Nguyễn
Quang Dy
Kim Dung/Kỳ Duyên : Cựu chuyên
gia ngoại giao Nguyễn Quang Dy vừa gửi cho mình bài viết này. Một bài viết như
ông nói, hôm nay nhân 49 ngày mất của nhà văn Nguyễn Khắc Phục, một người bạn
thân của ông, ông viết tiếp một bài nữa về vụ Formosa!
Cố
nhà văn Nguyễn Khắc Phục, khi còn sống có tác phẩm nổi tiếng “Học
phí trả bằng máu”. Còn hôm nay, cả dân tộc VN đang tiếp tục viết “Học phí trả bằng
máu và cả nước mắt”, bởi sự vô cảm và vô minh của những quan chức có trách
nhiệm, trước hết là Võ Kim Cự, nguyên Chủ tịch UBND Hà Tĩnh
Cảm
ơn tác giả Nguyễn Quang Dy
---------------------
Ảnh Ông Võ Kim Cự, nguyên Chủ tịch UBND Hà Tĩnh, người
“có công” đưa Dự án Formosa vào VN
Sau những tai họa giáng xuống đầu người dân mấy tỉnh
miền Trung, xã hội Việt Nam lại càng phân hóa. Thay vì trên dưới một lòng để
chung sức đối phó với thảm họa môi trường và đe dọa chủ quyền, để chống tham
nhũng và cải cách thể chế, thì khủng hoảng lòng tin vẫn là vấn đề nhức nhối.
Tuy quả bom nổ chậm Formosa đã được tháo ngòi, nhưng khối thuốc nổ vẫn còn đó.
Người dân trong vùng bị nạn vẫn “sống trong sợ hãi”. Chủ quyền quốc gia vẫn
đang bị đe dọa. Người ta vẫn hành xử vô cảm và vô minh, như vô can và vô tội.
Hệ lụy của tai họa môi trường.
Trong khi thực phẩm, hoa quả bị nhiễm độc, thì nước
đóng chai cũng bị nhiễm chì (như vụ URC và C2). Nay không ai còn dám ăn hải sản
và tắm biển Miền Trung (trừ quan chức địa phương diễn trò hề). Nhiều người dân
còn lo xa dự trữ cả nước mắm và muối, trong khi nước biển, nước sông và không
khí đều bị ô nhiễm. Không phải chỉ có “người Trung quốc xấu xí” đầu độc thế giới,
mà người Việt Nam tham lam cũng đang đầu độc lẫn nhau một cách hồn nhiên. Không
biết từ bao giờ người ta đã trở thành tham lam, vô cảm đến tàn nhẫn. Đồng tiền
mất giá không đáng lo ngại bằng mất nhân cách và nhân quyền.
Tình hình đột ngột xấu đi khi chủ quyền Biển Đông bị
đe dọa, mà sự kiện dàn khoan HD 981 là một bước ngoặt (5/2014). Ngư dân Việt
Nam thường xuyên bị “tàu lạ” bắt nạt và khủng bố, mất dần chủ quyền đánh cá
trong vùng biển của mình. Bước ngoặt thứ hai là sự kiện cá chết hàng loạt tại
Vũng Áng và bốn tỉnh Miền Trung (4/2016). Phải mất hơn hai tháng quanh co và
trì hoãn, đến ngày 30/6 chính phủ mới kết luận Formosa là thủ phạm và phạt 500
triệu USD để bồi thường thiệt hại. Nhưng dư luận vẫn thất vọng và bất bình.
Thứ nhất, dư luận cho rằng
số tiền phạt 500 triệu USD mà Chính phủ thỏa thuận với Formosa một cách vội vã,
chưa dựa trên đánh giá toàn diện thiệt hại trước mắt và lâu dài do thảm họa môi
trường mà Formosa gây ra. Con số có thể lớn hơn nhiều.
Thứ hai, nếu hỗ trợ
ngư dân Miền Trung chuyển đổi làm nghề khác (như xuất khẩu lao động…) thì có thể
rơi vào bẫy của Trung Quốc, vì ngư dân sẽ phải bỏ ngỏ Biển Đông để lực lượng
“Dân quân Biển” Trung Quốc kiểm soát. Không những ngành hải sản và du lịch biển
của Việt Nam bị tê liệt, mà an ninh và chủ quyền quốc gia cũng bị đe dọa.
