25/03/2017
Có
thể nói, gần đây, Đảng Cộng sản Việt Nam bắt đầu tính đến chuyện tự
chuyển hóa để tự biến mình thành một thể chế hợp thức với các loại
hình thể chế chính trị phổ biến đang tồn tại trên thế giới. Điều
này, mặc dù không phải là một phát kiến mới mà đã là chuyện được
đặt ra từ rất lâu trong nội bộ Ban lãnh đạo Đảng cộng sản. Nhưng
trước đó, việc đồng nhất hóa thể chế với hệ thống chính trị toàn
cầu chưa phải là áp lực thúc ép khách quan, mà nó ẩn chứa những
mục đích khác.
Ban
lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam sau Đại hội 12
Thể chế chính trị không tương thích với hệ
thống các thể chế chính trị phổ biến trên thế giới gây bất cập lớn
cho các mối quan hệ quốc tế. Ở một phía, việc không có các định
chế tương ứng gây khó khăn trong các nghi lễ đối ngoại, đặc biệt các
nghi lễ đã trở thành tập quán quốc tế. Ở phía khác, sự khác biệt,
không đồng nhất trong các khái niệm triết học, chính trị và luật
học, tạo ra những khập khiễng trong hệ thống pháp luật, gây khó khăn
trong việc áp dụng các bộ luật quốc tế vào các hoạt động quốc gia
cũng như các vận dụng luật pháp quốc gia đối chiếu với luật pháp
quốc tế, gây trì trệ cho hoạt động quản trị cả kinh tế lẫn hành
chính.
Sự khác biệt giữa kết cấu các định chế của
thể chế so sánh với hệ thống các định chế phổ cập quốc tế bộc lộ
những khuyết tật và đặt câu hỏi cho tính chính danh của chế độ.
Trong một sân chơi được thừa nhận bởi tất cả, cái riêng biệt phản ánh
cái chính đạo, bất chính danh.
Hội nhập kinh tế quốc tế là một chính sách
lớn, tận dụng tiềm lực vốn, trình độ công nghệ, tri thức và kinh
nghiệm quản lý tiên tiến của thế giới để tạo động lực cho tăng
trưởng, cơ sở cho sự ổn định của chế độ. Sự tương thích với hệ
thống chính trị̣ thế giới là một yêu cầu có tính bức thiết.
Một trong những chính sách đối ngoại quan
trọng của Đảng Cộng sản Việt Nam là tìm kiếm sự thừa nhận quốc tế,
đặc biệt là của các quốc gia có vai trò quyết định trong sinh hoạt
quốc tế như Mỹ, Liên Hiệp Châu Âu, các nền dân chủ lớn. Thể chế Đảng
lãnh đạo quốc gia, đứng trên Nhà nước, đứng trên Quốc hội và đứng
trên Chính phủ. Chủ tịch đảng đứng trên Nguyên thủ quốc gia, đứng trên
Thủ tướng chính phủ là loại hình không có kết cấu tương ứng trong hệ
thống các thể chế phổ cập quốc tế.
Chuyến đi Mỹ của ông Tổng bí thư Nguyễn Phú
Trọng tháng 7/2015 phải mất hơn một năm chuẩn bị, hàng trăm các cuộc
bàn thảo giữa các bộ môn của hai quốc gia, và phải cần cả một
chuyến tập dượt trước bằng một chuyến thăm Mỹ "vô tiền khoáng hậu"
trong tập quán ngoại giao thế giới của ông Ủy viên Bộ chính trị, Bí
thư Hà Nội Phạm Quang Nghị.
Và một trong những nội dung quan trong nhất
được đề cập trong tuyên bố chung của chuyến viếng thăm là "tôn
trọng sự bình đẳng về chủ quyền cũng như thể chế chính trị của
nhau".
