩnh cửu
Chiếc lá già quen thói vẫn đung đưa

Trời cao ngất lại xanh màu ảm đạm
Trận gió vàng lay cuống lá đang khô
Hỏi mấy chú nai vàng ngơ ngác
Rằng thu này có khác thu xưa?

Đất trời chín nắng mười mưa
Mà nàng giặt lụa hồ thu chẳng già

Đọc một lần tưởng thơ mặt phẳng, mô tả lá bàng trong tiết trời thu. Vậy mà không, càng đọc kĩ, càng thấy giật mình vì sức liên tưởng kỳ vĩ trong thơ ông. Theo cách biểu đạt của nhà văn Nga Prishvine: Mỗi người chỉ là một chiếc lá trong hàng triệu chiếc lá của cây đời, thì cái lũ bàng xênh xang áo đỏ chả phải đám người vô công rồi nghề, khoác áo đảng chuyên chạy theo đón ý chủ, hít bã thừa, hưởng đóm tàn mà lại đắc ý, xu thời, vụ lợi đấy ư?

Ở câu 2: Ru chồi non yên ngủ giấc giao mùa. Một thế hệ trẻ non tơ, xanh mướt mát đang bị đầu độc ru ngủ trong thời buổi nhộn nhạo, thật giả chen chân, trắng đen lẫn lộn. Chờ cho đến khi sự thật, điều tốt được xác nhận và lũ sâu mọt bị diệt trừ... thì những mầm non cứ tha hồ ăn ngon ngủ kĩ với khẩu hiệu "mũ ni che tai", "thời thế thế thời", "xấu đều hơn tốt lỏi", "khôn độc không bằng ngốc đàn".

Câu 3: Đất mở hội hoá trang thu vĩnh cửu. Ngày hội của Cách mạng tháng 8 thành công, ngày hội giữa mùa thu lịch sử đã là một sự đóng băng vĩnh cửu. Cả nghìn vạn triệu con người vỗ tay hoan hô : Muôn năm muôn năm, bất kể tính chất, mức độ, môi trường và thời điểm. Nhờ sự may mắn tình cờ mà nhặt được chính quyền ở ngoài đường (Nhật Pháp đánh nhau và cơ hội của chúng ta)... Thế mà cứ bay vo ve nhặng xị ngậu lên như câu ví dân gian : Trâu bò đánh nhau ruồi muỗi... cắn. Không chỉ một lần mà già nửa thế kỉ. Cố tình biến sự thuận lợi may mắn thành cái đích thực, biến cái nhất thời thành một sự vĩnh cửu, hoàn toàn đi ngược với quy luật tự nhiên, quy luật lịch sử và cũng là quy luật của muôn đời.

Câu 4: Chiếc lá già quen thói vẫn đung đưa. Tả lá, tả cây mà hồn người đậm đặc hơn hồn cây. Thói xấu của sự bất tài vô học, thể hiện rõ nét trong cụm từ “quen thói vẫn đong đưa” này. Già rồi mà không chịu rụng, không về vườn, còn cố ngồi đấy mà hưởng thụ đặc quyền, đặc lợi. Nhưng chưa đủ, lại giở thói hống hách chuyên quyền ra mà đàn áp dân, điều khiển đất nước, khiến đất nước cứ rối tung, rối mù lên. Lớp trẻ thì bị đầu độc ru ngủ, những người thức tỉnh, đòi hỏi quyền lợi cho dân cho nước lập tức bị quy tội gián điệp, phản bội bắt bớ, tù đày không thương tiếc. Một câu thơ chỉ vỏn vẹn 7 từ mà khái quát đủ chân dung của các vị lãnh đạo đảng và nhà nước cộng sản, đặc biệt là 15 vị trong bộ chính trị (cả đương chức lẫn cố vấn). Ông chột mắt, ông hói đầu, ông thất học, ông đĩ điếm...

Chính vì thói xấu của những chiếc lá già tham lam, tàn bạo này mà bầu trời tổ quốc mới ảm đạm như thế: Trời cao ngất lại xanh màu ảm đạm... Bao nhiêu máu đã đổ, bao nhiêu nước mắt đã rơi, bao nhiêu người đã nằm xuống để đổi lại bầu trời xanh cho xứ sở… Để rồi lại bị lũ nhân danh cách mạng này làm cho ảm đạm, mất màu.