Thứ ba, không thấy
Chính phủ đề cập đến việc hỗ trợ người dân bị nạn kiện Formosa (về dân sự và
hình sự). Trong khi đó, Bộ luật Hình sự mới vừa được Quốc hội vội vã biểu quyết
“dừng áp dụng ngay lập tức” (trước ngày 30/6). Liêụ có phải vì Điều 79 Khoản 1
và điều 235 Khoản 5 có thể được vận dụng để kiện Formosa, nên phải hoãn?
Thứ tư, không thấy Chính
phủ và các bộ ngành liên quan nhận lỗi và giải thích về trách nhiệm đối với thảm
họa môi trường, không thấy nói sẽ xử lý thế nào đối với những tổ chức hay cá
nhân mắc sai phạm nghiêm trọng (như thủ tướng đã tuyên bố).
Thứ năm, không thấy Chính
phủ xin lỗi hay giải thích tại sao lại đàn áp bằng bạo lực đối với người dân biểu
tình ôn hòa đòi biển sạch và minh bạch (như thế lực thù địch). Người dân coi
hành động trấn áp này đồng nghĩa với bao che cho Formosa.
Đấu
tranh quyền lực và chống tham nhũng
Tuy Đại hội Đảng và bầu cử Quốc hội đã “tạm xong”,
nhưng đấu tranh quyền lực còn tiếp diễn. Những động thái “chống tham nhũng” gần
đây cho thấy những người thuộc cơ chế quyền lực cũ (hay nhóm lợi ích) đang là đối
tượng bị “chỉnh lý”, để cơ chế quyền lực mới củng cố thế lực.
Sau khi xử lý vụ phó chủ tịch Hậu Giang Trịnh Xuân
Thanh (về chiếc xe Lexus gắn biển Xanh bất minh) và vụ Bộ trưởng Bộ Công thương
Vũ Huy Hoàng (đã điều chuyển con trai vào các chức vụ bất minh), cuộc “chính
lý” vẫn đang tiếp diễn. Trong bối cảnh Trung Quốc đang tập trận quy mô lớn tại
Biển Đông (5-11/7) để răn đe trước khi Tòa án Thường trực (PCA) ra phán quyết về
tranh chấp Biển Đông (12/7), hội nghị Trung ương 3 (từ 4/7) đang bàn về vấn đề
nhân sự “hệ trọng”. Đáng lưu ý là nguyên phó chủ tịch Bà Rịa-Vũng Tàu Phan
Thanh Bình đã bị truy tố về “sai phạm quản lý đất đai”. Ông Bình là người đã tổ
chức mít tinh phản đối Trung Quốc đem dàn khoan HD981 vào Biển Đông (5/2014)
nên đã bị cách chức. Liệu việc xử lý ông Phan Thanh Bình mà không xử lý các cá
nhân có trách nhiệm đã mắc sai phạm nghiêm trọng trong vụ bê bối Formosa có phải
là một tín hiệu đáng suy nghĩ?
Ngoài ra, hội nghị TƯ 3 chắc sẽ phải bàn đối sách của
Việt Nam về tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông, trước khi Tòa án Thường trực
(PCA) phán quyết về vụ kiện của Philippines. Việt Nam phải có thái độ trước
phán quyết của PCA, không thể lẩn tránh, vì đây là thước đo đánh giá và phân biệt
thái độ của các nước ASEAN “xoay trục” về phía nào. Để đối phó với phán quyết của
PCA, Trung Quốc đã tìm mọi cách phân hóa và lôi kéo được sự ủng hộ của 3 nước
ASEAN là Campuchia, Lào và Brunei (tại khu vực Đông Nam Á).
Việt nam có thể trì hoãn, không dám kiện Trung Quốc
ra PCA như Philippine đã làm, vì sợ “nhạy cảm” (hay nói cách khác là sợ Trung
Quốc). Nhưng nếu Việt Nam không dám kiện Formosa hoặc nếu không hỗ trợ pháp lý
cho người dân bị nạn kiện Formosa (như các nước khác đã làm), là vô cùng dại dột
và không thể biện minh. Kiện về môi trường là một việc khó khăn và phức tạp
nhưng được lòng dân, và được quốc tế ủng hộ. Vì vậy, phải kết hợp “nhà nước và
nhân dân cùng làm”, phải kết hợp chặt chẽ giữa quốc gia với quốc tế, phối hợp
“ba mặt giáp công” là mặt trận pháp lý, khoa học và truyền thông.
