Khi án tử hình không đơn thuần là cái chết
Đặng
Ty -
Luật Khoa Tạp Chí
September 26 2023 6:00 PM
https://www.luatkhoa.com/2023/09/ngay-cuoi-cung-cua-mot-tu-tu/?ref=luat-khoa-newsletter
Victor Hugo và hành
trình đi vào nội tâm của một tử tù chờ chết.
Ảnh bìa sách: Nhà xuất bản Văn học. Đồ họa: Luật Khoa.
Không danh tính, không lý do, độc giả len lỏi như một kẻ rình trộm đáng
hổ thẹn trong tâm tư của nhân vật “tôi” vào ngày cuối cùng mà người này còn được
sống. Trong cuộc đồng hành buồn này, Victor Hugo dẫn dắt chúng ta tới nơi khi
án tử không chỉ đơn thuần dành cho nhân vật “tôi” mà còn dành cho chính người đọc.
Có lẽ không cần nói nhiều về Victor Hugo khi tên tuổi của ông ở Việt
Nam đã được bạn đọc biết đến rộng rãi. Trước khi đặt bút viết nên những thiên
tiểu thuyết hùng vĩ như “Những người khốn khổ”, “Thằng gù nhà thờ Đức
bà Paris”, v.v. thì chủ đề nổi bật xuyên suốt lẫn tư tưởng nhân văn của
Victor Hugo đã biểu lộ qua tác phẩm “Ngày cuối cùng của một tử tù”.
Tác phẩm này được viết vào năm 1829 sau khi ông đã mục kích quá nhiều vụ
hành hình công khai, và căm ghét hình ảnh chiếc máy chém vốn được phát minh và
sử dụng rộng rãi kể từ thời Cách mạng Pháp. Tuổi đời của những tác phẩm đã ngót
nghét hai thế kỷ, nhưng đến tận bây giờ văn chương của ông vẫn làm bao con tim
thổn thức vì thực tại tàn khốc của những kiếp người bất hạnh.
Có thể coi tác phẩm này được viết như một cuốn tự truyện khi mà người
tù tội dốc hết những thứ họ có trong đầu, mà trút ào ào ra như nước mưa, hoàn
toàn trần trụi và không giấu giếm, như cách ví von của Fyodor Dostoevsky rằng
“dường như có một nhà tốc ký ghi chép được hết”. Chúng ta sẽ lắng nghe những ý
nghĩ của người tử tù trong không gian mà bản thân họ đang bị giam cầm. Trong thời
hạn vỏn vẹn là hai mươi tư giờ nữa, họ sẽ chết, chắc chắn sẽ chết. Họ tuyệt vọng.
Họ quyến luyến sự sống. Họ lo lắng. Họ không còn là chính mình, hay đúng hơn,
không còn là một con người với những nhân phẩm gắn chặt với một con người. Bởi
vì bây giờ không còn thứ gì để họ trụ vào.
Nhà văn Albert Camus viết trong “Thần thoại Sisyphus” rằng
“[...] thời gian gánh đưa chúng ta trong dòng chảy của nó, ngày lại ngày trong
suốt cuộc đời bình lặng. Nhưng thể nào cũng có đến một khoảnh khắc mà chúng ta
phải gánh lấy thời gian. Chúng ta sống bằng tương lai”. Camus cũng viết “sống
là quá trình đi dần đến cái chết”. Do đó đây là một nghịch lý đầy đau buồn khi
người tử tù chịu cảnh tù đày biệt lập, đầy khắc khổ ở hiện tại lại không thể lấy
tương lai, lấy niềm tin vào một ngày mai để an ủi bản thân mình. Giờ đây tương
lai là cái chết được định sẵn hiện ngay trước mắt lao ngược vào họ. Con người
đó lạc lối, hoàn toàn bị phản bội bởi chính ham muốn sống, bản năng sống khi giờ
đây họ có cố gắng bao nhiêu, có thử vẫy vùng, có mưu tính, có hão huyền, có nuối
tiếc, có kỳ vọng thì tất cả đã chẳng còn nghĩa lý gì bởi kết cục của họ đã được
định sẵn.
Tác giả hoàn toàn không nói rõ ràng danh tính, lẫn tội lỗi đã phạm phải
của tử tù. Chúng ta sẽ được biết đại khái về người này, rằng họ là một người có
học thức, có một gia đình với một đứa con gái còn nhỏ mà họ hết mực yêu thương,
và đau xót xiết bao trước việc cô con gái đó khi được gặp họ lần cuối lại quên
mất chính cha mình. Dường như chính bản án tử hình đã thay đổi tất cả, họ không
còn là một người chồng, người cha nữa mà chỉ còn là một tử tù.