Khổ 2: Như một quy luật, ở đâu có thối nát, ở đó có sự rụng rơi. Câu thơ dù làm ở thời điểm 1990, khi Đảng Cộng sản đang tiến hành “đổi mới tư duy”, đang ngất nghểu trên ngai vàng quyền lực nhưng đã bị một sự ám ảnh tâm linh, một kết cục nhỡn tiền phải xảy ra: Trận gió vàng lay cuống lá đang khô. Chính trị chỉ là cái nhất thời, con người mới là vĩnh cửu. Khi chính trị bùng nhùng khô xác, khi lũ hôn quân trấn giữ vương triều khiến đời sống dân sinh bị đầu độc, đè nén thì sớm hay muộn người dân cũng biến thành cơn cuồng phong thổi rơi cuống lá.

Hai câu sau: Hỏi mấy chú nai vàng ngơ ngác, Rằng thu này có khác thu xưa ? Có lẽ muốn tiệm lời, lại sợ lộ tứ, nên ông dùng từ “mấy”. Kì thực để hiểu đầy đủ phải là “mấy vạn” hoặc “mấy triệu” chú nai vàng ngơ ngác... Nai và lá vàng là biểu tượng đặc trưng cho mùa thu trong thơ. Tuy nhiên khi biết quan tâm tới tình hình thời cuộc và thế sự thì câu: Rằng thu này có khác thu xưa có lẽ chỉ là một cách nói bóng bẩy về thân phận con người. Hỏi mà thành đáp, đóng mà thành mở vì với một bầu trời ảm đạm chết chóc, với những nỗi oan khiên đầy đoạ thân kiếp con người như thế - đến mức vài triệu dân phải bỏ mái ấm gia đình, bỏ quê hương đất nước ra đi - thì thu này làm sao mà khác thu xưa được ? Vẫn chỉ là cảnh:

Mất mùa là tại thiên tai,
Được mùa là bởi Thiên Tài Đảng ta

Bao nhiêu năm cầm quyền, Đảng đã bộc lộ rõ cái "thiên tài" của mình trong việc hoạch định chính sách nông nghiệp cũng như hàng chục khoản thu - đến mức được mùa cũng như mất mùa, thu này chẳng khác gì thu xưa, khiến dân gian phải truyền tụng:

Còn chưa xuống đất chưa xong
Còn nghe theo Đảng quyết không... còn mình.

Hai câu kết như một tiếng thở dài, một lời tự sự thâm trầm mà sâu sắc:

Đất trời chín nắng, mười mưa
Mà nàng giặt lụa hồ thu chẳng già

Đất trời đổi thay, chính trị bùng nhùng, rối rắm, lúc thịnh khi suy, có cái gì là vĩnh cửu đâu ? Sao nàng ngồi giặt tấm lụa nơi hồ thu mãi chẳng già như thế ? Tính cả tuổi mụ thì cô nàng của mùa thu tháng 8 đến nay (1990) đã 45 tuổi (*) tròn rồi, sao vẫn không già, không lụi đi ? Cứ ngang nhiên tồn tại độc tài, cấm đoán, bắt nhân dân phải dắt tay nhau đi dưới tấm biển chỉ đường như thế ? Bao giờ mới chịu chia tay ý thức hệ đây ?

Bài thơ nói về mùa thu của đất trời nói chung cũng là về mùa thu Cách mạng tháng 8 nói riêng. Hoàn toàn không có sự tụng ca như các nhà "thơ nô", "văn nô" của chế độ cộng sản. Ngược lại hơi thơ, hương thu buồn đến não lòng, đẫm lệ. Dẫu có chín nắng, mười mưa vẫn không tích gió thành bão hay sao ? Trong khi ở các nước xã hội chủ nghĩa khác bão đã động đầy trời, chuẩn bị xô đổ, kéo sập cả ngôi nhà cùng lũ chủ nhà bất tài vô dụng xuống đất đen rồi. Hãy để các cô nàng giặt lụa hồ thu phải già theo đúng quy luật tự nhiên ; cũng là để ngày ấy lụi tàn. Ngày Đảng cộng sản độc đoán chuyên quyền thoái trào, tan rã, thay vào đó là một lớp người mới - khác hẳn về bản chất - thay thế cho những lũ bàng xấu thói, lúc xênh xang áo đỏ, lúc yên ngủ giấc giao mùa, để tìm lại mầu xanh bất tử cao ngất nơi bầu trời.
Đỉnh giời 3-10-2008

(*) Tính đến thời điểm 1990, khi Hà Sĩ phu làm bài thơ này
© 2008 www.danchimviet.com

No comments: