SỰ TAN RÃ CỦA LIÊN XÔ (Dương Quốc Chính)

Lâu nay sách báo chính thống của Việt Nam vẫn cho rằng Gorbachev và sau đó là Yeltsin là những kẻ tội đồ đã phá hủy Liên bang Soviet. Có lẽ đa số đảng viên cũng nghĩ vậy.

Thực ra, Gorbachev không hề muốn nhà nước Liên bang biến mất, ông ta không muốn phá hủy Liên xô mà muốn cải cách nó theo hướng dân chủ hóa, mở cửa và đổi mới kinh tế. Gorbachev muốn biến LX thành Liên bang các quốc gia có chủ quyền, có lẽ theo kiểu Liên bang Đức hay Mỹ hoặc lỏng lẻo hơn như Khối thịnh vượng chung của Anh hay Liên hiệp Pháp trước kia.

Tuy nhiên, nhà nước Liên bang đó mới đang ở giai đoạn thai nghén thì đã bị sẩy thai, chết non. Chuyện này có lẽ không nhiều người để ý, cứ ngỡ là Gorbachev muốn giải tán LX mà thôi. Đó là điều phi logic, ông ta đang là tổng thống 1 nhà nước khổng lồ thì ngu gì tự giải tán nó để thành thất nghiệp?

Việc cải tổ và đổi mới do Gorbachev khởi xướng là quá trình dân chủ hóa chính trị và đổi mới kinh tế diễn ra song hành dưới sức ép của sự kiệt quệ bởi kinh tế kế hoạch và nhà nước CS toàn trị. Nhưng LX lúc đó giống như 1 bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, đã quá mục nát, nên việc này giống như 1 đợt xạ trị cường độ cao khiến cho các điểm yếu của cơ thể càng lộ rõ và trở nên không thể chống cự nổi.

Sau năm 87 thì các mâu thuẫn về sắc tộc bị bộc lộ rõ nét, do những năm trước nó không thể bộc lộ do bộ máy chuyên chế của LX kìm hãm. Điển hình là tộc người Tatar biểu tình đòi quay về Crimea là đất cũ của họ. Hay người Gruzia biểu tình công khai để thoát khỏi sự áp bức của dân Nga…Các cuộc biểu tình lúc đó trở nên hợp pháp và không bị đàn áp do quá trình dân chủ hóa. Từ đó nhen nhóm tinh thần dân tộc và mong muốn độc lập của các nước CH Baltic (nhập vào LX sau cùng, giai đoạn trước thế chiến), trong đó quan điểm mong muốn độc lập của Nga, Ukraine và Belarus có sức ảnh hưởng lớn nhất.

Tổng thống nước CH XHCN liên bang Nga là Yeltsin công khai bộc lộ quan điểm chống đối lại TT LX Gorbachev mà không hề bị đàn áp.

Gorbachev là người khơi mào và mong muốn LX trở thành 1 Liên bang các nước CH có chủ quyền bình đẳng với nhau (khác với LX), đi theo hướng dân chủ xã hội (mô hình Bắc Âu), không theo con đường toàn trị nữa.

Ông đã vận động để có cuộc trưng cầu dân ý toàn LX vào ngày 17/3/1991 với kết quả là đa số dân ủng hộ ý tưởng có 1 nhà nước Liên bang như trên. Tuy nhiên, phe bảo thủ đã không chấp nhận điều đó nên đã đảo chính vào ngày 19/8/1991 (cũng 19/8!), đứng đầu bởi Chủ tịch Soviet tối cao LX (quốc hội) Lukyanov và phó tổng thống Yanaev, nhân dịp Gorbachev đi nghỉ mát. Phe đảo chính thành lập một ủy ban nhà nước về tình trạng khẩn cấp.

Cuộc đảo chính chấm dứt sau 3 ngày bởi phe do Yeltsin đứng đầu, quân đảo chính quay súng và ủng hộ phe cải cách. Gorbachev quay trở lại nắm quyền.

