Tại sao Trung Quốc nên lo lắng
về phản ứng của Châu Á đối với AUKUS?
Derek Grossman - Foreign Policy
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
Ngay cả một số quốc gia không liên kết cũng có tín
hiệu ủng hộ một cách thận trọng.
Khi Tổng thống Mỹ Joe Biden gặp Thủ tướng
Australia Anthony Albanese và Thủ tướng Anh Rishi Sunak tại San Diego vào tháng
trước, ba nhà lãnh đạo đã công bố bước quan trọng tiếp theo cho Hiệp ước An
ninh Australia-Anh-Mỹ (AUKUS). Australia sẽ mua ít nhất ba, có thể là năm, tàu
ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân lớp Virginia từ Mỹ, và sau cùng, họ sẽ cùng
với Anh triển khai một lớp tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân mới do ba quốc
gia cùng phát triển.
Kế hoạch tàu ngầm chỉ là một phần trong sự hợp
tác an ninh ngày càng sâu rộng giữa ba nước nhằm chống lại Trung Quốc. Các bước
tiếp theo có thể bao gồm việc đặt các phương tiện có năng lực hạt nhân của Mỹ –
chẳng hạn như máy bay ném bom chiến lược – ở Australia, cũng như hợp tác về tên
lửa siêu thanh, chiến tranh mạng, điện toán lượng tử và các lĩnh vực khác. Tất
cả những diễn biến này có thể làm cho AUKUS trở nên quan trọng hơn đối với cán
cân quân sự khu vực so với các nhóm tiểu đa phương khác, bao gồm Đối thoại An
ninh Bốn bên (Quad) với sự tham gia của Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, và Mỹ; hoặc
Thỏa thuận Phòng thủ Ngũ cường giữa Australia, Anh, Malaysia, New Zealand, và
Singapore. AUKUS thực sự đặc biệt, vì nó tập trung hoàn toàn vào việc hiện đại
hóa và tăng cường khả năng hợp tác trong các năng lực quân sự của các thành
viên để ngăn chặn, và nếu cần thiết, để đánh bại Trung Quốc trong một cuộc xung
đột tiềm tàng trong tương lai.
Cũng dễ hiểu khi Bắc Kinh chống lại AUKUS. Người
phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Vương Văn Bân cáo buộc ba quốc gia thành
viên của hiệp ước đang thể hiện “hành vi bá quyền” và cho biết thỏa thuận này
thể hiện “tâm lý Chiến tranh Lạnh” nhằm kiềm chế Trung Quốc. Bắc Kinh cũng bày
tỏ lo ngại về việc AUKUS phá hoại chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân quốc tế,
khi Vương cảnh báo Australia, Anh, Mỹ không nên đi theo “con đường nguy hiểm”
này.
Tuy nhiên, phản ứng đối với AUKUS trên khắp Ấn
Độ Dương-Thái Bình Dương nhìn chung là tích cực – hoặc chí ít cũng không tiêu cực
– kể từ khi hiệp ước được công bố vào tháng 9/2021. Một số quốc gia, chủ yếu ở
Đông Nam Á, có lo ngại về khả năng phổ biến vũ khí hạt nhân. Nhưng nhìn chung,
hầu hết các quốc gia ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đều ủng hộ hoặc tránh công
khai phản đối AUKUS, qua đó cho thấy những lo ngại đa dạng và rộng khắp về các
hoạt động quân sự, sức mạnh ngày càng tăng, và ý định của Trung Quốc trong khu
vực. Điều này sẽ tạo thuận lợi cho AUKUS trong việc liên kết với các đồng minh
và đối tác bổ sung nhằm mục đích răn đe trong thời bình. Trong trường hợp các đối
tác thân thiết của AUKUS, sự hợp tác thậm chí có thể mở rộng sang các chiến dịch
quân sự trong một cuộc chiến tiềm tàng.