Tương lai quan hệ Việt-Mỹ sẽ vô cùng khó khăn
Nhưng
nếu điều đó phần nào đã được chính phủ của Tổng thống Obama lập
lờ nhân nhượng, thì tính hợp thức và tính chính danh mù mờ đó đang
phải chờ đợi một thử thách mới vô cùng khó khăn với chính phủ mới
của Tổng thống Donald Trump. Không thể có một ông Tổng bí thư đảng lại
sang thăm Mỹ với tư các người cao nhất của quốc gia một lần nữa. Với
tính cách cứng rắn, dứt khoát và không nhân nhượng, tính chất mập mờ
của thể chế đảng đứng trên nhà nước của chế độ cộng sản Việt Nam,
đến Mỹ sẽ không có ai tiếp. Cũng có nghĩa là quan hệ sẽ không thể
là chiến lược.
Tương
lai quan hệ Việt-Mỹ sẽ vô cùng khó khăn. Nền kinh tế với một cơ cấu
kinh tế quốc doanh chiếm tỷ trọng gần 70% tổng tài sản quốc gia sẽ
không thể được xem là nền kinh tế thị trường. Một thể chế Đảng
chính trị đứng trên cả Quốc hội lập pháp, trên Nguyên thủ quốc gia,
và trên Thủ tướng chính phủ, sẽ không thể được chấp nhận bởi hệ
thống chính trị Hoa Kỳ, thiết lập trên nền Tam quyền phân Lập, đặc
biệt dưới quyền Tổng thống Donald Trump.
Một
trong những lối thoát phải tính đến là Nhất thể hóa chế độ đảng
trị, khoác chiếc áo Pháp Quyền - Rule of law ra ngoài bộ mặt của
đảng. Tổng bí thư đảng sẽ đồng thời là Nguyên thủ quốc gia. Chế độ
đảng trị sẽ được thay thế bằng một thể chế bao gồm một Nguyên thủ
quốc gia được bầu bởi toàn thể quốc dân qua phổ thông đầu phiếu và
một Thủ tướng chính phủ do Nguyên thủ đề cử nhưng do Quốc hội bầu.
Bộ
máy tuyên truyền đang khởi động tăng tốc, sẽ là trọng tâm của Hội
nghị trung ương 6 đại hội XII, tổ chức vào quý III năm nay. Ông Đinh
Thế Huynh, Thường trực Ban Bí thư đã được giao cho đề tài...
Tuy
nhiên, chủ trương nhất thể hóa hệ thống không chỉ có mục đích duy
nhất là đồng nhất hóa thể chế chính trị Việt Nam với hệ thống thể
chế phổ cập thế giới, mà còn nhằm tới nhiều mục tiêu khác.
Việc
nhất thể hóa giữa hai bộ máy đảng và bộ máy nhà nước, sẽ trước
hết giải thoát cho cuộc khủng hoảng tài chính ngân sách. Cùng một
lúc, ngân sách phải chi cho cả hai bộ máy quan liêu : một bộ máy công
chức hành chính và dịch vụ công vụ của Chính phủ từ trung ương xuống
địa phương ; một bộ máy Đảng với đầy đủ các cơ quan, các bộ phận
có cùng một chức năng như vậy ; cộng thêm các tổ chức thuộc hệ
thống chính trị nối dài như Mặt trận tổ quốc, Hội Phụ nữ, Liên
đoàn lao động, Đoàn thanh niên, Hội cựu chiến binh.
Hệ
thống này bao gồm 2,7 triệu công chức, viên chức ; 56.000 đơn vị sự nghiệp
công, tiêu tốn 400.000 tỉ đồng (20 tỷ USD) chiếm 67% tổng chi thường xuyên
của ngân sách.
Bộ
trưởng Tài chính Đinh Tiến Dũng, tại kỳ họp giữa tháng Ba năm 2017 của Ủy ban
Thường vụ quốc hội, đã phải thanh minh về việc không thể giảm nợ công, vì
"năm 2016 dự báo giá trị thực tế GDP là 5,1 triệu tỷ đồng nhưng thực hiện
chỉ được 4,6 triệu tỷ đồng".
Ông
Đinh Tiến Dũng cho biết : "...nguồn thu ra sao không biết, nhưng phần chi
lương cho đội ngũ bị phản ánh có đến 30% công chức không làm gì cả vẫn phải giữ
nguyên" và kết luận "chi tiêu như thế thì chỉ có chết".
