24/06/22
https://thongluan-rdp.org/di-n-dan/item/25339-ne-m-nhung-v-n-thich-m
Né tránh ‘chiến lược’ nhưng Việt Nam vẫn hy vọng
đón Tổng thống Biden
Vì những
"bí mật công khai" nói trên mà Mỹ đã không tỏ ra nôn nóng hay tạo cớ
cho những kẻ theo đuổi "lợi ích nhóm" trong bang giao với Trung Quốc,
bằng thỏa thuận nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ. "Mưa dầm thấm lâu"
chính là kiên nhẫn chiến lược để tránh khiêu khích Bắc Kinh và kiềm chế sự trỗi
dậy của Trung Quốc.
Có một độ
lệch nhất định trong bang giao Việt – Mỹ đang được giới quan sát mổ sẻ. Từ lâu,
phía Mỹ đã chủ động đề xuất nâng cấp quan hệ hai nước lên tầm "đối tác chiến
lược" (Strategic Partnership - SP), thậm chí là "chiến lược toàn diện"
(Comprehensively Strategic Partnership - CSP), nhưng Việt Nam dường như chưa sẵn
sàng. Trong khi đó, Hà Nội lại công khai bày tỏ, mong muốn được đón Tổng thống
Joe Biden đến thăm Việt Nam trong năm 2022 này.
Hai mong muốn – một "lương duyên"
Tường
trình trên báo "Tuổi trẻ" ngày 14/6/2022 về các buổi làm việc của Thứ
trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman tại Việt Nam (từ 10 – 13/6) cho thấy có sự
khác nhau trong điểm nhấn của mỗi bên đối với chuyến thăm. Chapeau in đậm
: Trong cuộc gặp với Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy Sherman, phía Việt
Nam đã đề nghị bà phối hợp thúc đẩy chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Joe
Biden trong năm 2022. Về phía Mỹ, Washington mong nâng tầm quan hệ
với Việt Nam "khi phù hợp".
Trong cuộc
gặp này, Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh, Việt Nam coi Mỹ là một trong những
đối tác quan trọng hàng đầu. Ông Sơn khẳng định Việt Nam sẵn sàng cùng Mỹ thúc
đẩy quan hệ "đối tác toàn diện" (Comprehensively Partnership - CP) đi
vào chiều sâu, hiệu quả, thực chất… Về phần mình, Thứ trưởng Sherman khẳng định
Washington coi trọng quan hệ với Hà Nội, nhất quán ủng hộ một Việt Nam giàu mạnh
và thịnh vượng. Bà Sherman cũng bày tỏ, phía Mỹ mong muốn nâng tầm
quan hệ với Việt Nam khi điều kiện phù hợp (1).
Đây không
phải lần đầu tiên phía Mỹ chủ động trong việc thúc đẩy quan hệ song phương lên
tầm cao mới. Tháng 8/2021, tại Hà Nội, Phó Tổng thống Kamala Harris đã đề xuất
nâng quan hệ "đối tác toàn diện" (CP) lên "đối tác chiến lược"
(SP). Nhưng các nhà lãnh đạo Đảng – Nhà nước
Việt Nam vẫn chưa hồi đáp kiến nghị của bà Kamala (2).
Tháng
4/2021, Đại sứ Mỹ tại Hà Nội Daniel J. Kritenbrink – nay ông này đã được tấn
phong lên Trợ lý Ngoại trưởng, đặc trách liên khu vực Indo-Pacific – đã giãi
bày như thế này về bang giao song phương: "Chúng
ta tập trung vào nội dung và mức độ hợp tác giữa hai nước. Tính chất chiến lược
trong mối quan hệ Mỹ – Việt được phản ánh qua cách chúng ta tiếp cận thế giới
và qua quá trình cộng tác cùng nhau. Do đó, tôi không quá câu nệ về vấn đề tên
gọi". Câu chuyện Đại sứ Kritenbrink không kể ra hôm chia tay là, tại sao
bang giao Việt – Mỹ quan trọng nhường ấy, mà trải qua bao đời các đại sứ Mỹ từ
trước tới nay đã không thành tựu nổi một "đứa con tinh thần" của các
chiến lược gia từ các cơ quan hoạch định chính sách ở cả hai nước. Vâng, có thể
không nên quá câu nệ về tên gọi, nhưng người dân Việt lại
nghĩ "danh có chính thì ngôn mới thuận" (3).
Để giải
thích độ vênh trong các vấn đề – "chiến lược" hay "chưa chiến lược"
và nay lại bổ sung thêm, có đoàn "cấp cao" hay "chưa có đoàn cấp
cao" – cần nhìn rộng hơn vào bối cảnh mối quan hệ. Nguyên nhân sâu xa dẫn
đến các "độ lệch" này có thể tìm thấy trong lập luận của Tạp chí
"The Diplomat" số tháng 5/2022. Tuy nhiên, theo nguyệt san có uy tín
này, câu chuyện áp lực từ Trung Quốc đằng sau việc Việt Nam trì hoãn thúc đẩy
nâng tầm quan hệ suốt hàng chục năm nay có điều gì đấy khó hiểu. Nếu vì áp lực
của Trung Quốc thì đáng ra Việt Nam càng phải là bên chủ động hơn trong vấn đề
bảo đảm an ninh cho mình. Đằng này, Mỹ đã/đang "nhượng bộ" Việt Nam
trong nhiều vấn đề lớn, từ việc phá bỏ nghi thức ngoại giao để tiếp đón TBT
Nguyễn Phú Trọng tại Nhà Trắng năm 2015 đến việc làm ngơ khi Việt Nam tiếp tục
mua vũ khí của Nga hiện nay. Vậy thì, Việt Nam nắm trong tay con át chủ bài
quan trọng nào ? Thông thường, đối tác tương đối mạnh hơn
có nhiều đòn bẩy thương lượng hơn so với các đối tác yếu hơn
(4).
Điều khó
hiểu nói trên nằm trong hai "bí mật công khai". Thứ nhất là đặc
tính "đồng minh vì lợi ích" giữa Hà Nội và Washington (ally of
convenience). Bất cứ sự cải thiện nào trong quan hệ Việt – Mỹ đều có động
lực nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Mục đích này cho phép hai cựu thù
về ý thức hệ hợp tác thuận lợi chống lại mối đe dọa về an ninh chung trước mắt.
Mối đe dọa ấy to lớn và hiện hữu đến mức, Mỹ cho rằng Việt Nam quan trọng đối với
chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương (FOIP) và không thể để cho sự khác biệt về
chính trị làm chệch hướng quan hệ đối tác. Chính điểm tựa này tạo cho Việt Nam
một đòn bẩy thương lượng mạnh mẽ. Hà Nội hiểu rằng, sự lưỡng lự của mình không
làm tổn hại đến triển vọng tích cực của mối bang giao. Như Cố vấn Bộ Ngoại giao
Derek Chollet đã phát biểu trong chuyến thăm gần đây, các cuộc trao đổi cho thấy
"sức mạnh ngày càng gia tăng của mối quan hệ Mỹ – Việt". Điều này giải
thích tại sao một số quan chức Việt Nam cũng cho rằng, quan hệ đối tác vốn đã
mang tính chiến lược trên thực tế, nhờ mức độ và chất lượng hợp tác trên mọi
lĩnh vực. Đây là cơ sở cho sự tự tin, chưa tuyên bố về CSP Tổng thống Biden vẫn
thăm Việt Nam, vì cả hai mong muốn nói trên (nâng cấp chiến lược và tiến hành
thăm cấp cao) đều có thể dẫn tới "cuộc hôn nhân
vì lợi" bền vững nhờ mối lương duyên (5).