Nhưng cuộc đảo chính đã để lại di chứng nặng nề. Nó thúc đẩy cho quá trình tan ra LX diễn ra nhanh hơn, do nó cho thấy sự yếu đuối của nhà nước LX (không tự bảo vệ được mình mà phải nhờ tới TT Nga). Dựa trên lý do “bất ổn” đó, ngày 22/8, Yeltsin tuyên bố các doanh nghiệp thuộc LX trở thành thuộc Nga, trừ bộ máy hành chính. Ngày 24/8, Ukraine tuyên bố độc lập 1 cách đơn phương bởi Soviet tối cao Ukraine. Ngày 25/8, Belarus tuyên bố độc lập, tiếp theo là Moldova, Azerbaijan, Kyrgyzstan, Uzbekistan. Ngày 28/8, Nga giành quyền sở hữu ngân hàng nhà nước và ngân hàng ngoại thương LX.

Như vậy là LX đã bị “rút ruột” nhưng vẫn chưa sụp đổ, do vẫn còn các nước CH còn lại lừng chừng chưa tuyên bố độc lập. Dưới tình hình quá nguy hiểm cho sự tồn tại của LX, Gorbachev thúc đẩy thêm quá trình hoàn thiện Hiệp ước Liên bang. Các nước CH tranh cãi về hình thức liên bang sẽ như thế nào? Các nước có bình đẳng tuyệt đối? Nhà nước LB sẽ có quyền lực gì?

Ngày 2/9, đại hội đại biểu nhân dân LX được họp để giải quyết khủng hoảng chính trị và công nhận độc lập của ba nước CH Baltic, dự thảo hiệp ước Liên bang mới.

Đương nhiên Nga và Ukraine, là 2 nước CH mạnh nhất sẽ không thể chấp nhận sự bình đẳng với các nước khác và các nước còn lại đều muốn độc lập hoàn toàn khỏi LX. Tổng thống Nga và Ukraine (Kravchuk) không muốn nằm dưới TT Liên Xô. Ngày 1/12, Ukraine độc lập hoàn toàn khỏi LX qua cuộc trưng cầu dân ý. Ngày 2/12, Nga công nhận Ukraine độc lập. Ngày 3/12, Soviet tối cao LX thông qua dự thảo Hiệp ước Liên bang.

Ngày 8/12, lãnh đạo 3 nước Nga, Ukraine và Belarus gặp nhau tại Brest và tuyên bố LX không còn tồn tại như 1 thực thể chính trị và thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập (hiệp định Belovezh).

Ngày 9/12, Gorbachev tuyên bố tôn trọng sự lựa chọn của 3 nước CH nhưng cho rằng sự tồn tại của LX không thể do 3 nước đó quyết định, cần có giải pháp hợp hiến.

Ngày 21/12, các nước CH còn lại ủng hộ hiệp định Belovezh và cùng tuyên bố LX ngừng tồn tại để thay thế bằng Cộng đồng các quốc gia độc lập.

Ngày 25/12, Gorbachev tuyên bố từ chức TT LX, vào lúc 7h tối, đại ý là ông ủng hộ sự độc lập và bình đẳng của các quốc gia nhưng vẫn muốn duy trì nhà nước LB. Tuy nhiên, các nước vẫn mong muốn chia tách nên ông đã làm tất cả để các nước có sự hòa hợp, tiếp tục cải cách và thoát khỏi khủng hoảng.

LX sụp đổ và biến thành 1 cộng đồng khá lỏng lẻo mang tính hình thức. Hầu hết các nước CH rơi vào khủng hoảng kinh tế, chính trị sau đó.

Như vậy là Gorbachev thực sự mong muốn LX được cải cách theo hướng dân chủ để khôi phục kinh tế, nhưng ông ta vô tình làm cho LX trở nên suy thoái hơn. Còn Yeltsin mới thực sự mong muốn giải tán LX để không phải đứng dưới ai. Yeltsin cũng là người đưa đảng CS ra ngoài vòng pháp luật, trước đó ông tuyên bố từ bỏ đảng CS LX.

