“Chọn
gene để đào tạo tinh hoa”: Giám đốc Sở KH&CN Hà Nội đang nói về loại khoa học
nào?
Trúc Lam
17/12/2025
Phát
biểu của ông Trần Anh Tuấn, Giám đốc Sở Khoa học & Công nghệ Hà Nội, về việc
“chọn lọc gene để đào tạo tinh hoa” không chỉ gây sốc vì
phát biểu tùy tiện, mà đáng lo ngại hơn là vì nó phơi bày một tư duy lệch lạc,
phản khoa học và phản nhân văn, nhất là khi được đặt trong bối cảnh hoạch định
chính sách công và giáo dục.
Phát
biểu của ông Tuấn không phải là do ông “lỡ lời” vô hại, mà là dấu hiệu của một
nhận thức sai lầm nghiêm trọng về mặt khoa học và con người. Điều này đặc biệt
nguy hiểm khi phát biểu đó được thốt ra từ người đứng đầu một cơ quan quản lý
khoa học ở cấp thủ đô.
Trong
lịch sử nhân loại, “chọn lọc gene” không phải là một thuật ngữ trung tính. Nó gắn
chặt với thuyết ưu sinh (eugenics), một học thuyết từng được sử dụng để biện
minh cho sự phân biệt chủng tộc, cưỡng bức triệt sản, loại trừ người khuyết tật
và hàng loạt tội ác chống lại loài người trong thế kỷ 20.
Vì
thế, khi một quan chức phụ trách khoa học – công nghệ có phát ngôn như vậy, câu
hỏi được đặt ra không còn là “ông Tuấn nói nhầm hay nói đùa”, mà là: Giám đốc Sở
KH&CN Hà Nội thật sự hiểu gì về khoa học hiện đại?
Khoa học
không ủng hộ “gene tinh hoa”
Khoa
học đương đại đã chứng minh rõ rằng, gene không quyết định tinh hoa. Trí tuệ,
sáng tạo, năng lực lãnh đạo hay phẩm chất đạo đức không phải là sản phẩm đơn
thuần của ADN, mà là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa sinh học, môi trường
sống, giáo dục, điều kiện xã hội và nỗ lực cá nhân. Cho nên, không hề tồn tại
cái gọi là “gene ưu tú” để có thể sàng lọc rồi “đào tạo” thành con người vượt
trội.
Do
đó, phát biểu nói trên của ông Tuấn không thể được xem là tầm nhìn khoa học, mà
là ảo tưởng kỹ trị, khoác lên mình thứ ngôn ngữ khoa học phổ thông nửa vời và đầy
ngộ nhận.
Khi con
người bị coi như vật liệu đầu vào
Ẩn
sau đề xuất chọn gene để đào tạo tinh hoa là một cách nhìn đáng báo động: Con
người bị hạ thấp thành nguồn nguyên liệu sinh học, có thể phân loại, tuyển chọn,
loại bỏ ngay từ cấu trúc AND, chẳng khác nào chọn giống cây trồng hay vật nuôi.
Nếu
“tinh hoa” được quyết định bằng gene, thì điều gì sẽ xảy ra với trẻ em được
sinh ra trong những gia đình nghèo? Điều gì sẽ xảy ra với những người không sở
hữu “chỉ số sinh học đẹp”? Đối với những cá nhân phát triển tài năng nhờ giáo dục,
nỗ lực, ý chí và trải nghiệm sống?
Những
nhóm người này sẽ bị xếp vào đâu? Xếp vào nhóm “không đáng đầu tư”? Nhóm “không
phải tinh hoa”?
Một
xã hội định nghĩa tinh hoa bằng sinh học là một xã hội hợp thức hóa bất bình đẳng
ngay từ lúc sinh ra, tước bỏ cơ hội công bằng và cuối cùng là giết chết động lực
vươn lên của hầu hết mọi người.
Sự
ngộ nhận nguy hiểm của quyền lực quản lý
Ngoài
nội dung phát biểu trên, điều đáng lo không kém là vị trí của người phát ngôn,
bởi đây không phải là ý kiến cá nhân trên mạng xã hội, mà là lời nói của người
đứng đầu một cơ quan quản lý khoa học – công nghệ cấp thành phố.
Khi
một quan chức tin rằng có thể “chọn gene để đào tạo tinh hoa”, điều đó cho thấy:
Sự lẫn lộn giữa khoa học và ý chí quản trị; cũng như tham vọng kiểm soát con
người bằng thứ “khoa học” giả hiệu; và một cái nhìn xa rời các giá trị phổ quát
về nhân quyền, giáo dục và phát triển con người.
Lịch
sử đã dạy cho con người bài học: Khi quyền lực nhà nước kết hợp với tư duy ưu
sinh, kết cục luôn là thảm họa.
Tinh
hoa không phải để “lọc”, mà để nuôi dưỡng. Không có xã hội văn minh nào “chọn lọc
gene để tạo tinh hoa”.
Một
xã hội văn minh luôn đầu tư vào giáo dục phổ quát chất lượng cao; tạo ra môi
trường để mọi cá nhân, bất kể xuất thân, đều có cơ hội phát triển; cũng như
phát hiện và bồi dưỡng tài năng dựa trên năng lực, nỗ lực và đạo đức, chứ không
phải dựa vào ADN.
Tinh
hoa không phải sản phẩm của phòng thí nghiệm, mà tinh hoa là kết quả của tự do
học thuật, công bằng xã hội và sự tôn trọng phẩm giá con người.
Một
câu nói, nhiều điều cảnh báo
Có
thể ông Trần Anh Tuấn không chủ ý cổ xúy cho thuyết ưu sinh, nhưng trong chính
sách công, ý định không quan trọng bằng hệ quả. Và hệ quả của phát ngôn này là phơi bày một khoảng trống
đáng sợ về tư duy khoa học và nhân văn trong bộ máy quản lý.
Khoa
học tồn tại không phải để phân loại con người thành “xứng đáng” hay “không xứng
đáng”, mà khoa học tồn tại để phục vụ con người – tất cả con người, chứ không
phải phục vụ một nhóm người được gắn mác “tinh hoa”.
Nếu
điều đó còn chưa được hiểu rõ, thì vấn đề không nằm ở gene của xã hội, mà nằm ở
tư duy của những người đang nhân danh khoa học để nói về tương lai con người.
--------------
3
comments
Thật
là lầm lẫn khi dùng từ “tinh hoa” để chỉ những người có học thức hoặc bằng cấp
cao mà tay Trần anh Tuấn nầy nhắm tới, Càng không phải những người có chức vụ
cao hay có tiền bạc tỷ tỷ! Gọi đúng tên là những kẻ khoa bảng nếu họ là khoa bảng
thật, những trọc phú hay khá hơn là đại gia chứ không thể là tinh hoa! Ý nghĩa
thật sự của từ tinh hoa bao hàm những gì đẹp đẽ, những gì chắt lọc, tinh túy
như cao thượng, uyên bác, mạnh mẽ, thiện lương, đứng về phía sự thưc, công lý,
công bằng, lẽ phải, nhân ái, sẳn sàng cứu người khi lâm nguy, lên tiếng với những
bất công của xã hội, sẳn sàng bảo vệ người yếu thế trước bất công, là hướng thiện,
là lòng trắc ẩn trước các số phận bất hạnh. Chính những người với phẩm chất đẹp
đẽ đó mới được gọi là tinh hoa, là thành phần dẫn đường dắt lối cho dân tộc
phát triển thành một xã hội tốt đẹp hơn.