Đây không phải là lần đầu tiên. Năm 2008, với sự hỗ
trợ của Hội Luật gia Đồng Nai và Đoàn Luật sư Bà Rịa-Vũng Tầu, nông dân 3 tỉnh
Đồng Nai, t/p Hồ Chí Minh, Bà Rịa-Vũng Tàu đã kiện công ty Vedan vì đã xả chất
thải độc ra sông Thị Vải. Cuối cùng Vedan đã phải bồi thường 119,5 tỷ VNĐ cho Đồng
Nai, 45,7 tỷ VNĐ cho t/p Hồ Chí Minh, 53,6 tỷ VNĐ cho Bà Rịa-Vũng Tầu. Năm
2015, trong vụ kiện BP làm tràn dầu ra vịnh Mexico, BP đã phải bồi thường cho Mỹ
18,7 tỷ USD và chi phí 54 tỷ USD để khắc phục hậu quả môi trường. Theo luật sư
Trần Quốc Thuận (nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội), điều mà người dân Miền
Trung cần làm lúc này là thu thập đủ chứng cứ để kiện Formosa.
Đến ngày 30/6/2016, chính phủ mới công bố nguyên
nhân và thủ phạm gây ra thảm họa môi trường, nhưng các nhà khoa học và điều tra
đã biết từ lâu, tuy không được phép công bố. Ngày 22/4/2016, thiếu tướng Nguyễn
Xuân Lý, cục trưởng C49 (phòng chống tội phạm môi trường) cho biết, “phía C49
không thể phát ngôn ngay được vì ảnh hưởng tới nhiều vấn đề khác”. Điều đó có
nghĩa C49 đã biết nhưng không được nói.
Về số tiền Formosa đền bù thiệt hại, có nhiều ý kiến
khác nhau. Có ý kiến thắc mắc tại sao con số 500 triệu USD lại tròn trĩnh như vậy?
Dựa trên cơ sở nào? Theo thông báo thì đến 30/6/2016 chính quyền Hà Tĩnh mới lập
ra “Hội đồng đánh giá thiệt hại do Formosa gây ra”. Nếu con số đó là của
Formosa đưa ra, thì có hợp lý hay không? Theo cách tính của một chuyên gia môi
trường (để tham khảo) thì tổng thiệt hại vật chất và tinh thần của thảm họa này
phải là 690.69 triệu USD, nếu tính theo chuẩn của US EPA (Environalental
Protection Agency), và ước tính phải mất khoảng 69 tháng mới có thể đánh giá được
hết thiệt hại.
Những
lỗ hổng về truyền thông
Thảm họa môi trường đã trở thành thảm họa truyền
thông và khủng hoảng lòng tin. Người ta hay nói “mất lòng tin là mất tất cả”. Vậy
lòng tin từ đâu?
Từ trước đến nay chưa có một vấn đề nào có thể lôi
kéo được sự quan tâm và bức xúc của cộng đồng người Việt trong nước và ngoài nước
nhiều đến thế, không phân biệt trí thức – khoa học hay người dân lao động,
không phân biệt báo chí “lề phải” hay “lề trái”. Vì môi trường là vấn đề “trung
tính”, không có “thế lực thù địch” nào có thể xúi giục. Đây là vấn đề toàn cầu
và vấn đề sống còn của nhân loại, nên không có nhà nước nào lại dại dột đàn áp
và bịt miệng dư luận. Đây là vấn đề phải tranh thủ sự giúp đỡ của quốc tế (như
một nghĩa vụ toàn cầu), nhất là về mặt khoa học, pháp lý và truyền thông. Từ chối
sự giúp đỡ của quốc tế để đối phó với một thảm họa môi trường là vô cùng dại dột
và không thể biện minh.
Ngày 20 và 25/6/2016, kênh truyền hình Đài Loan PTS
đã phát chương trình phóng sự điều tra dài 60 phút “Viêt Nam: Cái chết của cá”
nói về nguyên nhân cá chết tại vùng biển Miền Trung mà Formosa là nghi phạm
chính. Chương trình này đã gây chấn động dư luận Đài Loan, tác động đến chính
giới. Tuy nhiên, khi PTS vào Việt Nam làm chương trình này có lẽ không được
sự ủng hộ của cơ quan chức năng và sự phối hợp của Đài truyền hình Trung ương
hay địa phương, mà phải “làm chui”, (với sự hỗ trợ của vài nhà báo “lề trái”).
