Khai
thác lithium : Pháp dung hòa “tự chủ chiến lược” và bảo vệ môi trường
Thu Hằng - RFI
Đăng
ngày: 28/06/2024 - 11:19
“Lithium
và đất hiếm sẽ sớm quan trọng như dầu khí” (1). Sau khi rút ra
bài học bị lệ thuộc từ đại dịch Covid-19 và chiến tranh Ukraina, Pháp muốn củng
cố tự chủ chiến lược trong nhiều lĩnh vực trọng điểm, đặc biệt là lithium, một
trong những nguyên liệu không thể thiếu để sản xuất pin. Sau nửa thế kỷ không
phát triển khai thác mỏ ngầm, chính phủ Pháp cấp phép nghiên cứu cho 7 dự án
khai thác lithium, lớn nhất là dự án “Emili” ở Échassières, tỉnh Allier miền
trung.
HÌNH
Ảnh
minh họa ngày 17/01/2024: Mỏ cao lanh của tập đoàn Imerys ở Echassierres, miền
trung Pháp, có thể sẽ được khai thác thêm lithium từ năm 2028. AFP - OLIVIER
CHASSIGNOLE
Lithium
đã được phát hiện ở mỏ Échassières từ cuối thập niên 1970 nhưng chỉ thực sự được
chú ý trong quá trình chuyển đổi năng lượng những năm gần đây. Châu Âu muốn giảm
phụ thuộc vào lithium được khai thác và sản xuất chủ yếu ở ba nước Úc, Chilê,
Trung Quốc. Trong chương trình 28 Minutes (28 phút) của đài
ARTE ngày 11/03/2024, ông Christophe Poinssot, tổng giám đốc điều hành Văn
phòng nghiên cứu Địa chất và Khai thác mỏ (BRGM), giải thích :
“Mỏ
Échassières đã được công ty Imerys khai thác từ lâu, không phải khai thác
lithium mà là cao lanh, loại nguyên liệu làm đồ sành sứ. Chắc là họ đã
thăm dò xung quanh và phát hiện ra lớp đá granit bên dưới chứa nhiều lithium.
Việc mỏ này có lithium không phải là chuyện mới nhưng thực ra thách thức về nguồn
cung lithium thực sự liên quan đến quá trình chuyển đổi năng lượng và ngày càng
trở nên quan trọng trong những năm gần đây. Đúng là cách đây 40 năm đã có pin
lithium nhưng rất hạn chế. Còn nhận thức về vấn đề chủ quyền, thách thức chiến
lược chỉ có khoảng từ 10 năm gần đây”.
Tham
khảo ý kiến người dân : Bước đầu tiên để khôi phục khai thác mỏ
Việc
chính phủ cho phép mở nhiều mỏ lithium trở thành chủ đề bàn luận sôi nổi trên
truyền thông và trong giới chuyên gia. Đối với Pháp, đây là đợt trắc nghiệm quy
mô lớn đầu tiên sau gần nửa thế kỷ không còn khai khác quặng trong lòng đất.
Còn theo tập đoàn Imerys, chủ thầu khai thác, đây là “dự án khai thác mỏ
lớn nhất ở Pháp lục địa kể từ hơn một thế kỷ qua”.
Với
hơn 1 tỉ euro đầu tư, mỏ dự kiến được đưa vào khai thác năm 2028 với chi phí sản
xuất mỗi cân lithium từ khoảng 7-9 euro. “Khoảng 34.000 tấn lithium, có
nghĩa là có thể trang bị được pin cho khoảng 700.000 ô tô điện hàng năm và kéo
dài 25 năm”. “Đây là một dự án rất quan trọng cho nước Pháp về mặt tái công
nghiệp và tự chủ năng lượng”, tương đương với khoảng 1/3 năng suất của bốn
nhà máy lớn được dự kiến xây ở miền bắc Pháp. Ngoài ý nghĩa “tự chủ chiến
lược”, dự án “Emili” ở Échassières sẽ tạo thêm khoảng 1.000 việc làm trực
tiếp và gián tiếp ở vùng Auvergne-Rhône-Alpes, theo khẳng định của tập đoàn
Imerys, tại hai khu vực : mỏ ngầm chứa lithium, ở độ sâu từ 75-350 mét và một
nhà máy tinh chế khoáng chất và chuyển đổi thành hydroxit lithium, cách mỏ khoảng
100 km.
