Tạ Duy Anh
31/08/2025
https://baotiengdan.com/2025/08/31/cau-chuyen-doc-lap/
Hồi
bé tôi hay được bố kể cho nghe những chuyện liên quan đến thời thuộc địa. Chẳng
hiểu bố tôi, một người triệt để từ bỏ quá khứ, muốn tôi lĩnh hội điều gì từ những
chuyện xưa cũ ấy.
Một
trong những chuyện ông thích kể đi kể lại là nguyên nhân nào dẫn tới việc ông
đi theo Việt Minh.
Ông
kể say sưa, có lớp lang, có nhịp điệu, có thủ pháp, có cả sự bịa tạc, mà thuật
ngữ văn học gọi là hư cấu-như sau này tôi nghiệm ra. Phải công nhận bố tôi có
khả năng kể chuyện, làm hút hồn người nghe, điều mà tôi không được thừa hưởng.
Vì thế mà lần nào trong vài ngàn lần ông kể về cuộc đời đau khổ của ông, tôi vẫn
cứ không thể ngăn được những giọt nước mắt. Sau này tôi đã chuyển một phần câu
chuyện kể ngàn ngày ấy vào tác phẩm “Bước qua lời nguyền”. Tôi phải nói ngay rằng
tôi đã làm giảm độ hay của câu chuyện bố kể đi rất nhiều khi trình bày nó dưới
dạng văn bản.
Bố
tôi đi theo Việt Minh vì ông căm ghét cuộc đời thằng ở, không chỉ khiến ông đói
khổ mà còn làm cho hai đứa em ruột của ông chết đói ngay trước mắt ông mà không
thể làm gì để cứu.
Nhưng
có lẽ động cơ lớn nhất khiến ông theo Việt Minh là vì họ hứa sẽ giải phóng đất
nước khỏi sự đô hộ của nước ngoài. Bố tôi có đủ trải nghiệm để thấm nỗi nhục của
một người dân mất nước chỉ là một lẽ, lẽ chính yếu là trong máu của ông có cả
gen chống xâm lược, không chấp nhận bị lệ thuộc ngoại bang, truyền lại từ tổ
tiên ngàn đời. Tôi tin rằng bố chưa học hết chương trình sơ cấp về lịch sử nước
nhà. Nếu hỏi ông rằng Ngô Quyền là ai, phần nhiều ông sẽ bảo đó là một ông tướng
Việt Minh sinh ở Sơn Tây, cho dù ông cũng từng làm bí thư, chủ tịch xã tới 20
năm!
Khi
bố tôi lớn lên thì nước Pháp đang cai trị và lẽ tự nhiên là ông hướng mọi sự
căm ghét vào người Pháp. Sau này, vào khoảng những năm 1990, trong một lần gặp
hiếm hoi với đại sứ quán Pháp gồm hơn chục người, ông đại sứ hỏi chúng tôi nghĩ
gì về nước Pháp? Mỗi người trả lời một cách, có cả những câu nịnh bợ nghe phát
ngượng. Về phần mình, tôi trả lời thành thật là tôi rất thích nước Pháp, nhất
là rượu nho, rằng tôi và nước Pháp không còn bất cứ vấn đề gì vướng mắc nhưng bố
tôi và đa số thế hệ ông thì vẫn chưa thôi oán hận nước Pháp. Chả hiểu cô phiên
dịch có nói hết ý của tôi không, chỉ thấy ông đại sứ tái mặt đi, nhìn tôi rất
thiếu thiện cảm.
Hóa
ra người Pháp cũng ghét nghe nói thẳng. Tôi sẽ không bao giờ trách mình là đã
không biết điều đó. Bởi vì tôi chỉ nói một sự thật không ai thay đổi được. Sự
thật nhỏ ấy phản ánh một sự thật lớn hơn: Người Việt dị ứng tuyệt đối với những
kẻ đến để đô hộ họ, dù khoác dưới danh nghĩa gì. Điều đó tốt hay xấu chưa bàn
nhưng nó là sự thật.
Không
chỉ người Pháp, người Mỹ đã từng tận hưởng nỗi đau đớn vì thái độ bài xâm lăng
đó. Lặn sâu hơn về phía quá khứ thì các triều đại Trung Quốc là những kẻ thấm
thía hơn cả. Suốt cả ngàn năm nhưng họ không sao nuốt nổi cái rẻo đất nhỏ tí
phía Nam. Nếu sắp tới người Trung Quốc lại nuôi ý đồ ấy, có nghĩa họ rất vô
phúc trên khía cạnh không được nhận thừa kế kinh nghiệm của tổ tiên.
Chỉ
cần sống với bố tôi cũng có thể đọc ra hàng ngàn trang sử bi thương liên quan đến
chuyện độc lập. Ông ghét Pháp, ghét Mỹ đến mức hắt nước đổ đi chỉ vì, theo ông,
họ là nguyên nhân khiến ông không có (hoặc nguy cơ bị mất) độc lập. Không thể
thuyết phục nổi bố tôi rằng điều đó có thể gây bất lợi. Đã ghét là không cần.
Vì thế, khi tôi có một anh bạn trẻ người Mỹ biết tiếng Việt, nhiều lần đề nghị
muốn được về thăm quê Lão Khổ-như chính lời anh ta-thì lần nào tôi cũng tìm
cách từ chối khéo.