Sau này nhiều người Nga vẫn tiếc nuối LX và hiện tại Putin cũng có tham vọng tái lập 1 nhà nước Liên bang hoặc 1 cộng đồng kinh tế kiểu EU, có lẽ gần như mong muốn của Gorbachev nhưng không dân chủ bằng.

Nhưng điều đó rất khó thành hiện thực khi Nga và Ukraine đang đứng trên bờ vực chiến tranh, trước đó thì Nga đã sáp nhập Crimea và bảo kê cho phe ly khai ở Đông Ukraine.

Dương Quốc Chính

25 BÌNH LUẬN

============================================

Bình luận trên Facebook về sự kiện Liên Xô tan rã 30 năm trước

BBC News Tiếng Việt

26 tháng 12 năm 2021

https://www.bbc.com/vietnamese/forum-59793303

https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/99CA/production/_122507393_gettyimages-702077387.jpg.webp

Mikhail Gorbachev phát biểu trong chuyến thăm Ottawa, Canada, 1990

Những ngày này, nhiều người ôn lại sự kiện Liên bang Xô viết sụp đổ 30 năm trước, tuy báo chí Việt Nam dường như không nhắc đến.

25/12/1991, Tổng thống Liên Xô khi đó, Mikhail Gorbachev, tuyên bố cáo chung Liên bang Xô viết trên hệ thống truyền hình. Sáu ngày sau, Liên Xô chính thức giải thể.

"Thành trì của chủ nghĩa xã hội" cách nói của báo chí Việt Nam một thời, dường như vẫn còn ghi dấu ấn trong tâm tưởng của nhiều người Việt Nam.

Có lẽ với nhiều người, việc phát biểu nhận thức, quan điểm của mình về sự kiện này là cần thiết.

https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/E7EA/production/_122507395_gettyimages-515209892.jpg.webp

Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Tổng bí thư ĐCS Liên Xô Mikhail Gorbachev ký kết thỏa thuận kiểm soát vũ khí cấm sử dụng tên lửa hạt nhân tầm trung, Washington DC, 1987

Chỉ có chính quyền dân cử mới tồn tại

Nhà thơ Hoàng Hưng viết trên trang cá nhân: "Chế độ độc tài toàn trị kinh tế chỉ huy 'xã hội chủ nghĩa' tất yếu tiêu tùng, ko bàn nữa!"

Ông còn liên hệ với Trung Quốc: "Tàu khôn ngoan bèn 'tự chuyển hoá' thành tư bản cánh hẩu (crony) nhưng vưỡn duy trì độc tài chính trị mang tên 'Đảng cộng sản' thực chất là độc tài của tầng lớp quan liêu; lừa dối và ăn cắp của các nước TB phát triển, nên không sụp đổ mà vưỡn đang tạm thời thịnh!"

Vũ Ngọc Thành đặt câu hỏi: "Đế chế ma quỷ ngày trước liệu có sánh bằng quái thú tàu cộng hôm nay? Con quái thú hôm nay thâm hiểm hơn vì nó rất xảo quyệt trên lĩnh vực kinh tế, thương trường. Điều mà Liên Xô rất kém cỏi."

Phạm Quốc Cường nói: "Xã hội ngày càng văn minh thì không một chế độ độc tài độc đảng nào tồn tại mãi được, người cấp tiến họ sẽ đấu tranh hoặc chính trong nội bộ chúng khi chia chác không đều chúng nó cũng sẽ tự đấu tranh lẫn nhau, chỉ có những lãnh đạo được bầu lên từ trực tiếp lá phiếu của nhân dân mới tồn tại lâu dài được."

Huy Phan khẳng định: "Sụp đổ là đương nhiên vì đường lối lãnh đạo độc đoán gia trưởng cái nôi của tham nhũng, bất công, lịch sử còn nguyền rủa."

"Một chế độ không phục vụ cho người dân chế độ đó phải sụp đổ" là nhận định của Lưu Thanh Quang.