Ngày
11/03/2024, Ủy ban Tranh luận công Quốc gia (Commission nationale du débat
public, CNDP) đã khởi động giai đoạn tham vấn, kéo dài bốn tháng với khoảng 15
cuộc họp cho đến ngày 07/07. Kết quả sẽ được CNDP công bố trên trang web vào
tháng 09, sau đó tập đoàn Imerys có thời hạn 3 tháng để hồi đáp. Ông Mathias
Bourrissoux, chủ tịch cuộc thảo luận, trấn an công luận là “mọi chuyện
chưa ngã ngũ, trái với một số người vẫn tưởng. Trong 65% trường hợp, dự án sẽ
có nhiều sửa đổi”.
“Mỏ
có trách nhiệm” : Cam kết giảm thiểu tác động môi trường
Một
trong những quan ngại lớn nhất được người dân địa phương nêu trong buổi họp đầu
tiên là “không ai tin là có mỏ sạch” : Khai thác mỏ sẽ gây hậu
quả như thế nào đối với môi trường ? Mỏ sử dụng hóa chất không ? Rác thải, phế
liệu của mỏ được xử lý ra sao ? Dự án lấy nước từ đâu vì theo kế hoạch phải cần
đến ít nhất 1,2 triệu mét khối nước mỗi năm ?
Phó
chủ tịch tập đoàn Alan Parte, phụ trách về các dự án lithium của Imerys, trấn
an mỏ sẽ chỉ sử dụng nước thải đã qua xử lý, “90% nước sẽ được tái sử dụng,
các mạch nước ngầm sẽ không bị khai thác”. Nhiều bể trữ sẽ được xây trong
khu mỏ để không bơm nước từ sông Sioule vào mùa khô hạn. Phó chủ tịch tập đoàn
Imerys cam kết “mở một khu mỏ có trách nhiệm”, thậm chí “tăng
thêm 20% trách nhiệm để đối phó với những thách thức môi trường”, vì tập
đoàn hiểu rằng “khai thác mỏ không phải là không gây tác động đến môi
trường”. Đây cũng là nhận định của ông Christophe Poinssot trong chương
trình 28 Minutes :
“Mọi
hoạt động của con người dù là thế nào đều gây tác động. Không hề có mỏ hay nhà
máy nào mà không gây tác động. Ngược lại, người ta có thể giảm thiểu càng nhiều
càng tốt, dĩ nhiên là không phải ở Pháp vì Pháp hiện không còn mỏ. Nhưng tại một
số nước, nhiều biện pháp vô cùng hiệu quả đã được áp dụng, đặc biệt là về việc
tái sử dụng nước, ví dụ tại nhiều khu mỏ ở Phần Lan hoặc Áo.
Đó
là những biện pháp mà chúng ta biết làm, chắc chắn là tốn kém hơn. Tương tự,
chúng ta có thể giảm việc sử dụng nước và đặc biệt là loại bỏ được việc thải
hóa chất ra môi trường. Đó là những biện pháp hoàn toàn làm được. Không nên so
sánh những biện pháp được dự định áp dụng tại châu Âu với những gì diễn ra ở một
số nước ít bị ràng buộc hơn về môi trường vì châu Âu áp dụng “luật về trách nhiệm”
với tiêu chuẩn có thể được bên thứ ba kiểm tra để chắc chắn chúng ta tuân thủ
quy định”.
Ngoài
ra, để hạn chế tối đa tác động đến môi trường, tập đoàn Imerys cho biết sẽ triển
khai mô hình sản xuất khép kín. Mỏ lithium được xây ngầm ngay dưới chân mỏ cao
lanh đã được cấp phép hoạt động đến năm 2050 và như vậy sẽ giúp bảo tồn vài chục
hecta diện tích. Đá granit được nghiền trực tiếp trong hầm để hạn chế tiếng ồn
và bụi trên mặt đất. Sau đó, quặng sẽ được đưa vào hệ thống đường ống dài khoảng
15 km đến khu tập kết và từ đó sẽ được chuyển bằng tàu hỏa đến nhà máy chuyển đổi
ở Montluçon để làm thành bột hydroxit lithium (Liti hydroxit).
Khai
thác mọi nguồn lithium để tự chủ
Pháp
đang cần “vàng trắng” để đáp ứng chiến lược sản xuất 2 triệu
xe ô tô điện hàng năm từ nay đến năm 2030 để thay thế xe chạy bằng xăng dầu, sẽ
bị cấm từ khoảng năm 2035. Cùng thời điểm mỏ Echassières ở tỉnh Allier được cấp
phép nghiên cứu vào tháng 01/2024, sáu dự án khác cũng được phê duyệt : 3 dự án
ở tỉnh Bas-Rhin (miền đông) và 3 dự án khác ở tỉnh Vienne (đông nam). Tám giấy
phép khác đang được xem xét.