Người
Mỹ có cái hay là không suy từ chuyện nọ sang chuyện kia, không bị tự ái vì những
chuyện vặt, nên anh chấp nhận ngay lời từ chối nhưng hễ có cơ hội là anh lại
đưa đề nghị. Cuối cùng, tôi phải về nhà nói chuyện đó trước với bố. Tôi sợ ông
sẽ làm tôi mất mặt nếu giả sử ông thể hiện một cử chỉ, lời nói nào đó với anh bạn
người Mỹ kia. Thậm chí tôi lo cả đến an ninh của anh ta.
Nghe
tôi trình bày xong, bố tôi cười lớn, vỗ vào vai tôi như vỗ vào vai một đối tác
kém hiểu biết. Ông bảo: “Mày chỉ nghĩ được về bố thế thôi sao? Tao coi nó
(anh bạn người Mỹ mà tôi đang nhắc tới) như con, dù chưa biết mặt. Nó về THĂM
tao chứ có phải về để ĐÔ HỘ tao đâu!”
Rất
tiếc là sau đó chính anh bạn tôi lại không thu xếp được thời gian. Mỗi dịp tôi
về nhà sau đó, bố tôi đều hỏi sao cái thằng “Mỹ con” nào đó hẹn mà chưa thấy về.
Một
lần tôi đưa ông giáo sư xã hội học người Pháp, tên là Alain Guillemin về quê
chơi theo đề nghị của ông. Khi đó bố mẹ tôi đã dời xuống Hải Phòng. Cạnh nhà
tôi có một người mà tôi phải gọi bằng ông họ. Thời trẻ ông phải đi lính cho
Pháp, làm ở bộ phận quân y. Nhưng sau đó ông tự thương và thoát được về quê,
lên núi theo Việt Minh, cũng làm quân y. Hai ngón tay của ông bị cụt vĩnh viễn
không thể mọc lại được, cho ông chút kỷ niệm cay đắng với người Pháp. Con trai
cả của ông là liệt sĩ chống Mỹ. Thỉnh thoảng tôi về làng vẫn qua nghe ông nói
chuyện oang oang, cho dù ông luôn thiếu ăn vì bà vợ bệnh tật.
Lần
này, biết có ông người Pháp cùng về, không đợi tôi mời, ông tự sang thăm. Vẫn
cái giọng oang oang, ông hỏi thăm thấy bảo có ông quan Pháp về chơi, tao sang
xem mặt xem có giống mấy thằng Pháp thời xưa không. May mà ông giáo sư không biết
tiếng Việt. Hai ông bắt tay nhau hồn nhiên. Ông hàng xóm của tôi nói bằng thứ
giọng mỉa mai: “Gớm, 50 năm trước mà gặp cái lão này nhỉ?” Môi ông bĩu dài ra
khiến ông giáo sư ngoại quốc phải hỏi tôi bằng tiếng Anh là ông ta nói gì?
Tôi
đã định lờ đi vì khả năng tiếng Anh của tôi chỉ đủ để chào và chào tạm biệt.
Nhưng ông giáo sư cứ nhìn tôi bằng vẻ cầu khẩn và có cả sự nghiêm khắc yêu cầu
theo kiểu bạn bè. Tôi đành cố nhớ lại những từ cần thiết nhất, tìm cách dịch
ghép. Và chả hiểu do trời phù hộ thế nào mà tôi lại dịch đủ để ông giáo sư người
Pháp hiểu được ý của câu ông hàng xóm nói. Mặt ông ta trở nên rất buồn và đầy
tâm trạng. Mãi sau ông mới ngậm ngùi nói, đại ý là 50 năm trước (so với thời điểm
khoảng năm 1997) thì ông mới chỉ là cậu bé 4 tuổi. Tôi dịch lại cho ông hàng
xóm. Ông nghe xong thì cười ầm lên, bắt tay ông giáo sư, lắc lấy lắc để, nhất định
mời ông người Pháp sang nhà chơi.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2025/08/1-109.jpg
Giáo
sư Alain Guillemin thăm căn nhà cũ của gia đình tác giả. Nguồn: Tạ Duy Anh
Cuối
cùng họ ngồi uống rượu nút lá chuối, ngả nghến vai vào nhau, rồi cứ ai nói người
ấy nghe nhưng cười thì vang cả làng trong xóm ngoài. Vì thấy không khí vui vẻ
nên ông giáo sư hứng lên hỏi ông hàng xóm của tôi (tất nhiên là nhờ tôi dịch),
rằng, “Giả sử 50 năm trước ông gặp một người Pháp như tôi ở đây thì ông sẽ làm
gì”? Nghe trọn câu hỏi do tôi dịch, ông hàng xóm của tôi buông bát, sửa lại áo,
hai tay xoa vào nhau cho nóng rồi nhìn thẳng vào mặt ông ngoại quốc, nói gằn từng
tiếng: “Tôi sẽ chặt đôi ông ra!”
Ông ngoại quốc nhìn tôi, căng thẳng chờ đợi. Tôi không thể dịch nguyên văn mặc dù không quá khó. Cuối cùng tôi đành đáp: “No ok!”, tôi nói với ông giáo sư như vậy.
***
Độc
lập là nỗi thèm khát kéo dài cả ngàn năm với người Việt, vì thế, mỗi khi bị ngoại
bang tước mất, bất cứ khi nào có cơ hội là họ bất chấp tất cả để giành lấy, nhiều
khi vì thế mà thiếu cả sự khôn ngoan cần thiết.
Nhưng
khôn ngoan là thứ có thể tích cóp sau, độc lập không thể chờ được. Bởi vì người
Việt không bao giờ chấp nhận có kẻ thù hiện diện trên đất nước mình, dù họ là
ai, đến từ bất cứ đâu.
No comments:
Post a Comment