"Bí
mật công khai" thứ hai là sức ép nhiều lúc đến nghẹt thở của Trung Quốc đối
với Việt Nam. "Hiệu
ứng bóng đè" của Trung Quốc đối với Đông Á thì ai cũng tỏ tường. Sống với
Trung Quốc cả ngàn năm có lẻ, người nông dân Việt ngày nay càng ngấm
đòn :
i) Miếng
cơm manh áo của mình phụ thuộc vào Trung Quốc đến nhường nào! Đài báo Bắc Kinh
không nói gì nhiều về chuyện hàng hóa Việt Nam bị ách tắc. Nhưng Trung Quốc lại
đưa "tin vui" về việc thông tuyến tàu liên vận và hàng vạn tấn sản
phẩm Trung Quốc vẫn qua được cửa khẩu Hữu Nghị. Hóa ra chỉ tắc một chiều, phía
ngược lại vẫn "trống dong cờ mở".
ii) Nhưng
thiệt hại do ứ đọng hàng trên biên giới chưa nguy hiểm bằng việc, nếu
như Hà Nội lại tuân theo "nghiêm dụ" của Tập Cận
Bình xây dựng "cộng đồng chung vận mệnh" để bảo vệ chủ nghĩa
xã hội thế giới (6).
iii) Phụ
thuộc về điện, nước và các mặt hàng phụ trợ cũng chưa thâm độc bằng việc, thông
qua "các đồng chí chưa bị lộ", Bắc Kinh rất thành công trong quá
trình biến sức ép đối với Việt Nam thành sức cản từ nội lực, như là một vấn đề
nội bộ của Việt Nam, theo phân tích của Giáo sư Trương Giang
Long (7).
Nhưng rồi "mưa dầm thấm lâu"…
Vì những
"bí mật công khai" nói trên mà Mỹ đã không tỏ ra nôn nóng hay tạo cớ
cho những kẻ theo đuổi "lợi ích nhóm" trong bang giao với Trung Quốc, bằng
thỏa thuận nâng cấp quan hệ Việt – Mỹ (8). "Mưa dầm thấm
lâu" chính là kiên nhẫn chiến lược để tránh khiêu khích Bắc Kinh và kiềm
chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Ngoài việc tham dự hội nghị thượng đỉnh
Hoa Kỳ-ASEAN tại Washington – mục đích chính của chuyến công du Mỹ
(11-17/5/2022) – Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ gặp gỡ quan chức của nhiều tập
đoàn lớn, định chế Hoa Kỳ để giới thiệu triển vọng đầu tư vào Việt Nam. Đặc
biệt, ba lĩnh vực : tăng trưởng xanh, đổi mới công nghệ chuyển đổi số và đa dạng
chuỗi cung ứng, được thủ tướng Việt Nam nhấn mạnh là tiềm năng cho hợp tác song
phương khi phát biểu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế Mỹ (CSIS) chiều
11/5. Kể từ khi bình thường hóa năm 1995, kim ngạch thương mại đã tăng 248 lần
sau 27 năm. FDI của Mỹ vào Việt Nam tuy đã tăng nhiều nhưng tập trung chủ yếu ở
lĩnh vực dịch vụ. Hà Nội đang khuyến khích các doanh nghiệp Mỹ đầu tư nhiều hơn
vào các ngành công nghệ cao. Tiềm năng thúc đẩy hợp tác còn được tăng cường khi
cả Washington và Hà Nội tham gia Khuôn khổ Đối tác Kinh tế Ấn Độ – Thái
Bình Dương (IPEF), được khởi động ngày 23/05 tại Tokyo (9).