Trong
số các dự án này có loại lithium từ nước muối địa nhiệt (saumures
géothermales), đặc biệt là mỏ Rittershoffen ở tỉnh Bas-Rhin. Trong chương
trình 28 Minutes, giáo sư-kinh tế gia Philippe Chalmin, Đại học
Paris Dauphine, giải thích về sự khác biệt giữa hai loại :
“Cần
phải phân biệt rõ giữa quặng và kim loại. Về quặng cũng có hai loại lớn :
Thứ nhất là nước muối hoặc các hồ nằm trên cao bị khô hạn, người ta gọi đó là
những bãi muối, như cả một vùng được gọi là “tam giác lithium” nằm giữa
Achentina, Chilê và Bolivia. Thứ hai là mỏ quặng, đó là đá spodumene. Và Úc chiếm
ưu thế về loại đá này. Ví dụ Úc xuất khẩu loại quặng này sang Trung Quốc để chế
biến, do đó Trung Quốc giữ một vị trí rất quan trọng, không hẳn về khai thác mỏ,
mà là về khâu chế biến”.
Theo
trang L’Express ngày 16/03, hai công ty Eramet và Electricité de Strasbourg (Điện
lực Strasbourg) hợp tác trong dự án AgeLi (Alsace Géothermie Lithium) để sản xuất
lithium từ nước muối ở xã Rittershoffen, vùng Alsace. Năm 2021, những kg lithi
carbonat đầu tiên có chất lượng cao đã được sản xuất tại đây. Dự kiến đến năm
2030, liên doanh này sản xuất khoảng 10.000 tấn hàng năm.
Ông
Benjamin Louvet, giám đốc quản lý nhiên liệu tại OFI Invest Asset Management,
cho rằng khả năng người dân chấp nhận loại lithium này khá là cao : “Lithium
địa nhiệt có một lợi thế rất lớn. Tác động thấp đến môi trường và xã hội : cơ sở
công nghiệp đã có và năng lượng địa nhiệt bảo đảm sản xuất điện cho khu vực. Loại
lithium này gần như được tinh chế ngay lập tức, trong khi với các mỏ đá cứng
không làm được như vậy”.
Như
vậy, với hai mỏ khai thác lithium ở Échassières và ở lưu vực sông Rhin, Pháp sẽ
có chỗ đứng trong thị trường này. Hàng năm, Pháp bán gần 80 triệu xe ô tô ra thế
giới. Chính phủ đặt mục tiêu xây dựng một chuỗi giá trị hoàn chỉnh, từ khâu
khai thác đến sản xuất pin, cuối cùng là tái chế.
Theo
Cơ quan Năng lượng Quốc tế (AIE), năm 2022, thế giới cần khoảng 131.000 tấn
lithium. Cho đến năm 2030, nhu cầu này sẽ tăng gấp 3,5 lần và cho đến năm 2040
sẽ tăng gấp 8 lần. Tại châu Âu, vài chục dự án khai thác đã được thống kê, như
tại Phần Lan, Tây Ban Nha, Bosnia, Anh Quốc.
Trước
nhu cầu cấp bách, chính phủ Pháp ủng hộ các dự án khai thác lithium, trong đó
có dự án “Emili”. Bộ trưởng Kinh Tế Bruno Le Maire đánh giá “dự án là một
ví dụ về kế hoạch môi trường và khí hậu, sẽ làm giảm triệt để nhu cầu nhập khẩu
lithium của Pháp”. Tổng giám đốc Imerys coi lithium như phương tiện “giúp
châu Âu giảm phát thải cacbon”. Nhưng theo trang media Vert, cũng như nhiều
nhà bảo vệ môi trường, “không thể coi thường tình trạng ô nhiễm từ việc
sản xuất ô tô điện. Loại vàng trắng này không đến mức trắng (sạch) như tên gọi
của nó”.
*****
(1)
Phát biểu của chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen, tháng 09/2022.
----------------------------
Các
nội dung liên quan
TẠP
CHÍ XÃ HỘI
Tái
sử dụng nước thải đã qua xử lý, thách thức cho Pháp trước nguy cơ khan hiếm nước
ngọt
TẠP
CHÍ XÃ HỘI
Xử
lý rác thải điện tử tại Pháp : Ưu tiên khử ô nhiễm và tái sử dụng
TẠP
CHÍ XÃ HỘI
Pháp :
Các bể nhân tạo trữ nước hút từ mạch ngầm và nguy cơ gây căng thẳng xã hội
No comments:
Post a Comment