Joseph Nye
“The
Changing Geopolitics of Energy”, Project Syndicate, 01/11/2017.
Biên dịch: Trần Thị
Ngọc Thúy
| Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp
Posted
on 28/02/2018 by The Observer
Năm
2008, khi Hội đồng tình báo Quốc gia Hoa Kỳ (NIC) xuất bản cuốn Global
Trends 2025 (Xu hướng toàn cầu năm 2025), một dự báo quan trọng là cạnh
tranh năng lượng sẽ trở nên gay gắt hơn. Nhu cầu của Trung Quốc đang tăng lên,
và những nguồn cung khác từ các nước không phải thành viên OPEC, như Biển Bắc,
lại đang suy giảm. Sau 2 thập niên giá dầu duy trì ở mức thấp và tương đối ổn định,
năm 2006, giá dầu bất ngờ tăng vọt lên mức hơn 100 đô la Mỹ một thùng. Nhiều
chuyên gia đã đề cập đến “đỉnh dầu” (peak oil) – quan điểm cho rằng các nguồn dự
trữ dầu đã đạt mức cao nhất – cùng dự đoán rằng sản xuất dầu sẽ tập trung vào
vùng Trung Đông với chi phí thấp nhưng nguy cơ bất ổn lại cao, nơi ngay cả Ả Rập
Saudi cũng được cho là đã thăm dò hết sản lượng dầu tiềm năng của mình, và
không có mỏ dầu lớn nào khác nữa có thể được tìm thấy.
Mỹ
bị coi là ngày càng phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu, và điều này, cùng với
việc giá dầu tăng cao, được nhìn nhận như một hạn chế đáng kể đối với ảnh hưởng
địa chính trị của Mỹ. Quyền lực đã rơi vào tay các nhà sản xuất dầu.
Các
nhà phân tích của NIC đã không bỏ qua khả năng sẽ có một đột phá bất ngờ về
công nghệ, nhưng họ tập trung sai vào loại công nghệ. Khi nhấn mạnh tiềm năng của
những dạng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió và nước, họ đã bỏ
qua điều quan trọng nhất.
Đột phá công nghệ thực sự chính là cuộc
cách mạng năng lượng đá phiến. Dù khoan ngang và dùng thủy lực không còn mới mẻ, ứng dụng
của những công nghệ này vào khai thác dầu đá phiến lại khác. Tính đến năm 2015,
hơn một nửa khí đốt tự nhiên được sản xuất tại Mỹ đến từ đá phiến.
Bước đột phá về dầu đá phiến đã biến Mỹ
từ một nước nhập khẩu năng lượng thành nhà xuất khẩu năng lượng. Bộ Năng lượng Mỹ ước
tính rằng với 25 nghìn tỉ mét khối khí đá phiến có thể khai thác được, cùng với
những nguồn dầu và khí khác, Mỹ có thể đủ năng lượng dùng cho hai thế kỷ. Cơ
quan Năng lượng Quốc tế hi vọng Bắc Mỹ sẽ tự chủ về năng lượng trong những năm
2020. Các nhà máy được xây dựng để tiếp nhận khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) nhập
khẩu đã được chuyển đổi thành các cơ sở chế biến khí hóa lỏng để xuất khẩu.
Thị
trường thế giới cũng đã có nhiều biến đổi. Trước kia, thị trường khí đốt gặp
nhiều hạn chế về mặt địa lý vì phải phụ thuộc vào đường ống dẫn khí. Điều này
đã khiến Nga có được nhiều quyền lực, và Nga đã dùng nó để áp đặt ảnh hưởng về
cả chính trị và kinh tế lên các nước láng giềng Châu Âu của mình. LNG đã làm
gia tăng sự linh hoạt của thị trường khí đốt và làm suy yếu ảnh hưởng của Nga.
Năm 2005, mới chỉ có 15 quốc gia nhập khẩu LNG; ngày nay, con số đó đã tăng gấp
3.
Hơn
nữa, quy mô nhỏ của những giếng dầu đá phiến khiến chúng phản ứng tốt hơn với
những dao động của giá cả thị trường. Trong lĩnh vực dầu và khí đốt truyền thống,
sẽ rất khó để bắt đầu hoặc ngừng những khoản đầu tư nhiều năm trị giá hàng tỉ
đô la, thế nhưng, các giếng dầu đá phiến lại nhỏ hơn, rẻ hơn và cũng dễ dàng
hơn để bắt đầu hoặc dừng lại khi giá cả biến động. Điều này có nghĩa là Mỹ đã
trở thành cái gọi là “nhà sản xuất chi phối” (swing producer) với khả năng giúp
làm cân bằng cung cầu trong thị trường dầu khí thế giới.