Là một đồng minh vững chắc của Mỹ và cũng có mối
quan hệ ngày càng căng thẳng với Trung Quốc, không ngạc nhiên khi Nhật Bản ủng
hộ AUKUS. Trong cuộc điện đàm với Albanese vào tháng trước, Thủ tướng Nhật Bản
Fumio Kishida lưu ý rằng AUKUS sẽ “đóng góp cho hòa bình và ổn định của khu vực
Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trong bối cảnh môi trường an ninh đang ngày càng
nghiêm trọng.” Tháng 12 năm ngoái, Tokyo đã công bố Chiến lược An ninh Quốc gia
mới, trong đó mô tả các hoạt động quân sự của Bắc Kinh là “thách thức chiến lược
lớn nhất và chưa từng có tiền lệ.”
Mối quan tâm hàng đầu của Nhật Bản là tranh chấp
với Trung Quốc tại quần đảo Senkaku (mà Bắc Kinh gọi là quần đảo Điếu Ngư).
Nhưng trong những năm gần đây, Tokyo cũng thường xuyên lên tiếng về áp lực quân
sự của Bắc Kinh đối với Đài Bắc. Trong một bài viết trên Foreign Policy,
học giả Michael Auslin của Viện Hoover lập luận rằng Nhật Bản thuộc về AUKUS (tức
là biến hiệp ước này thành JAUKUS?). Tokyo chưa đưa ra quan điểm chính thức,
nhưng người Nhật khó có thể tham gia vào việc sử dụng công nghệ hạt nhân cho
chiến tranh. Nước này vẫn đang phải đối mặt với sự phản đối chính trị gay gắt
trong nước, vốn bắt nguồn từ ký ức của công chúng về Thế chiến II. Tuy nhiên,
Tokyo có lẽ sẽ thấy rằng các phần khác của chương trình AUKUS, chẳng hạn như điện
toán lượng tử, hấp dẫn hơn và khả thi hơn về mặt chính trị.
Hàn Quốc, một đồng minh quan trọng khác của Mỹ,
vẫn chưa chính thức bình luận về AUKUS. Có thể hiểu được điều này là vì Hàn Quốc
đang tập trung vào Triều Tiên và vẫn cố gắng duy trì sự cân bằng mong manh giữa
Trung Quốc và Mỹ. Tuy nhiên, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol rõ ràng không
thoải mái với sự hung hăng của Trung Quốc trong khu vực. Hồi tháng 6/2022, tại
Madrid, ông trở thành nhà lãnh đạo Hàn Quốc đầu tiên tham dự và phát biểu tại hội
nghị thượng đỉnh NATO, nơi chủ đề thảo luận chính là cách liên minh này có thể
chống lại Trung Quốc và Nga. Dưới thời Yoon, Hàn Quốc được cho là đang tìm cách
tăng cường gắn kết, và có khả năng sẽ tham gia Quad, một nhóm an ninh khác được
thiết kế chủ yếu nhằm kiểm soát Trung Quốc. Chính quyền Yoon cũng sẵn sàng tham
gia vào liên minh Chips 4 do Mỹ dẫn đầu, cùng với Nhật Bản và Đài Loan, trong nỗ
lực đa dạng hóa sản xuất chất bán dẫn khỏi Trung Quốc.
Khi được hỏi với tư cách là một ứng viên tranh
cử tổng thống vào năm 2021, ông nghĩ gì về AUKUS, Yoon trả lời rằng Seoul không
cần loại tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân mà Australia muốn mua. Tuy
nhiên, sau khi Triều Tiên thử tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm gần đây, Yoon
có lẽ sẽ thay đổi quyết định của mình. Có những lý do khác khiến Seoul nên xem
xét tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân; thực ra, nhiều quan chức Hàn Quốc
đã đề xuất một cách riêng tư rằng họ muốn đạt được uy tín quốc gia và năng lực
liên quan đến việc sở hữu loại tàu này. Ngoài ra, kết quả thăm dò cho thấy 71%
người Hàn Quốc ủng hộ tái bố trí vũ khí hạt nhân ở nước họ. Hơn nữa, Yoon đã
bình luận vào tháng 1 rằng Hàn Quốc có thể phải trang bị vũ khí hạt nhân để chống
lại một Triều Tiên trang bị vũ khí hạt nhân. Do đó, Seoul có thể được hưởng lợi
từ các thỏa thuận kiểu AUKUS trong tương lai. Nhưng trong hiện tại rất khó có
khả năng Washington sẽ chấp nhận việc đó.
