Phạm Chí Dũng
Sunday, May 03, 2015 4:32:59 PM
Vẫn
chỉ “mong muốn sớm kết thúc.”
Rất nhanh, thời gian đã trôi đến gần giữa năm 2015.
Song thân phận TPP cho Việt Nam vẫn hầu như chưa có gì gọi là cải số.
Ngày 22 Tháng Tư, nghĩa là sát thời điểm kỷ niệm “40
năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước,” một cuộc tiếp xúc về đề tài
đáng thất vọng trên đã diễn ra tại Hà Nội giữa ông Michael Froman, đại diện
Thương Mại Hoa Kỳ, và Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng.
Trước đây, ông Dũng cũng đã gặp ông Froman vài lần tại
New York và Hà Nội với đề nghị “linh hoạt” để Việt Nam nhận được quy chế thị
trường đầy đủ.
Vào lần này, âm giọng của ông Dũng vẫn không có gì
thay đổi so với những lần gặp trước: “Thủ
Tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng nhắc lại đề nghị của chính phủ Việt Nam trong cuộc gặp
giữa thủ tướng và Tổng Thống Barack Obama mới đây là mong muốn trong quá trình
đàm phán TPP, Hoa Kỳ chia sẻ với một thực tế là nền kinh tế Việt Nam đang phát
triển ở trình độ thấp và đang trong quá trình chuyển đổi nhằm vừa bảo đảm có một
hiệp định cân bằng lợi ích, vừa có các linh hoạt cần thiết, phù hợp với điều kiện
lịch sử cụ thể của Việt Nam.”
Rõ là chính giới ít học của Việt Nam vẫn còn xa mới
hiểu được người Mỹ. Kết thúc cuộc gặp trên là chi tiết đáng thất vọng nhất: “Ông Michael Froman bày tỏ hy vọng và tin tưởng
hai bên sẽ sớm kết thúc đàm phán TPP.”
Khác với lần gặp gần nhất của giới đại diện thương mại
Mỹ tại Việt Nam với lời hứa hẹn “sẽ thông qua trong nửa đầu năm 2015,” lần này
đã không có bất kỳ manh mối về thời điểm nào được hé lộ.
Nguyên do rất cơ bản của tình trạng quá trễ muộn
trên là theo một nguồn tin đáng tin cậy từ Hoa Kỳ, cho tới nay Việt Nam chưa
đáp ứng bất kỳ tiêu chí nào để trở thành “nền kinh tế thị trường đầy đủ.”
Rào
cản kép
Về nguyên tắc, để được công nhận là nền kinh tế thị
trường đầy đủ, Việt Nam phải tuân thủ năm tiêu chí do EU và Mỹ đòi hỏi: Phải hết
sức minh bạch; Tuân thủ nhà nước pháp quyền, quy định pháp luật đã đề ra; Tiền
tệ ổn định; Đối xử công bằng với doanh nghiệp, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước,
doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài. Đặc biệt, Việt Nam phải bảo đảm
không có tình trạng chi tiền một cách không chính thức hay mập mờ.
Song hậu quả gần như không thể trốn tránh là tất cả
những gì cần phải minh bạch lại bị giới quan chức đàm phán Việt Nam diễn giải một
cách mơ hồ, mập mờ hoặc giấu biệt. Bằng chứng hiển nhiên nhất là từ trưởng đoàn
đàm phán Trần Quốc Khánh cho đến cố vấn cao cấp của đoàn Việt Nam - nguyên Bộ
Trưởng Thương Mại Trương Đình Tuyển - đều chưa bao giờ công bố với báo chí về một
thành tích nào của chính phủ Việt Nam cho bất kỳ tiêu chí nào để đạt “quy chế
thị trường đầy đủ,” cho dù cũng chưa bao giờ họ đánh mất vẻ lạc quan cố ý trên
gương mặt trả lời phỏng vấn.
