Nhật Bản từng là tương lai nhưng đang mắc kẹt trong quá khứ
Rupert Wingfield-Hayes
Phóng viên tại Tokyo
28 tháng 1 2023, 15:21 +07
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/ckdjdlrp7x5o
Ở Nhật, nhà cũng giống như ô tô.
Ngay khi vừa dọn đến, ngôi nhà mới của bạn sẽ
có giá trị thấp hơn những gì bạn đã bỏ ra để mua và sau khi bạn trả hết nợ thế
chấp trong 40 năm, ngôi nhà gần như không còn giá trị gì nữa.
Lần đầu tiên chuyển đến đây với tư cách là
phóng viên của BBC, tôi rất lúng túng - 10 năm trôi qua, khi tôi chuẩn bị rời
đi, mọi thứ vẫn như vậy.
Đây là nền kinh tế lớn thứ ba thế giới. Đây là
một quốc gia hòa bình, thịnh vượng với tuổi thọ người dân cao nhất thế giới, tỷ
lệ giết người thấp nhất, ít xung đột chính trị, hộ chiếu quyền lực và mạng lưới
đường sắt cao tốc Shinkansen tốt nhất thế giới.
Mỹ và châu Âu từng lo sợ sức mạnh kinh tế của
Nhật Bản giống như cách họ sợ sức mạnh kinh tế ngày càng phát triển của Trung
Quốc hiện nay. Nhưng một Nhật Bản mà thế giới mong đợi đã không bao giờ đến.
Vào cuối những năm 1980, người Nhật giàu hơn người Mỹ. Bây giờ thu nhập của họ
ít hơn người Anh.
Trong nhiều thập kỷ, Nhật Bản đã phải vật lộn
với một nền kinh tế trì trệ, bị cản trở bởi sự phản đối sâu sắc để thay đổi và
gắn bó ngoan cố với quá khứ. Bây giờ, dân số của Nhật Bản đang già đi và thu hẹp
lại.
Nhật Bản đang bị mắc kẹt.
Thủ tướng Nhật Bản: Đất nước bên bờ vực vì tỷ lệ sinh giảm
Sự ủng hộ đối với Thủ tướng Nhật Bản trượt dốc vì vụ nhà thờ và quốc
tang ông Abe
.
Từng là tương lai
Khi tôi đến Nhật Bản lần đầu tiên vào năm
1993, ấn tượng với tôi không phải là những con đường thắp đèn neon ở Ginza và
Shinjuku - cũng không phải phong cách thời trang "Ganguro" hoang dã của
các cô gái "Harajuku".
Đó là cảm giác Nhật Bản giàu có hơn bất kỳ nơi
nào khác mà tôi từng đến ở châu Á; Tokyo sạch sẽ và trật tự quá mức so với bất
kỳ thành phố châu Á nào khác. Ở Hong Kong là một cuộc tấn công vào các giác
quan, ồn ào, hôi hám, một thành phố của những điều đối lập - từ những lâu đài
xa hoa trên Victoria Peak đến những xưởng bóc lột sức lao động "ma quỷ đen
tối" ở đầu phía bắc của Kowloon.
Ở Đài Bắc, nơi tôi học tiếng Trung, đường phố
đông đúc trong tiếng xe tay ga hai thì phun khói cay xè, bao trùm thành phố
trong một lớp sương mù dày đặc đến mức bạn thường chỉ có thể nhìn thấy trong
khoảng cách hai dãy nhà.
Nếu coi Hong Kong và Đài Bắc là những thanh
thiếu niên ồn ào của châu Á, thì Nhật Bản là người trưởng thành. Vâng, Tokyo là
một khu rừng bê tông, nhưng là một khu rừng được cắt tỉa rất đẹp.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/89dc/live/29018150-9ee4-11ed-8f65-71bfa0525ce3.png
Quận Harajuku của Tokyo từ lâu đã là một thỏi nam châm thu hút các văn
hóa và thời trang
Trước Cung điện Hoàng gia ở Tokyo, đường chân
trời bị bao trùm bởi những tòa tháp bằng kính của những công ty khổng lồ -
Mitsubishi, Mitsui, Hitachi, Sony. Từ New York đến Sydney, các bậc cha mẹ đầy
tham vọng đều thúc giục con cái của họ "học tiếng Nhật". Tôi đã tự hỏi
liệu mình có mắc sai lầm khi học tiếng Trung Quốc không.