Trong khi đó, Đài Loan – thường là mục tiêu của
Trung Quốc – đã nhanh chóng ủng hộ AUKUS. Trong tuyên bố gần đây nhất về chủ đề
này, vào tháng 3, Bộ Ngoại giao của Đài Bắc cho biết họ “hoan nghênh sự tiến bộ
ổn định của AUKUS,” và nói thêm “Chúng tôi tin rằng sự hợp tác ba bên này sẽ
tăng cường khả năng răn đe ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và đóng góp vào việc
duy trì hòa bình và ổn định khu vực.” Đài Loan có lẽ hy vọng AUKUS sẽ tăng tốc
và tăng cường hợp tác quốc phòng để hòn đảo có thể tối đa hóa khả năng răn đe,
hoặc tận dụng hiệp ước một cách hiệu quả trong một cuộc xung đột trong tương
lai.
Còn tại Đông Nam Á, AUKUS gây ra nhiều tranh
cãi hơn. Bất chấp sự xâm lấn của Trung Quốc ở Biển Đông và nhiều nơi khác, gần
như tất cả các quốc gia Đông Nam Á đều đang cố gắng đứng ngoài cuộc cạnh tranh
của các siêu cường, bằng cách không ủng hộ cũng không lên án hiệp ước. Nước duy
nhất trong khu vực ủng hộ AUKUS mạnh mẽ là Philippines, một đồng minh khác của
Mỹ, cũng đang phải đối mặt với áp lực hàng ngày từ Trung Quốc tại khu vực mà
hai bên tranh chấp ở Biển Đông. Đối với chính phủ Philippines ở Manila, AUKUS
là một bổ sung hữu ích cho cấu trúc an ninh khu vực. Năm 2021, Ngoại trưởng
Philippines Teodoro Locsin Jr. nói rằng AUKUS “sẽ khôi phục và giữ cân bằng hơn
là làm mất ổn định [an ninh khu vực]”.
Đối với các thành viên khác thuộc Hiệp hội các
quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), AUKUS nhận được sự ủng hộ thận trọng. Singapore đã
không đưa ra một tuyên bố nào kể từ hội nghị thượng đỉnh vào tháng trước ở San
Diego. Nhưng vào năm 2021, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long và Thủ tướng
Australia khi đó là Scott Morrison đã thảo luận về hiệp ước, trong đó ông Lý hy
vọng hiệp ước sẽ “có đóng góp mang tính xây dựng cho hòa bình và ổn định của
khu vực, cũng như bổ sung cho cấu trúc khu vực.”
Tương tự, Việt Nam, một đối
tác an ninh mới nổi quan trọng của Mỹ, dù thận trọng nhưng vẫn ủng hộ. Năm
2021, Việt Nam đã không bác bỏ AUKUS, chỉ cảnh báo rằng “năng lượng hạt nhân phải
được phát triển và sử dụng vì mục đích hòa bình.”
Sau hội nghị cấp cao AUKUS vừa qua, người phát ngôn của Hà Nội cho biết “hòa
bình, ổn định, hợp tác, và phát triển ở khu vực và trên thế giới là mục tiêu
chung của mọi quốc gia, và các quốc gia có trách nhiệm đóng góp vào mục tiêu
này.” Điều này ngụ ý rằng Trung Quốc cũng phải làm phần việc của mình.