Hệ
thống các Tập đoàn và Doanh nghiệp nhà nước chính là các cơ quan
kinh tài cho bộ máy của đảng, vì các tổ chức này, bề ngoài là tổ
chức kinh doanh, nhưng là các tổ chức của đảng và chịu sự chỉ đạo
của đảng. Lãnh đạo của doanh nghiêp là các cán bộ chính trị do đảng
bổ nhiệm. Các chỉ tiêu giao nộp ngân sách đối với các doanh nghiệp
quốc doanh được ấn định thông qua nghị quyết đảng như một nghĩa vụ và
trách nhiệm đảng viên. Các chỉ tiêu này mặc dù có vỏ bọc là thuế lợi
nhuận, nhưng thực chất là các nghĩa vụ được phân chia gánh vác, trở
thành tiêu chí để đánh giá phẩm chất, năng lực cán bộ và tiêu chuẩn
để quy hoạch phát triển cán bộ.
Nhưng
quy luật thị trường không biết tới phẩm chất chính trị của cán bộ
lãnh đạo, mà đòi hỏi năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong khi
các doanh nghiệp quốc doanh, do trình độ và bản chất quản trị thấp
kém, năng suất lạo động lạc hậu, dẫn đến kết quả kinh doanh luôn luôn
thua lỗ, chỉ tiêu giao nộp ngân sách luôn là một áp lực giữa mục tiêu
chính trị và sự tồn tại như một tổ chức kinh doanh.
Nhất
thể hóa chức danh hai bộ máy đảng và chính quyền nếu giải quyết
triệt để sẽ giảm ít nhất 1/2 số lượng công viên chức, giảm một nửa
chi phí, giành thêm được 10 tỷ USD hàng năm cho đầu tư công hoặc trả
nợ vay.
Nhất
thể hóa chức danh hai bộ máy đảng và chính quyền có được hay không ?
Bằng
chủ trương nhất thể hóa, trên danh nghĩa tinh giản biên chế, tăng cường
hiệu lực tổ chức và hiệu xuất quản lý, tiết kiệm ngân sách v.v...
công việc sắp xếp lại tổ chức, nhất thể từng chức danh, từng vị
trí, từ trung ương tới địa phương, thực chất sẽ là một chiến dịch
thanh trừng nội bộ và củng cố vây cánh. Trong chiến dịch này, dự
kiến sẽ được bàn thảo tại Hội nghị trung ương 6 vào quý III năm nay,
những công cụ quyết định sẽ nằm trong tay ba nhân vật, Tổng bí thư
Nguyễn Phú Trọng, Thường trực Ban bí thư Đinh Thế Huynh và Trưởng Ban
tổ chức trung ương Phạm Minh Chính. Bằng cách làm này, Ban bí
thư vô hiệu hóa hoàn toàn các thiết chế quyền lực khác như Quốc hội
và Chính phủ.
Vào
tháng 9/2016, ông Nhị Lê, Phó Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản, đã khởi động
"nhất thể hóa" bằng bài trả lời phỏng vấn khá dài cho trang VietTimes với
nhan đề "Nhất thể hóa chức danh, nhất nguyên chế tổ chức bộ máy là bước đi
tất yếu".
"Giải
thể các bộ máy chồng chéo, sáp nhập các bộ máy dù của Đảng hay của Nhà nước làm
chung một việc theo hướng thống nhất và đa năng, giảm mạnh số các đầu mối bộ
máy và tổ chức, bảo đảm sự chuyên nghiệp và liên thông - nhất nguyên chế. Nói
cách khác, từ nhất thể hóa chức danh tới nhất nguyên chế về tổ chức bộ máy là
bước đi tất yếu. Chẳng hạn, một vài cơ quan có nhiều chức năng, nhiệm vụ giống
nhau, nên chăng tính toán nhất nguyên hóa tối thiểu ở 3 cấp : trung ương ; tỉnh,
thành phố ; quận, huyện, thị, theo phương châm : đa năng hóa bộ máy hay bộ máy
đa năng".