Phạm Hoằng Nghị viết: "Cá nhân tôi việc Liên Xô sụp đổ là cái may mắn của lịch và nhân loại sẽ tiến lên..."

Thanh Tòng viết: "Hô hào tư bản giãy chết nhưng chưa kịp chết thì Liên Xô đã lăn ra chết trước rồi haha."

https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/1360A/production/_122507397__102681121_8f6eafa0-6729-4da8-a2fb-63db7a00eba4.jpg.webp

Dấu tích "khu khắc nghiệt" - một phần của hệ thống Gulag tàn khốc thời Stalin. Dù đạt nhiều thành tích công nghệ, xã hội, Liên Xô đã đàn áp thẳng tay người dân của chính mình trong nhiều thập niên bằng hệ thống ngục tù khủng khiếp

Đánh giá về Gorbachev

Với nhiều người Việt, đánh giá về Gorbachev được cho là vẫn mang tính thời sự.

Vo Duc Chieu bình luận trên trang cá nhân: "Gorbachev đã trở thành anh hùng vì đã không làm gì để ngăn cản Liên Sô sụp đổ."

Blogger Dương Quốc Chính viết trên trang cá nhân: "Gorbachev không hề muốn nhà nước Liên bang biến mất, ông ta không muốn phá hủy Liên Xô mà muốn cải cách nó theo hướng dân chủ hóa, mở cửa và đổi mới kinh tế. Gorbachev muốn biến Liên Xô thành Liên bang các quốc gia có chủ quyền, có lẽ theo kiểu Liên bang Đức hay Mỹ hoặc lỏng lẻo hơn như Khối thịnh vượng chung của Anh hay Liên hiệp Pháp trước kia."

Bình luận dưới status này Duc Minh viết: "Không phải ngẫu nhiên mà Gorbachev được trao giải Nobel Hòa bình năm 1990 nhờ đóng vai trò quyết định cho những thay đổi căn bản trong quan hệ Đông - Tây."

Canh Tranthanh khẳng định: "Lịch sử nhân loại phải ghi công lớn cho Gorbachev."

Kim Dung Pham viết: "Gorbachev có tầm nhìn am hiểu sâu sắc thực tiễn chứ không phải kẻ tội đồ."

https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/10EFA/production/_122507396__93126661_whatsubject.jpg.webp

Xe tăng chiếm khu vực gần Cổng Spassky Gate (trái), lối vào Điện Kremlin và Thánh đường St. Basil's hôm 19/8/1991 sau cuộc đảo chính nhằm lật đổ ông Gorbachev. Cuộc đảo chính thất bại vào chiều 21/8 khi Bộ Quốc phòng ra lệnh cho lính rút khỏi Moscow

Nguyễn Văn Thương nhận định: "Ông Gorbachev đã thuận theo dòng lịch sử. Việc làm của ông là phù hợp."

Nam Dang khẳng định: "Nhìn sự tan rã của Liên bang Xô viết, cho thấy có tự do dân chủ thật sự thì không có cộng sản."

Ngược lại những ý kiến trên, Phương Minh nêu: "Ối người phá phách ở trong nước khi được sang Mỹ mới thấy được cái 'thiên đường' tự do của Mỹ thì ói."

30 năm trước, Liên bang Xô viết sụp đổ đã kéo theo sự tan rã của hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu.

Thế giới hiện chỉ còn một số ít vài quốc gia đi theo mô hình chủ nghĩa xã hội, trong đó có Việt Nam.

***

TIN LIÊN QUAN

Liên Xô tan rã: Bốn lý do chính khiến Liên Xô giải thể cuối 1991

24 tháng 12 năm 2021

30 năm Liên Xô tan rã: Nước Nga mới đã giúp nhiều người Việt 'đổi đời'

13 tháng 12 năm 2021

'Nhiều người Nga còn lưu luyến Liên Xô'

4 tháng 11 năm 2017

'Biết ơn Gorbachev vì có công khiến Liên Xô sụp đổ'

26 tháng 12 năm 2016