Tháng
6/2022 này chứng kiến nhiều sự kiện trong quan hệ Việt – Mỹ. Chỉ liệt kê những
hoạt động của các phái bộ Mỹ cấp tập sang Việt Nam trước và sau chuyến công du
của Thứ trưởng Sherman có thể hình dung về quy mô và ý nghĩa của các sự kiện. Trong
chuyến thăm Châu Á từ 6 – 13/6, phái đoàn Thương mại về Năng lượng sạch
"Clean EDGE" của Mỹ tới Hà Nội. Phái đoàn đã thảo luận các
cam kết song phương tập trung vào năng lượng sạch và thực hiện các cuộc gặp với
các đối tác, các nhà phân phối và nhà đầu tư tiềm năng. Theo Cục Quản lý Thương
mại Quốc tế Hoa Kỳ, dẫn đầu phái đoàn thay mặt Bộ Thương mại Mỹ là bà Pamela
Phan, Phó Trợ lý Bộ trưởng phụ trách khu vực Châu Á. Đoàn đã làm việc với Bộ
Công thương, Bộ Ngoại giao và Ban Kinh tế Trung ương. Tại các cuộc họp này, bà
Phan đã ca ngợi quyết định của Việt Nam khi tham gia vào sáng kiến hợp tác mới
gồm 14 nước (IPEF), vốn được coi là một ưu tiên hàng đầu của chính quyền Biden
– Harris nhằm tăng cường sự tham gia của lĩnh vực tư nhân trong khu vực. Bà
Phan cũng thảo luận về các ưu tiên của Hoa Kỳ trong lĩnh vực
năng lượng, khí hậu và tầm quan trọng của việc chia sẻ dữ liệu
xuyên biên giới một cách an toàn (10).
Ngày
13/6, Hoa Kỳ vừa bàn giao một cơ sở đào tạo cho lực lượng kiểm ngư Việt Nam tại
đảo Phú Quốc, tài trợ gói thiết bị y tế trị giá 200 ngàn USD cho các bệnh viện
của Bộ Công an và
khởi động dự án "Tăng cường Tư pháp cho Người chưa thành niên ở Việt
Nam". Theo ông Todd Robinson, Trợ lý Ngoại trưởng, phụ trách Cục Phòng chống
ma túy và Thực thi pháp luật quốc tế (INL) cho biết, Mỹ đã bàn giao cơ sở huấn
luyện cho Kiểm Ngư tại Vùng 5. Cơ sở này sẽ là nơi cung cấp những công cụ và
nguồn lực cần thiết đảm bảo các hoạt động khai thác thủy sản bền vững. Cơ sở huấn
luyện này có ngân sách đầu tư 1,98 triệu USD, do Mỹ tài trợ cộng nguồn đối ứng
của Việt Nam. Cơ sở hoàn thiện tháng 5/2021 giúp đảm bảo đáp ứng nhu cầu đào tạo,
bồi dưỡng, tập huấn, huấn luyện cho lực lượng Kiểm ngư Trung ương và 28 tỉnh,
thành ven biển của Việt Nam. Trước đó vào ngày 10/6 tại Hà Nội, ông
Robinson đã bàn giao gói thiết bị y tế do INL hỗ trợ cho
các bệnh viện của Bộ Công an (11).
Ngày
14/6, Cơ quan Phòng chống ma túy và thực thi pháp luật Quốc tế (INL) của Bộ Ngoại
giao Mỹ, Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) đã
công bố khung hợp tác kéo dài 3 năm nhằm
hỗ trợ chính phủ Việt Nam tăng cường hệ thống tư pháp cho người chưa thành
niên, bảo vệ người chưa thành niên khỏi bị xâm hại, đồng thời nâng cao hiệu quả
phòng, chống mua bán người và đưa người di cư trái phép. Trợ lý Ngoại trưởng
Hoa Kỳ Todd D. Robinson được UNICEF trích lời phát biểu tại buổi lễ nhân chuyến
thăm Việt Nam rằng "INL cùng phái đoàn ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam vinh
dự được phối hợp với các đối tác chính phủ Việt Nam, các tổ chức IOM và
UNICEF nhằm hỗ trợ thực hiện một dự án hướng tới bảo vệ những
thành viên quý giá nhưng cũng dễ bị tổn thương nhất trong
xã hội" (12).