Cả Indonesia và Malaysia, dù còn nghi ngờ về
việc hiệp ước sẽ giúp ổn định khu vực, nhưng cũng không phản đối nó. Trong các
tuyên bố công khai, hai nước chỉ tập trung vào các hậu quả có thể xảy ra do phổ
biến vũ khí hạt nhân. Tháng trước, Bộ Ngoại giao Indonesia bình luận rằng
“Indonesia mong muốn Australia hành động nhất quán trong việc thực hiện các
nghĩa vụ của mình” theo Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) và các Biện
pháp Bảo vệ của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Ngay cả Malaysia,
nước công khai bày tỏ sự hoài nghi, cũng đã thừa nhận “nhu cầu của các quốc gia
về tăng cường khả năng phòng thủ” và cảnh báo rằng AUKUS phải “tôn trọng và
tuân thủ đầy đủ” các hạn chế của Malaysia đối với tàu ngầm chạy bằng năng lượng
hạt nhân trong vùng biển của nước này. Malaysia cũng kêu gọi tất cả các nước kiềm
chế “không có bất kỳ hành động khiêu khích nào có khả năng gây ra chạy đua vũ
trang hoặc ảnh hưởng đến hòa bình và an ninh trong khu vực.”
Campuchia – quốc gia phụ thuộc của Trung Quốc
– cũng không phản đối AUKUS hoàn toàn, dù bày tỏ mối quan ngại của mình. Trong
cuộc trao đổi với Australia năm 2021, Bộ trưởng Ngoại giao kiêm Phó Thủ tướng
Prak Sokhonn nhận xét rằng Campuchia, với tư cách là một quốc gia bị chiến
tranh tàn phá, “kỳ vọng rằng AUKUS sẽ không châm ngòi cho sự cạnh tranh không
lành mạnh và làm leo thang căng thẳng hơn nữa.” Tháng trước, Thủ tướng
Campuchia Hun Sen đã đặt câu hỏi tại sao Campuchia nên chấp nhận lời giải thích
của AUKUS rằng họ sẽ không đưa vũ khí hạt nhân vào khu vực, trong khi các cường
quốc phương Tây từ chối tin vào sự đảm bảo của Campuchia rằng việc Trung Quốc
xây dựng căn cứ hải quân ở miền nam Campuchia không phải dành cho quân đội
Trung Quốc.
Đáng chú ý, Thái Lan – một đồng minh hiệp ước
khác của Mỹ ở Đông Nam Á – cho đến nay vẫn tránh bình luận về AUKUS, có lẽ để
duy trì mối quan hệ thân thiện và thực dụng với Trung Quốc, quốc gia mà Thái
Lan có quan điểm ôn hòa hơn nhiều nước ASEAN khác.
Tất nhiên, Ấn Độ là quốc gia có ảnh hưởng lớn
nhất đối với sự thành công của chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của
Washington. Nước này không công khai nhắc đến AUKUS – nhưng trong một động thái
đáng chú ý, New Delhi vào năm 2022 đã bỏ phiếu chống lại các nỗ lực của Trung
Quốc và Nga trong IAEA nhằm bác bỏ AUKUS, với lý do việc chia sẻ công nghệ hạt
nhân cho động cơ đẩy tàu ngầm đã vi phạm NPT. New Delhi đã tích cực làm việc đằng
sau hậu trường với nhiều quốc gia IAEA để duy trì giá trị của thỏa thuận AUKUS,
trong một động thái rõ ràng là nhằm ngăn chặn Bắc Kinh. Chắc chắn, có những lý
do khác khiến Ấn Độ ủng hộ hiệp ước, chẳng hạn như sự hỗ trợ trước đó của các
quốc gia AUKUS trong việc đưa Ấn Độ vào Nhóm Các Nhà cung cấp Hạt nhân (NSG), một
cơ chế kiểm soát xuất khẩu vật liệu và công nghệ hạt nhân, và sự hợp tác của
các thành viên AUKUS với Ấn Độ trong lĩnh vực chống khủng bố. Nhưng lá phiếu của
Ấn Độ chủ yếu nhằm chống lại Trung Quốc, khiến nó trở thành một chiến thắng cho
AUKUS.