Nhật Bản đã trỗi dậy từ sự tàn phá của Thế chiến
thứ II và chinh phục ngành sản xuất toàn cầu. Tiền đổ lại đất nước mặt trời mọc,
thúc đẩy bất động sản bùng nổ khi người ta mua bất cứ thứ gì họ có thể, thậm
chí cả những khu rừng. Vào giữa những năm 1980, người ta nói đùa rằng khuôn
viên của cung điện hoàng gia ở Tokyo có giá trị tương đương với toàn bộ
California. Người Nhật gọi đó là "Baburu Jidai" hay kỷ nguyên bong
bóng.
Sau đó, vào năm 1991, bong bóng vỡ. Thị trường
chứng khoán Tokyo sụp đổ. Giá bất động sản tụt dốc không phanh. Họ vẫn chưa phục
hồi.
Một người bạn của tôi mới đây đang trả giá để
mua vài ha rừng. Chủ sở hữu muốn bán với giá 20 USD cho mỗi mét vuông. “Tôi đã
nói với ông ta rằng đất rừng chỉ đáng giá 2 USD một mét vuông,” bạn tôi nói.
“Nhưng ông ta khăng khăng rằng 20 USD một mét vuông, bởi vì đó là số tiền ông
ta đã trả vào những năm 1970.”
Nếu nghĩ đến những chiếc tàu cao tốc kiểu dáng
đẹp của Nhật Bản, hay sự kỳ diệu "rất đúng lúc" của Toyota với dây
chuyền sản xuất lắp ráp - bạn có thể đúng nếu cho rằng Nhật Bản là một điển
hình cho hiệu quả. Nhưng không hề.
Thay vào đó, bộ máy quan liêu có thể trở nên
đáng sợ, trong khi một lượng lớn tiền công được chi cho các hoạt động mang lại
lợi ích đáng ngờ.
Năm ngoái, tôi đã khám phá ra câu chuyện đằng
sau những chiếc nắp cống tuyệt đẹp ở một thị trấn nhỏ trên dãy núi Alps của Nhật
Bản. Năm 1924, xương hóa thạch của một loài voi cổ đại được tìm thấy ở chiếc hồ
gần đó. Nó đã trở thành một biểu tượng của thị trấn - và một vài năm trước, ai
đó đã quyết định thay thế tất cả các nắp cống bằng những cái mới có hình ảnh
con voi nổi tiếng được đúc ở trên cùng.
Rồi việc này diễn ra trên khắp Nhật Bản. Hiện
Hiệp hội nắp cống Nhật Bản tuyên bố có 6.000 kiểu dáng khác nhau. Tôi hiểu tại
sao mọi người yêu thích những chiếc nắp này. Chúng là những tác phẩm nghệ thuật.
Nhưng mỗi chiếc có giá lên tới 900 USD.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/b245/live/57bfc0b0-9ee4-11ed-8f65-71bfa0525ce3.png
Những nắp cống tuyệt đẹp này có thể được thấy trên khắp Nhật Bản
Đây là manh mối cho thấy Nhật Bản đã đến với
núi nợ công lớn nhất thế giới như thế nào. Và lạm phát không được hỗ trợ bởi
dân số già không thể nghỉ hưu vì áp lực về chăm sóc sức khỏe và lương
hưu.
Khi tôi gia hạn giấy phép lái xe ở Nhật Bản,
các nhân viên cực kỳ lịch sự đã đưa tôi từ kiểm tra mắt đến quầy chụp ảnh đến
thanh toán lệ phí và sau đó yêu cầu tôi đến "phòng diễn thuyết 28".
Những bài giảng về "an toàn" này là bắt buộc đối với bất kỳ ai đã từng
vi phạm giao thông trong 5 năm trước đó.