Trong khi viễn cảnh TPP dành cho Việt Nam vẫn mịt mù
sương khói, quyền đàm phán nhanh TPP (TPA) dành cho tổng thống Mỹ lại đang bị
AFL-CIO, công đoàn lớn nhất ở Mỹ, phản ứng khá quyết liệt, cho dù Thượng Viện
nước này vừa đưa ra khả năng sẽ cho phép ông Obama có được TPA.
TPA được hiểu là định chế thúc ép các thượng nghị sĩ
bỏ phiếu hoặc là thông qua hoặc là bác bỏ hiệp định, chứ không thể đề nghị các
sửa đổi. Một ngày trước cuộc gặp giữa ông Froman và ông Dũng ở Hà Nội, chủ tịch
AFL-CIO đã kêu gọi Quốc Hội Mỹ không trao quyền mở rộng cho Tổng Thống Barack
Obama để thương lượng các hiệp định tự do mậu dịch, đặc biệt hiệp định đối tác
xuyên Thái Bình Dương TPP.
Ông Richard Trumka, chủ tịch AFL-CIO, đã đưa ra lời
kêu gọi như trên khi ra điều trần trước Thượng Viện Mỹ: “Từ quá lâu rồi, các quyết định thương mại vẫn được đưa ra trong vòng
bí mật. Sự bí mật chỉ nhằm phục vụ cho quyền lợi chính trị và kinh tế của thành
phần lãnh đạo, chứ không phải là cho quyền lợi của thành phần trung lưu tại Mỹ.”
Có khá nhiều và thậm chí còn đầy đủ lý do để giới chức
đảng lẫn chính phủ Việt Nam đủ cảm thấy mệt mỏi trên con đường đeo đuổi hiệp định
TPP từ năm 2006 đến nay. Sự thật có thể mô tả là nếu không vì nền kinh tế đang
chìm trong thế khốn quẫn mà có thể gây ra vô số phản ứng xã hội đe dọa “sự tồn
vong của đảng,” hầu như chắc chắn chẳng có lãnh đạo cao cấp nào của Việt Nam
mong ngóng đến một hiệp định thương mại mà khác hẳn với quy chế WTO, sẽ khó mà
đoán định được lợi ích dành cho cá nhân và các tập đoàn gia đình của họ là ra
sao.
Trong khi đó, ngay trước mắt lại đang tiến gần một bất
lợi khác cho Việt Nam: vào đầu Tháng Năm sẽ diễn ra cuộc đối thoại nhân quyền Mỹ-Việt
tại Hà Nội. Tuy nhiên, cho tới nay, chính quyền Việt Nam vẫn hầu như chưa đáp ứng
điều kiện cơ bản nào do Mỹ đòi hỏi, cho dù Hà Nội thừa biết nhân quyền là trở
ngại lớn nhất khiến Việt Nam chưa thể vào được TPP.
“Không
nhân quyền, không TPP”
Chỉ một tù nhân lương tâm - tín đồ Hòa Hảo thuần túy
Mai Thị Dung - được phóng thích vào giữa Tháng Tư là quá ít ỏi nếu so sánh với
danh sách dài thườn thượt tù nhân chính trị mà Hà Nội đang giam cầm, thậm chí
chỉ đáp ứng một phần nhỏ danh sách đòi trả tự do mà phía Hoa Kỳ mạn phép đưa
ra.
Bước vào thời điểm gần giữa năm 2015, những thành
viên có thẩm quyền trong chính giới Hoa Kỳ có lẽ hoàn toàn hiểu rằng bối cảnh
này là khác xa với thời gian cùng kỳ vào những năm 2012-2013 trở về trước. Từ
giữa năm 2014, phong trào kiên định “không nhân quyền, không TPP” đã dội lên
trong cả hai viện thuộc Quốc Hội Mỹ, lôi kéo đến ít nhất 2/3 số thượng nghị sĩ
Mỹ tham gia hưởng ứng. Chỉ ít lâu sau sự xuất hiện của phong trào này, thái độ
của chính phủ Obama đối với Việt Nam đã thay đổi đáng kể: Từ nhân nhượng và mềm
dẻo đã chuyển sang cứng rắn và yêu sách hơn khá nhiều.