UDN (United Daily News) là tờ báo lớn thứ 3 Đài
Loan, với đường lối biên tập ủng hộ liên minh chính trị do Quốc Dân Đảng (KNT)
cầm đầu, đã bị thua Đảng Dân Tiến của bà Thái Anh Văn trong cuộc tổng tuyển cử
(1/2016). Vừa rồi, báo UDN đã đưa tin chính phủ Việt Nam cấm xuất cảnh hai lãnh
đạo của Formosa nhằm gây áp lực buộc họ phải chịu nhận trách nhiệm vụ cá chết tại
Vũng Áng. Tuy nhiên, Formosa “không xác nhận” tin này.
Trong khi đó, phóng viên kênh truyền hình PTS của
Đài Loan bình luận, “Nếu quả thật không có chuyện cấm xuất cảnh (là một việc rất
nghiêm trọng) thì lẽ ra Formosa phải phủ nhận và tuyên bố thông tin đó là sai sự
thật. Đằng này, họ lại chỉ úp mở “không xác nhận” thông tin. Dù sự thật thế
nào, chính phủ Việt Nam cũng cần lên tiếng vì hiện đang có dư luận xì xào rằng
phía Việt Nam “phá án” bằng “nghiệp vụ Bắc Giang” (tức ép cung). Nếu UDN đặt điều
thì Việt Nam hoàn toàn có thể kiện UDN vì họ đã vu khống chính phủ.
Để hội nhập quốc tế, việc kết nối quốc tế về truyền
thông là một việc cần làm vì đây là một khâu yếu của Việt Nam. Trong khi đó, cần
tránh những tranh cãi gây tai tiếng và chia rẽ nội bộ mà dư luận hay gọi là hiện
tượng “đấu tố” lẫn nhau hay “ném đá” hội đồng. “Khôn nhà dại chợ” chỉ có lợi
cho các thế lực thù địch. Sự cố truyền thông của chương trình VTV “60 phút mở”
do nhà báo Tạ Bích Loan chủ trì, với một số đồng nghiệp khác, là một ví dụ. Gần
đây cuộc “bút chiến” trên mạng giữa Biên tập viên Lê Bình của VTV 24, với luật
sư Trần Vũ Hải, là một ví dụ khác. Các sự cố đáng tiếc này bộc lộ những lỗ hổng
về truyền thông.
Tuy nhiên, có những dấu hiệu đáng mừng là một số báo
chí Viêt Nam (như Zing.Vn) đã cử phóng viên sang Đài Loan điều tra và làm phóng
sự. Phóng viên của Zing đã gặp gỡ phỏng vấn các nghị sĩ Quốc hội, các tổ chức
Xã hội Dân sự và người dân Đài Loan về những gì liên quan tới Formosa (cả ở Đài
Loan lẫn Việt Nam).
Bà Su Chih-feng, một nghị sỹ đảng cầm quyền Dân Tiến,
cựu thị trưởng Vân Lâm (thủ phủ của Formosa và tâm điểm của ung thư) đã nói rằng
Formosa là “quái vật khổng lồ”, phải cẩn trọng và cứng rắn với họ để tránh những
rủi ro, vì quyền lực của họ rất lớn đối với chính quyền. Trong 9 năm làm thị
trưởng Vân Lâm (2005-2014) bà Su đã từng lên tiếng từ chối dự án thép hàng tỷ
đô của Formosa vì nguy cơ ô nhiễm cao. Bà Su khuyên nên kiểm soát chặt không
cho họ đốt than cốc gây ô nhiễm nghiêm trọng. Trước khi hoạt động, chính phủ phải
buộc họ thỏa thuận xử phạt thế nào nếu xẩy ra ô nhiễm hoặc gây ra bệnh tật.
Một nghị sỹ Đài Loan khác, ông Kuen-yuh Wu cho biết
đã kêu gọi Formosa phải giải trình về vụ cá chết và cho biết nhiều người ở Đài
Loan đang kiện Formosa vì tỷ lệ ung thư tăng. Ông nói khi Formosa tới các nước
khác để đầu tư họ phải thực hiện các trách nhiệm xã hội chứ không chỉ làm ăn kiếm
lợi. Họ phải quan tâm đến các vấn đề như ô nhiễm, quyền con người, quyền người
lao động. “Formosa là trường hợp cá biệt. Thật đáng tiếc là chuyện này đã xẩy
ra. Chúng tôi cũng quan ngại về hành vi của Formosa ở Việt Nam. Đó cũng là lý
do chúng tôi muốn giám sát hơn nữa hoạt động của công ty này ở nước ngoài.