Hội
nghị toàn quốc ngành Tổ chức xây dựng Đảng năm 2017 vào ngày 4/3, do Ban Tổ chức
trung ương chủ trì, Thường trực Ban bí thư Đinh Thế Huynh đã trực tiếp
"phát biểu chỉ đạo".
Như
vậy sau hơn một năm kể từ thời sóng gió ngay trước Đại hội 12, "nhất thể
hóa" đã trở thành một đề nghị chính thức.
Giảm
một nửa bộ máy quan liêu, giảm một nửa nhu cầu cán bộ trên toàn hệ
thống và đặc biệt trên thượng tầng trung ương, đảng cộng sản đang rơi
vào khủng hoảng thiếu trầm trọng các cán bộ cốt cán gọi là cán
bộ nguồn. Như chính những đảng viên có chức vụ cũng không giấu giếm
rằng "có đến 90% đảng viên có chức quyền tham nhũng". Nhất
là sau các chiến dịch chống tham nhũng do chính ông Trọng khởi động, từ
nay tới cuối năm, sẽ có sự ra đi của cả những ủy viên bộ chính trị
cộm cán.
Nhưng
vấn đề sẽ được đặt ra là khi nhất thể hóa hai chức năng chính trị
và kỹ thuật vào làm một, thì yếu tố kỹ thuật bắt buộc phải giữ
vai trò quyết định. Một cán bộ chuyên trách công tác đảng không thể
đảm nhận chức năng điều hành sản xuất của một giám đốc hay một trưởng
ngành. Cho đến hiện tại, giám đốc điều hành sản xuất thông thường là
người thuộc ngành kỹ thuật và giữ chức phó bí thư. Bí thư đảng chỉ
làm công tác chính trị thuần tuý, không có chức danh bên chính quyền.
Nếu
nhất thể hóa chức danh đảng và chính quyền sẽ xảy ra một điều là
phía chính quyền, bên kỹ thuật sẽ lấn sang chiếm chỗ của bên đảng
chứ không có chiều ngược lại, như vậy là tạo ra mâu thuẫn ngay trong
lòng tổ chức. Vì các cơ quan nắm quyền tổ chức, quyền xây dựng
đảng, cụ thể là ông Nguyễn Phú Trọng, ông Đinh Thế Huynh và ông Phạm
Minh Chính là những người chịu trách nhiệm tổ chức cải tổ lại chỉ
là những cán bộ chuyên trách đảng, không có nghiệp vụ kỹ thuật và
chưa hề kinh qua quản trị sản xuất, không có kinh nghiệm về mặt chính
quyền. Sẽ đặt ra một xu hướng là Thủ tướng sẽ kiêm nhiệm chức Tổng
bí thư đảng, chứ không phải là Tổng bí thư đảng kiêm làm Thủ tướng.
Nếu
Ban bí thư phát động nhất thể hóa, có khác gì tự tiêu diệt. Ban bí
thư chỉ gồm những nhà lý luận chuyên nghiệp, những chuyên trách đảng
nhà nghề, không được đào tạo kỹ trị và không kinh qua các chức vụ
quản trị sản xuất.
Như
vậy, nhất thể hóa không thể được thực hiện nếu chỉ nhằm mục tiêu
tập quyền.
Phạm
Minh Chính, Trưởng Ban tổ chức trung ương, người chịu trách nhiệm
chính trong việc thực hiện nhất thể hóa, nguyên là Bí thư Quảng Ninh,
nơi được giao khởi thủy các thí điểm nhất thể hóa cấp tỉnh, theo Nghị
quyết Đại hội XI. Việc ông Chính trúng tuyển Ủy viên bộ chính trị tại
Đại hội XII và giữ chức Trưởng ban Tổ chức trung ương đảng, chính là
phản ánh quyết tâm của Bộ chính trị và của ông Nguyễn Phú Trọng và
Ban bí thư.
Những
hình thái trái ngược quy luật phát sinh từ cơ chế đảng lãnh đạo
tuyệt đối và toàn diện, đẩy đảng đứng trên hiến pháp và đứng ngoài
hệ thống quản trị quốc gia, đã tạo ra những mâu thuẫn không thể khắc
phục.