Ngày
19/6, tàu Quân y USNS Mercy (T-AH19) thuộc Bộ Tư lệnh Hải vận Quân sự Hoa Kỳ cập
Cảng Vũng Rô, Phú Yên đã đánh dấu điểm dừng chân đầu tiên trong khuôn khổ
chương trình Đối tác Thái Bình Dương 2022 (PP22). Theo thông cáo báo chí của Tổng
lãnh sự Hoa Kỳ, thì tại Việt Nam, nhóm PP22 bao gồm các đại diện từ Australia,
Nhật Bản, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ đã phối hợp cùng các đối tác Việt
Nam trong một loạt các hoạt động và dự án nhằm mang lại lợi ích cho người dân
Phú Yên nói riêng và Việt Nam nói chung. Trong thời gian ở Phú Yên, nhóm
này đã cung cấp các hoạt động chăm sóc y tế liên quan đến các lĩnh vực
nội khoa và nha khoa ; các hoạt động xây phòng học mới tại các điểm trường ; và
các hoạt động trao đổi chuyên môn liên quan đến quy trình ứng phó thảm họa.
Ngoài ra, Ban nhạc Hạm đội Thái Bình Dương của Hoa Kỳ cũng lại biểu
diễn cùng các nghệ sĩ của Việt Nam trong các chương trình giao lưu cộng đồng
trong ngày 20/6 (13).
Đinh
Hoàng Thắng
(24/06/2022)
-------------------
Chú
thích :
(1) Duy
Linh, "Việt Nam thúc đẩy chuyến thăm của Tổng thống Biden trong năm
nay", Tuổi Trẻ online, 14/06/2022
(2) Đinh
Hoàng Thắng, "Tính thời cơ trong bang giao Việt – Mỹ 'hậu
Harris'", RFA tiếng Việt, 01/09/2021
(3) Đinh
Hoàng Thắng, "Đại sứ Mỹ Daniel Kritenbrink: Quan hệ Việt - Mỹ 'chỉ có bầu
trời là giới hạn'", BBC tiếng Việt, 16/04/2021
(4) Khang
Vu, "Why Vietnam Holds the Trump Card in the US-Vietnam Partnership
?", The Diplomat, 05/04/2022
(5) Khôi
Nguyên, "Việt Nam né 'lên chiến lược' nhưng muốn Biden đến
thăm", Người Việt Daily News, 16/06/2022
(6) Trần Cẩm
Tú, "Dây thòng lọng nguy hơn xe ứ đọng ở biên giới", RFA tiếng
Việt, 28/12/2021
(7) Nguyễn
Đăng Quang, "Video clip bài nói của tướng Trương Giang Long và Chỉ thị
15-CT/TI, anhbasam.wordpress, 03/04/2017
(8) Brian
Eyler , "Vietnam Relations Are a Quiet U.S. Victory
Already", Revista de Prensa, 11/05/2022
(9) Đinh
Hoàng Thắng, "Quan hệ Việt – Mỹ : Những kỷ niệm của tương lai", RFA
tiếng Việt, 1605/2022
(10)
"IMG tham gia Hội thảo Năng lượng do Phái đoàn Thương mại Mỹ tại Đông Nam
Á tổ chức", IMG, 10/06/2022
(11) Hoa Kỳ
tài trợ cơ sở đào tạo kiểm ngư, thiết bị y tế cho Việt Nam, VOA tiếng
Việt, 17/06/2022
(12) Khởi
động khung hợp tác chống buôn người, di cư trái phép ở Việt Nam, VOA tiếng
Việt, 21/06/2022
(13) Tàu Bệnh
viện Hải quân Hoa Kỳ đến Việt Nam, VOA tiếng Việt, 22/06/2022
No comments:
Post a Comment