Bên trong, tôi thấy một nhóm những người trông
có vẻ chán nản đang chờ sự trừng phạt bắt đầu. Một người đàn ông ăn mặc lịch sự
bước vào và nói với chúng tôi rằng "bài giảng" của chúng tôi sẽ bắt đầu
sau 10 phút và kéo dài hai giờ!
Bạn thậm chí không cần phải hiểu bài giảng. Phần
lớn không vào được đầu tôi. Khi sang đến giờ thứ hai, một số người đã ngủ thiếp
đi. Người đàn ông bên cạnh tôi đã hoàn thành một bức vẽ phác thảo khá đẹp về
tháp Tokyo. Tôi ngồi chán nản và bực bội, chiếc đồng hồ trên tường đang giễu cợt
tôi.
"Ý nghĩa của việc đó là gì?" Tôi hỏi
đồng nghiệp người Nhật khi tôi trở lại văn phòng. "Đó là hình phạt, phải
không?"
"Không," cô cười. "Đó là một kế
hoạch tạo việc làm cho cảnh sát giao thông đã nghỉ hưu."
Nhưng nếu bạn sống ở đây càng lâu, ngay cả những
điều bực bội cũng trở nên quen thuộc, thậm chí đáng yêu. Bạn bắt đầu đánh giá
cao những điều kỳ quặc - chẳng hạn như bốn nhân viên trạm xăng lau sạch tất cả
các cửa sổ ô tô của bạn trong khi họ đổ đầy bình xăng và đồng loạt cúi chào khi
bạn lái xe đi.
Nước Nhật vẫn là nước Nhật, và không phải là bản
sao của Mỹ. Đó là lý do tại sao thế giới lại rung động trước mọi thứ của Nhật Bản,
từ bột tuyết đến thời trang. Tokyo là nơi có những nhà hàng bậc nhất; Studio
Ghibli làm phim hoạt hình hấp dẫn nhất thế giới (xin lỗi, Disney); chắc chắn,
J-pop thật tệ, nhưng Nhật Bản chắc chắn là một siêu cường quyền lực mềm.
Người làm việc với máy tính và những kẻ lập dị
yêu thích Nhật Bản vì sự kỳ lạ tuyệt vời của nước này. Nhưng cũng có những người
ngưỡng mộ Nhật vì từ chối nhập cư và duy trì chế độ phụ hệ. Quốc gia này thường
được mô tả là đã thành công trong việc trở nên hiện đại mà không từ bỏ những gì
cổ xưa. Điều này đúng trong một số lĩnh vực, nhưng tôi cho rằng hiện đại là bề
nổi.
Khi Covid ập đến, Nhật Bản đã đóng cửa biên giới.
Ngay cả những người nước ngoài thường trú cũng không được quay trở lại. Tôi gọi
điện đến Bộ Ngoại giao để hỏi tại sao những người nước ngoài đã sống hàng chục
năm ở Nhật Bản, có nhà và cơ sở kinh doanh ở đây, lại bị đối xử như khách du lịch.
Câu trả lời thẳng thừng: "họ đều là người nước ngoài."
Một trăm năm mươi năm sau khi buộc phải mở cửa,
Nhật Bản vẫn hoài nghi, thậm chí sợ hãi thế giới bên ngoài.
.
Yếu tố bên ngoài
Tôi nhớ lại lúc ngồi trong một hội trường làng
trên Bán đảo Boso ở phía bên kia của Vịnh Tokyo. Tôi ở đó vì ngôi làng được liệt
kê là có nguy cơ biến mất, một trong 900 ngôi làng ở Nhật Bản. Những người đàn
ông lớn tuổi tập trung trong hội trường đã quan ngại. Kể từ những năm 1970, họ
đã chứng kiến những người trẻ tuổi rời đi tìm việc làm ở các thành phố. Trong số
60 người còn lại, chỉ có một thiếu niên và không hề có trẻ em.