Và phải chăng việc tội lỗi của anh ta không được tác giả nhắc đến là để
người đọc khoan hãy phán xét, khoan hãy vội nghĩ trong đầu rằng “thằng này đáng
chết”, mà chỉ đơn thuần tập trung chú ý tới sự ảnh hưởng bản án tử hình gây ra
cho họ. Với sự gò bó về mặt không gian và sự gấp rút về thời gian được sắp đặt
đầy chủ ý bởi tác giả, chính chúng ta sẽ cảm thức được sự gò bó lẫn ngột ngạt
mà nhân vật “tôi” đang trải nghiệm với chiếc đồng hồ điểm giờ tử treo trên đầu.
Qua tác phẩm này, Victor Hugo đã xóa bỏ hoàn toàn quan điểm thời bấy giờ
khi cho rằng việc sử dụng máy chém là nhân văn với lý lẽ làm giảm đau đớn thể
xác cho người bị thi hành án, bằng tư tưởng rằng bản chất của án tử hình đã là
phi nhân văn. Chính nhà văn Dostoevsky, người từng bị kết án tử hình nhưng thật
may mắn khi được ân xá trong những giây phút cuối, đã ngợi khen rằng đây là
“tác phẩm hiện thực nhất và chân thực nhất trong tất cả những tác phẩm mà ông
[Victor Hugo] đã viết”.
Những gì Victor Hugo viết có thể khiến con tim của người đọc xao động.
Nhưng để thêm vững tin vào lý tưởng nhân văn này, chúng ta vẫn cần suy xét kỹ
càng bằng tư duy thực nghiệm.
Mặc cho chiếc máy chém mà Victor Hugo thấy ghê tởm đã biến mất, ông vẫn
đặt ra trước chúng ta một vấn đề đạo đức đầy nan giải ngay cả trong thời đại
này - khi có quá nhiều mâu thuẫn cần giải quyết, mà muốn giải quyết chúng không
chỉ cần lý tính thuần túy mà còn cần đến cả sự dũng cảm dấn thân.
Liệu chúng ta có nên duy trì án tử hình như một phần tất yếu trong hệ
thống tư pháp? Những tranh cãi xoay quanh việc giữ án tử hình nhằm mục đích
tránh hoàn toàn khả năng tội ác được tái diễn. Ngoài ra đó còn là vấn đề về việc
liệu chính quyền có nên có quyền hoặc nghĩa vụ tước đoạt quyền được sống của một
con người? Hay chúng ta có dễ dàng sa đà vào vấn đề tâm lý tập thể, khi việc
duy trì bản án tử hình như là một hình thức để đáp lại tâm lý bức xúc của quần
chúng về tội ác mà thủ phạm đã gây ra.
Ngoài những quan điểm mang tính công lợi trên thì vẫn cần phải cân nhắc
đến cảm xúc của người bị hại và thân nhân của người bị hại, hay của chính bị
cáo và thân nhân của bị cáo, mà nếu không có nó sẽ là một thiếu sót lớn. Bãi bỏ
án tử hình là một xu hướng đang diễn ra trên toàn cầu dù vẫn còn nhiều tranh
cãi. [1] Chúng ta vẫn còn một chặng đường dài trước mắt cho tới khi án tử hình
được bãi bỏ hoàn toàn.
-------------------
Chú thích
1. Amnesty International USA. (2018, April 12). Research Shows a
Global Trend Towards Abolition of the Death Penalty, But More Work Remains |
Amnesty International USA. https://www.amnestyusa.org/reports/research-shows-a-global-trend-towards-abolition-of-the-death-penalty-but-more-work-remains/
Cực
hình tâm lý của tử tù: Khi án tử hình chưa phải là điều tồi tệ nhất
Thời gian chờ thi hành án tử kéo dài như một cách tra tấn về thể chất lẫn
tinh thần.
Luật
Khoa tạp chí - Nguyễn Quốc Tấn Trung
.
Điều gì còn lại sau tất cả
những sai lầm mà con người gây ra?
Phải bước tiếp về tương lai nhưng đừng lầm lỡ và vô trách nhiệm.
.
Như thế
nào là một nhà nước tốt?
Và cách xây dựng, tổ chức, duy trì một nhà nước tốt
Luật
Khoa tạp chí - Ken Nguyễn
.
“Thấy
giới” để học cách chấp nhận sự khác biệt của nhau
Nhìn thấy nhau qua những lăng kính xã hội để hiểu nhu cầu tối thiểu của
các nhóm thiểu số.
No comments:
Post a Comment