Khu vực mà phản ứng đối với
AUKUS cho thấy đồng thuận chiến lược rộng rãi nhất là Châu Đại Dương, nơi đã có
một mức độ ủng hộ cao đáng ngạc nhiên. New Zealand – quốc gia có
quá khứ thân thiện với Trung Quốc và thậm chí còn có hồ sơ phản đối bất kỳ sáng
kiến nào liên quan đến hạt nhân – đã quyết định, theo lời mời của Washington, khám
phá khả năng hợp tác phi hạt nhân với các quốc gia AUKUS. Tân Bộ trưởng Quốc
phòng New Zealand, Andrew Little, cho biết vào tháng trước, “Khi nhìn vào tình
hình địa chiến lược hiện tại ở Thái Bình Dương, tôi nghĩ thách thức dài hạn là
các đối tác và láng giềng của chúng ta sẽ nói với chúng ta, ‘Chúng tôi mong đợi
nhiều hơn nữa.’” Bình luận của ông gợi ý rằng New Zealand cảm thấy mình có
nghĩa vụ hỗ trợ các đảo quốc Thái Bình Dương trong việc đưa ra các giải pháp
thay thế cho sự trỗi dậy của Trung Quốc trong khu vực.
Tại các đảo quốc Thái
Bình Dương – giống như New Zealand, có truyền thống hoài nghi về hạt nhân –
AUKUS nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ đáng ngạc nhiên. Trong tháng này, chủ tịch của cơ quan đa phương quan trọng nhất trong
khu vực, Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF), cho biết ông “được trấn an” bởi
lời giải thích của các quốc gia AUKUS về kế hoạch và ý định của họ. Fiji, tiếng
nói quan trọng trong khu vực và là nơi đặt trụ sở PIF, đã công khai ủng hộ
AUKUS. Thủ tướng Samoa Fiame Naomi Mataafa cho biết, “Đây là cách Australia
nhìn nhận vai trò của mình trong các khía cạnh an ninh của khu vực, và chúng
tôi hiểu điều đó.” Chắc chắn, Quần đảo Solomon, quốc gia vào năm ngoái đã ký với
Trung Quốc một thỏa thuận an ninh mới cho phép các tàu hải quân của Trung Quốc
thường xuyên cập cảng, đã bày tỏ lo ngại về việc giữ cho khu vực này là một khu
vực phi hạt nhân, theo chỉ dẫn của Hiệp ước Rarotonga của PIF. Nhưng cho đến nay, chỉ có
Tuvalu lên án AUKUS. Bộ trưởng Ngoại giao của nước này đã tweet rằng, “Khi thảo luận về tàu
ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân ở Thái Bình Dương, chúng ta cũng phải giải
quyết những lo ngại về việc gia tăng quân sự hóa khu vực.”
Nếu hầu hết các quốc gia ở
Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương ủng hộ AUKUS một cách mạnh mẽ hoặc thận trọng – hoặc
từ chối lên án nó – thì Bắc Kinh sẽ phải lo lắng về nhiều tác động địa chiến lược
và quân sự ngoài AUKUS. Do đó, Trung Quốc sẽ cần
nỗ lực làm suy yếu không chỉ AUKUS, mà còn cả những quốc gia có thể hỗ trợ cho
hiệp ước bằng sự ủng hộ, chấp nhận, hoặc im lặng của họ. Bên cạnh Trung Quốc
thì số ít các quốc gia đã phản đối thỏa thuận này phần lớn là các quốc gia bị
bài xích, hiện chỉ có quan hệ với Bắc Kinh, cụ thể là Myanmar và Triều Tiên.
Ngoài khu vực, đối tác “không giới hạn” của Trung Quốc, Nga, cũng phản đối
AUKUS. Nhưng thực tế các quốc gia này chỉ là một thiểu số nhỏ cho thấy rằng
AUKUS – chừng nào còn có thể tiếp tục trấn an các lo ngại về phổ biến vũ khí hạt
nhân – sẽ được khu vực xem như một biện pháp phù hợp để chống lại sự hung hăng
của quân đội Trung Quốc.
------------------
Derek Grossman là nhà phân
tích quốc phòng cấp cao của Rand Corp., giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Nam
California, và là cựu cố vấn tình báo của Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ về các
vấn đề an ninh Châu Á và Thái Bình Dương.
Nguồn: Derek Grossman, “Why China Should Worry About Asia’s Reaction to AUKUS,” Foreign Policy, 12/04/2023
No comments:
Post a Comment