"Ai sẽ chăm sóc những ngôi mộ của chúng
ta khi chúng ta chết đi?" một ông già than thở. Chăm sóc các linh hồn là
công việc nghiêm túc ở Nhật Bản.
Nhưng đối với tôi, một người gốc Đông Nam nước
Anh, việc ngôi làng này sẽ biến mất có vẻ vô lý. Nó được bao quanh bởi những
cánh đồng lúa như ảnh in trên bưu thiếp và những ngọn đồi được bao phủ bởi khu
rừng rậm rạp. Tokyo cách đó chưa đầy hai giờ lái xe.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/1869/live/6fe7aea0-9ee4-11ed-8f65-71bfa0525ce3.png
Nông dân Nhật
già nhất thế giới
"Đây là một nơi tuyệt đẹp," tôi nói
với họ. "Tôi chắc rằng nhiều người sẽ thích sống ở đây. Các ông thấy thế
nào nếu tôi đưa gia đình mình đến sống ở đây?"
Không khí trong phòng trở nên tĩnh lặng. Những
người đàn ông nhìn nhau trong sự xấu hổ im lặng. Sau đó, một người hắng giọng
và nói với vẻ mặt lo lắng: "Chà, ông sẽ cần phải học cách sống của chúng
tôi. Sẽ không dễ dàng đâu."
Ngôi làng đang trên con đường diệt vong, nhưng
ý nghĩ về việc nó bị "người ngoài" xâm chiếm còn tệ hơn.
Một phần ba dân số Nhật Bản trên 60 tuổi, khiến Nhật Bản trở thành quốc gia có dân số già thứ hai trên thế giới,
sau Monaco nhỏ bé. Nhật Bản đang ghi nhận tỷ lệ sinh ít hơn bao giờ hết. Đến
năm 2050, nước Nhật có thể mất đi 1/5 dân số hiện tại.
Tuy nhiên, sự không thân thiện đối với chính
sách nhập cư của họ đã không lay động. Chỉ có khoảng 3% dân số Nhật Bản là do
người nước ngoài sinh ra, so với 15% ở Anh. Ở châu Âu và châu Mỹ, phe cánh hữu
coi đó là tấm gương sáng về sự đồng nhất sắc tộc và sự hòa hợp xã hội.
Nhưng Nhật Bản không đồng nhất về mặt sắc tộc
như những người ngưỡng mộ có thể nghĩ. Có người Ainu ở Hokkaido, người Okinawa ở
phía nam, nửa triệu người Triều Tiên và gần một triệu người Trung Quốc.
Bên cạnh đó, có những đứa trẻ Nhật Bản có cha
hoặc mẹ là người nước ngoài, bao gồm ba đứa con của tôi.
Những đứa trẻ lai này được gọi là
"hafu" (nghĩa là một nửa) - một từ miệt thị được dùng bình thường ở
đây. Trong số họ có những người nổi tiếng và thần tượng thể thao, chẳng hạn như
ngôi sao quần vợt Naomi Osaka. Văn hóa đại chúng thần tượng họ là "xinh đẹp
và tài năng hơn". Nhưng thần tượng là một chuyện và được chấp nhận lại là
chuyện khác.
Nếu bạn muốn xem điều gì
sẽ xảy ra với một quốc gia từ chối nhập cư như một giải pháp để giảm tỷ lệ
sinh, Nhật Bản là một nơi điển hình.
Tiền lương thực tế đã không tăng ở đây trong
30 năm. Thu nhập ở Hàn Quốc và Đài Loan đã bắt kịp và thậm chí vượt qua Nhật Bản.
Nhưng việc thay đổi dường như là xa vời. Một
phần là do hệ thống phân cấp cứng nhắc xác định ai là người nắm giữ các đòn bẩy
quyền lực.
.
Người cũ vẫn nắm quyền
“Hãy nhìn xem, có điều gì đó bạn cần hiểu về
cách thức hoạt động của Nhật Bản,” một học giả nổi tiếng nói với tôi. "Năm
1868, các Samurai gác kiếm, cắt tóc, mặc vest của phương Tây và hành quân vào
các bộ ở Kasumigaseki (khu hành chính ở trung tâm Tokyo) và họ vẫn ở đó cho đến
ngày nay."