Những tin tức mới nhất từ Mỹ, chứ không phải Việt
Nam, càng khiến cho vở diễn TPP đậm màu bi kịch: Với việc hình thành nghiệp
đoàn lao động độc lập là điều kiện tiên quyết mà Hoa Kỳ đòi hỏi chính quyền Việt
Nam, và nếu phía Việt Nam không muốn thỏa mãn điều kiện này cùng cơ chế cởi nới
hơn về quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận và tự do báo chí, thậm chí ngay cả
khi tổng thống Mỹ được quốc hội nước này trao cho quyền đàm phán nhanh, Quốc Hội
Hoa Kỳ vẫn có thể “gác” lại trường hợp Việt Nam khi xem xét nội dung đàm phán Mỹ-Việt
đã thỏa thuận về TPP.
Tức người Mỹ vẫn có thể thỏa thuận TPP với các quốc
gia khác mà không có Việt Nam. Hoặc TPP vẫn có thể được thông qua chính thức với
một ghế dự bị dành cho quốc gia cứng đầu về thành tích cải thiện nhân quyền.
Chuyến
công du được tung hô
Tuy nhiên, vật trao đổi song phương ngay trước mắt
không chỉ là TPP. Một chuyến công du Hoa Kỳ của người đứng đầu đảng, ông Nguyễn
Phú Trọng, trước khi ông mãn nhiệm sẽ có giá trị lớn về mặt tinh thần cá nhân
và phe đảng trị.
Chuyến đi dự kiến này đã được giới chức ngoại giao
Việt Nam ra sức vận động từ đầu năm 2014 và gần đây còn được chính Bộ Trưởng
Công An Trần Đại Quang “chuẩn bị” một cách chu đáo trong chuyến tiền trạm của
ông Quang đến Washington, DC, vào giữa Tháng Ba.
Thế nhưng vẫn nên để trống một giả thiết: Nếu chuyến
công du Hoa Kỳ của ông trọng không diễn ra như đề xuất từ phía Việt Nam thì
sao?
Không khí từ Washington, DC, vào thời gian này dường
như đang phản chiếu sắc thái không được tươi tắn lắm của người Mỹ nếu tiếp đón
ông Trọng. Thậm chí còn có những thông tin cho biết có thể sẽ không xảy ra cuộc
thù tiếp nào của Tổng Thống Barak Obama dành cho người không phải là nguyên thủ
Việt Nam.
Sự kiện ấn tượng nhưng cũng có thể việt vị không kém
là vào Tháng Ba, giới tuyên giáo đảng đã sôi nổi tung hô cùng rộng rãi loan báo
cho giới truyền thông nhà nước về chuyến đi Mỹ của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng,
thậm chí còn kiêu ngạo đến mức “Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng chọn đi Trung Quốc
hay đi Mỹ trước?”
Kết quả là ông Trọng đã đi Bắc Kinh “chào” Tập Cận
Bình trước. Còn chuyện đi Mỹ vẫn được mặc định bởi giới tuyên giáo và ngoại
giao sốt sắng như sự đã rồi. Tình hình như thế dẫn đến một hệ quả rất khó
tránh: Nếu chuyến đi này không diễn ra, hoặc diễn ra không đúng ý đồ của giới
lãnh đạo Việt Nam, “uy tín trên trường quốc tế” của Việt Nam sẽ mang tai tiếng
đến thế nào. Và cả vai trò của tổng bí thư lẫn người kế vị do ông giới thiệu nữa.
Cũng bởi phương trình ngang dọc ẩn số như thế, cuộc
đối thoại nhân quyền Việt-Mỹ vào đầu Tháng Năm đang trở nên một sự kiện đặc biệt,
có khả năng đóng vai trò cái chốt đóng - mở đối với việc ông Trọng có đi Mỹ hay
không, và nếu đi sẽ được tiếp đón ra sao.
No comments:
Post a Comment