Như
Giáo sư Meghan O’Sullivan từ Đại học Harvard đã chỉ ra trong cuốn sách mới của
bà Windfall, cuộc cách mạng dầu đá phiến gây ra một số tác động đối
với chính sách đối ngoại Hoa Kỳ. Bà cho rằng sự dư thừa năng lượng này đã nâng
tầm quyền lực Mỹ. Sản xuất năng lượng đá phiến đã đẩy nhanh tốc độ phát triển của
nền kinh tế và tạo ra nhiều việc làm hơn. Giảm nhập khẩu giúp cân bằng cán cân
thanh toán. Thu nhập đến từ các nguồn thuế mới làm giảm gánh nặng cho ngân khố
quốc gia. Năng lượng rẻ hơn giúp nâng cao sức cạnh tranh trên trường quốc tế, đặc
biệt là đối với những ngành công nghiệp tiêu tốn nhiều năng lượng như hóa dầu,
nhôm, thép.
Cuộc
cách mạng đá phiến còn đem lại những ảnh hưởng chính trị trong nước. Một trong
số đó là về mặt tâm lý. Đã từng có thời điểm rất nhiều người cả ở Mỹ và nước
ngoài tin vào sự suy giảm quyền lực của Mỹ. Việc Mỹ ngày càng phụ thuộc vào
năng lượng nhập khẩu thường được dẫn ra như một bằng chứng. Cuộc cách mạng
đá phiến đã thay đổi hoàn toàn điều đó, chứng minh sự kết hợp giữa tinh thần
kinh doanh, quyền sở hữu tài sản và thị trường vốn – những yếu tố làm nền tảng
cho sức mạnh của Mỹ. Theo nghĩa đó, cuộc cách mạng đá phiến còn nâng cao cả quyền
lực mềm của Mỹ.
Những
người hoài nghi thì cho rằng việc giảm phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu sẽ
khiến Mỹ xa rời khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, đây là một sự hiểu sai về kinh tế
học của năng lượng. Một biến động lớn như chiến tranh hay tấn công khủng bố
ngăn cản dòng chảy dầu và khí đốt qua khu vực eo biển Hormuz sẽ đẩy giá năng lượng
lên rất cao tại Mỹ cũng như các đồng minh ở Châu Âu và Nhật Bản. Hơn nữa, Mỹ có
rất nhiều lợi ích khác ở khu vực này ngoài dầu mỏ, bao gồm việc chống phổ biến
vũ khí hạt nhân, bảo vệ Israel, quyền con người và chống khủng bố.
Mỹ
có thể thận trọng với việc mở rộng ảnh hưởng quá mức tại Trung Đông, nhưng điều
này phản ánh trải nghiệm của Mỹ trong cuộc xâm lược Iraq tiêu tốn tiền của hay
những rối loạn của những cuộc cách mạng Mùa xuân Ả Rập, chứ không phải ảo tưởng
rằng dầu đá phiến đã tạo ra sự độc lập về năng lượng và chính trị. Khả năng của
Mỹ trong việc sử dụng cấm vận dầu mỏ để buộc Iran đàm phán kết thúc chương
trình vũ khí hạt nhân của họ không chỉ phụ thuộc vào việc Ả Rập Saudi có sẵn
lòng thay thế Iran xuất khẩu 1 triệu thùng dầu một ngày hay không, mà còn phụ
thuộc vào những kỳ vọng chung mà cuộc cách mạng dầu đá phiến đã tạo nên.
Những
lợi ích khác mà năng lượng đá phiến mang đến cho chính sách đối ngoại Mỹ còn
bao gồm việc làm giảm khả năng của những quốc gia như Venezuela sử dụng dầu để
mua phiếu tại Liên Hợp Quốc và các tổ chức khu vực của các nước vùng
Carribbean, và cả việc Nga cũng sẽ mất dần khả năng ép buộc các quốc gia láng
giềng bằng cách đe dọa ngừng cung cấp khí đốt. Nói một cách ngắn gọn, địa chính
trị năng lượng đang chứng kiến một sự chuyển dịch vô cùng lớn.
Mặc
dù không ai có thể biết trước tương lai của giá năng lượng, có thể mức giá thấp
như hiện nay sẽ kéo dài trong một thời gian nữa. Tất nhiên, cả năng lượng
và chính trị đều có khả năng làm đảo ngược dự đoán này. Các tiến bộ về công nghệ
có thể làm tăng sản lượng và giảm giá thành; còn chính trị lại có khả năng làm
gián đoạn nguồn cung và khiến giá tăng. Nhưng những gián đoạn này có lẽ sẽ
không thực sự gây sốc và có tác động kéo dài trong bối cảnh cuộc cách mạng dầu
đá phiến, điều đang tạo ra một cuộc cách mạng về địa chính trị.
*
Joseph
S. Nye, Jr., cựu Trợ lý Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ và cựu Chủ tịch Hội đồng
Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ, hiện là Giáo sư tại Đại học Harvard. Ông cũng là tác
giả của cuốn “Is the American Century over?”
Copyright:
Project Syndicate 2017 – The
Changing Geopolitics of Energy
------------------------------------
Có
Thể Bạn Quan Tâm:
No comments:
Post a Comment