Năm 1868, lo sợ số phận của Trung Quốc sẽ lặp
lại với Nhật dưới bàn tay của các đế quốc phương Tây, các nhà cải cách đã lật đổ
chế độ độc tài quân sự của Mạc phủ Tokugawa và đưa Nhật Bản vào con đường công
nghiệp hóa với tốc độ cao.
Nhưng cuộc phục hưng Minh Trị, như đã biết,
không phải là Cơn Bão Bastille ở Paris. Đó là một cuộc đảo chính tinh hoa. Ngay
cả khi Chiến tranh thế giới II chấm dứt vào năm 1945, các gia đình "lớn"
vẫn sống sót. Giai cấp thống trị với nam giới áp đảo này được xác định bởi chủ
nghĩa dân tộc và niềm tin rằng Nhật Bản là đặc biệt. Họ không tin rằng Nhật Bản
là kẻ xâm lược trong cuộc chiến, mà là nạn nhân của nó.
Ví dụ, cựu Thủ tướng bị ám sát Shinzo Abe là
con trai của một Bộ trưởng ngoại giao, và là cháu trai của một Thủ tướng khác,
Nobusuke Kishi. Ông nội Kishi là một thành viên của chính quyền thời chiến và bị
người Mỹ bắt giữ vì bị tình nghi là tội phạm chiến tranh. Nhưng ông đã thoát khỏi
án treo cổ và vào giữa những năm 1950 đã giúp thành lập Đảng Dân chủ Tự do
(LDP), đảng đã cai trị Nhật Bản kể từ đó.
Một số người nói đùa rằng Nhật Bản là một quốc
gia độc đảng. Không phải. Nhưng thật hợp lý khi đặt câu hỏi tại sao Nhật Bản tiếp
tục bầu lại một đảng do giới tinh hoa có quyền lãnh đạo, vốn khao khát loại bỏ
chủ nghĩa hòa bình do Mỹ áp đặt, nhưng đã thất bại trong việc cải thiện mức sống
trong 30 năm.
Trong một cuộc bầu cử gần đây, tôi đã lái xe đến
một thung lũng hẹp cắt vào vùng núi cách Tokyo hai giờ về phía tây. Nền kinh tế
địa phương nơi đây phụ thuộc vào sản xuất xi măng và thủy điện. Tại một thị trấn
nhỏ, tôi gặp một cặp vợ chồng già đang đi bộ đến điểm bỏ phiếu.
"Chúng tôi sẽ bỏ phiếu cho LDP," người
chồng nói. "Chúng tôi tin tưởng họ, họ sẽ chăm sóc chúng tôi."
“Tôi đồng ý với chồng tôi,” người vợ nói.
Cặp đôi chỉ qua thung lũng tới một đường hầm
và cây cầu mới hoàn thành mà họ hy vọng sẽ mang lại nhiều khách du lịch dịp cuối
tuần từ Tokyo hơn. Nhưng người ta thường nói cơ sở hỗ trợ của LDP được làm bằng
bê tông. Hình thức chính trị rổ thịt (dùng ngân sách công để làm hài lòng cử
tri và giành được phiếu bầu của họ) này là một trong những lý do khiến phần lớn
bờ biển của Nhật Bản bị tàn phá bởi các trụ chắn sóng, những con sông được bao
bọc bởi bê tông. Điều cần thiết là phải liên tục bơm bê tông.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/2530/live/8cdbf1b0-9ee4-11ed-8f65-71bfa0525ce3.png
Thách thức kinh tế lớn nhất của Nhật Bản là dân số già
Những thành trì nông thôn này hiện rất quan trọng
với nhân khẩu học. Lẽ ra chúng phải giảm đi khi hàng triệu thanh niên chuyển đến
các thành phố để làm việc. Nhưng điều đó không bao giờ xảy ra. LDP muốn làm
theo cách đó vì đồng nghĩa là những lá phiếu ở nông thôn, của người già có được
nhiều hơn.