Biến
hình như thế nào để đảng không đứng trên và đứng ngoài hệ thống mà
vẫn giữ nguyên chế độ, giữ nguyên quyền lãnh đạo quốc gia ? Có nghĩa
là làm thế nào để hợp thức hóa chế độ bằng con đường cải cách thể
chế ? Câu hỏi đang chưa có đáp án.
Ở
Trung Quốc, đảng cộng sản đã nhìn thấy trước sự vênh váo khập
khiễng của thể chế đảng cai trị, nên từ nhiều năm, đã che giấu bằng
cơ chế Tổng bí thư đảng đồng thời là Chủ tịch nước. Nhưng từ Đại
hội 18, Tập Cận Bình đã khởi động một cuộc cải cách tiếp tục. Với
giấc mơ Trung Hoa trở thành siêu cường thủ lĩnh khu vực, chia thế giới
với Mỹ, Tập Cận Bình biết rất rõ Trung Quốc không thể được chấp
nhận vai trò dẫn dắt khu vực mà không phải là một quốc gia dân chủ.
Ông
Tập Cận Bình đã tỏ ra bối rối khi Ngoại trưởng Úc Julie Bishop nói tuần
trước, 15/03/2017, tại Singapore rằng, "Trung Quốc không thể dẫn dắt khu vực
vì nước này phi dân chủ".
Và
Tập Cận Bình lựa chọn giải pháp thông qua Quốc Hội.
Ông
Ngô Tổ Lai, học giả Trung Quốc đang sinh sống tại Mỹ, nhận định : "Ông Tập
Cận Bình có khả năng đang cân nhắc việc sau khi hết hai nhiệm kỳ giữ chức Tổng
bí thư sẽ chuyển sang giữ chức Chủ tịch Ủy ban thường vụ của Đại hội Đại biểu
nhân dân toàn quốc, đồng thời sẽ đem quân quyền giao cho Đại hội Đại biểu nhân
dân. Nếu làm như vậy thì quân đội và quốc gia sẽ thực sự thuộc về nhân dân, và
có khả năng giải tán Đảng Cộng sản Trung Quốc một cách hợp pháp".
Dân
chủ hóa Trung Quốc để trở thành thủ lĩnh khu vực, đấy chính là giấc
mơ Trung Hoa, cũng đồng thời là giấc mơ của Tập Cận Bình, khi ông
không che giấu tham vọng đưa cái tên của ông vượt qua Đặng Tiểu Bình
để xếp ngang hàng với Mao Trạch Đông.
Ở
Việt Nam, trí khôn của cái tinh hoa cộng sản chưa từng vượt qua cái
tinh hoa ở Trung Nam Hải. Những gì Trung Quốc làm, mười năm sau mới
đến được Việt Nam. Cứ theo lôgích này, thì dẫu có nhất thể hóa vào
cuối năm nay, ông Đinh Thế Huynh cũng sẽ phải đợi ông Bình làm xong dân
chủ tại Trung Quốc. Nếu ông Bình tiến hành hủy bỏ chế độ Ban thường
vụ, bắt đầu tiến trình giải tán Đảng Cộng sản Trung Quốc vào cuối
nhiệm kỳ Đại hội 19, thì ít ra cũng phải mất 10 năm nữa, khi ấy,
chắc ông Đinh Thế Huynh đã phải về hưu.
Người
ta sẽ phải nhìn vào ông Võ Văn Thưởng, trừ phi ông Đinh Thế Huynh có
ý định vượt qua Trung Quốc, để chứng tỏ Văn hóa Hoa Hạ là văn hóa kế
thừa nền văn hóa Lạc Việt, chứ không phải ngược lại.
Ngạn
ngữ Việt có câu "theo voi ăn bã mía", không biết xuất hiện
từ đời nào, nhưng chắc chắn là nhằm vào đội ngũ những cái đầu
trong Bộ chính trị thời nay tại chế độ độc đảng cộng sản. Cứ đi sau
con voi Tàu Cộng, thì chỉ còn "bã".
Paris,
25/03/2017
Bùi
Quang Vơm
No comments:
Post a Comment