Khi thế hệ cũ này không còn, sự thay đổi là
không thể tránh khỏi. Nhưng tôi không chắc nó có nghĩa là Nhật Bản sẽ trở nên tự
do hơn hay cởi mở hơn.
Những người Nhật trẻ tuổi ít muốn kết hôn hoặc
sinh con. Nhưng họ cũng ít có khả năng nói ngoại ngữ hoặc đã học ở nước ngoài
hơn cha mẹ hoặc ông bà của họ. Chỉ 13% các nhà quản lý Nhật Bản là phụ nữ, và tỷ
lệ này là ít hơn một trên 10 nghị sĩ.
Khi phỏng vấn nữ thống đốc đầu tiên của Tokyo,
Yuriko Koike, tôi đã hỏi bà rằng chính quyền của bà có kế hoạch như thế nào để
giúp giải quyết khoảng cách về giới.
“Tôi có hai cô con gái sắp tốt nghiệp đại học,”
tôi nói với bà ấy. "Họ là những công dân Nhật Bản nói được hai thứ tiếng.
Bà sẽ nói gì với chúng để khuyến khích chúng ở lại và lập nghiệp ở đây?"
"Tôi sẽ nói với họ nếu tôi có thể thành
công ở đây thì họ cũng vậy," bà nói.
"Đó là tất cả những gì bà có thể nói
sao?" Tôi nghĩ.
Tuy nhiên, bất chấp tất cả những điều này, tôi
sẽ nhớ Nhật Bản, nơi truyền cảm hứng cho tôi về cả tình cảm to lớn và không còn
thường xuyên bực tức.
Vào một trong những ngày cuối cùng ở Tokyo,
tôi cùng một nhóm bạn đi chợ phiên cuối năm. Tại một gian hàng, tôi lục lọi những
hộp dụng cụ bằng gỗ cũ tuyệt đẹp. Cách đó không xa, một nhóm thiếu nữ mặc những
bộ Kimono lụa lộng lẫy đang đứng trò chuyện. Vào buổi trưa, chúng tôi chen chúc
trong một nhà hàng nhỏ để ăn "set bữa trưa" gồm cá thu nướng, sashimi
và súp miso. Thức ăn, khung cảnh ấm cúng xung quanh, cặp vợ chồng già tốt bụng
xunh quanh - tất cả đã trở nên quá quen thuộc, quá thoải mái.
Sau một thập kỷ ở đây, tôi đã quen với lối sống
của Nhật Bản và chấp nhận sự thật rằng nó sẽ không thay đổi.
Vâng, tôi lo lắng về tương lai. Và tương lai của
Nhật Bản sẽ mang đến những bài học cho tất cả chúng ta. Trong thời đại trí tuệ
nhân tạo, ít nhân công hơn có thể thúc đẩy sự đổi mới; Người nông dân già ở Nhật
Bản có thể bị thay thế bằng robot thông minh. Phần lớn của đất nước có thể trở
lại hoang dã.
Liệu Nhật Bản sẽ dần trở nên không còn phù hợp,
hay sẽ tự tái tạo lại? Khối óc nói với tôi rằng để thịnh vượng trở lại, Nhật Bản
phải đón nhận sự thay đổi. Nhưng trái tim tôi đau nhói khi nghĩ đến việc nước
Nhật sẽ mất đi những thứ khiến nó trở nên đặc biệt.
------------------
TIN LIÊN QUAN
Thủ tướng
Nhật Bản: Đất nước bên bờ vực vì tỷ lệ sinh giảm
24 tháng 1 năm 2023
·
Sự ủng hộ đối
với Thủ tướng Nhật Bản trượt dốc vì vụ giáo hội và quốc tang
12 tháng 9 năm 2022
·
Quốc tang
Shinzo Abe: Hai người Nhật nói đừng thần tượng hóa chính trị gia
27 tháng 9 năm 2022
·
Nhật Bản giữ
lệnh cấm kết hôn đồng giới nhưng đặt ra vấn đề về quyền
30 tháng 11 năm 2022
No comments:
Post a Comment