Formosa có ảnh hưởng rất lớn đến chính phủ Đài Loan trong quá khứ. Nhưng tôi
tin chính phủ mới sẽ không chấp nhận kiểu ảnh hưởng thế này và sẽ kiểm soát tập
đoàn này tốt hơn…”
Có thể hiểu Formosa đang hết thời. Tuy trước đây họ
có thể thao túng chính phủ Đài Loan (cũng như Việt Nam) nhưng “thành tích” hủy
hoại môi trường của họ quá lớn, nên uy tín của họ đã xuống quá thấp, ở Đài Loan
cũng như các nơi khác trên thế giới. Nếu Việt Nam tiếp tục bao che cho họ theo
kiểu “phạt cho tồn tại” là vô cảm và vô minh. Chủ nghĩa tư bản hoang dã và chủ
nghĩa xã hội thân hữu đang trở thành kẻ thù của nhân loại tiến bộ.
Những
lỗ hổng về khoa học và pháp lý
Nghị sỹ Kuen-yuh Wu nói với phóng viên Zing rằng cho
đến giờ ông vẫn chưa được đọc báo cáo điều tra, những gì ông biết chỉ dừng trên
thông tin báo chí đưa như việc xuất hiện xyanua và phenol. Chưa tiếp cận được
báo cáo thì ông không biết nồng độ xyanua trong nước ra sao và vì vậy khó đưa
ra được kết luận của mình. Với độ dài đường ống thải hiện nay, chất độc chỉ lan
ra được 47km, vì vậy nồng độ chất độc phải cao lắm mới lan ra tới 300km. Bộ
TN&MT giải thích rằng khi xyanua và phenol kết hợp trở thành “tấm chăn” khổng
lồ hút nhiều chất độc khác nên làm cá chết trên diện rộng. “Xyanua là rất độc và
nguyên nhân cá chết hẳn là do xyanua, nhưng xyanua khi kết hợp lan rộng đến thế
nào thì cần phải đọc báo cáo chi tiết. Là chuyên gia về độc tố học, tôi chưa từng
đọc thấy tài liệu nào nói đến trường hợp hút các chất độc khác kiểu này”. Nói
cách khác, ông ta chưa được thuyết phục.
Một chuyên gia khác là kỹ sư Nguyễn Minh Quang cũng
khuyên là nên công bố các tài liệu khoa học và báo cáo điều tra để có cơ sở
thuyết phục. Kết quả phân tích các mẫu nước thu thập trong khu vực Lăng Cô ngày
15/4/2016, trong khi có hiện tượng cá chết hàng loạt ở đây, đã bác bỏ lập luận
của phía Việt Nam vì cả hai chất phenol và xyanua không được phát hiện trong tất
cả các mẫu nước. Ngược lại, 5 trong 6 mẫu nước thu thập được có chứa NH4 với
nồng độ từ 0,154 đến 0,416 mg/L. Với nồng độ đó, cá biển có thể chết ngay
lập tức vì nồng độ an toàn của ammonia/ammonium cho cá nước mặn là zero… Do đó,
không có một độc tố nào hiện diện trong cá chết vì ammonia/ammonium.
Theo ông Quang, giả sử hơn 50% mẫu cá chết thu được
thật sự chết vì phenol và xyanua, như tuyên bố của Bộ trưởng Trần Hồng Hà, thì
mức độ chính xác của nguyên nhân chỉ là 50% và gián tiếp thừa nhận rằng có một
“yếu tố cực độc” khác đã giết số mẫu cá chết còn lại. Nếu kết quả phân
tích mẫu cá không được công bố, thì bất cứ ai cũng có thể giả thiết rằng chính
“yếu tố cực độc” kia đã giết chết hàng loạt cá biển miền Trung, và lập luận này
có cơ sở khoa học vì ammonia/ammonium được phát hiện trong nước biển ở nồng độ
có thể giết chết cá, mặc dù ở cách xa nguồn nước thải trên 250 km. Nếu giả
thiết này là đúng thì mức độ chính xác về nguyên nhân cá chết do phía Việt Nam
đã công bố là “con số không!”
Ông Quang cũng khuyến nghị nên soát xét lại giấy
phép xả thải của Formosa để lấp tất cả “kẽ hở pháp luật,” vì theo Bộ trưởng Trần
Hồng Hà có thể nói “ta chưa tiên liệu được các chất thải của Formosa”. Cái cần
giám sát nhất là từ luyện cốc, cần có hệ thống kiểm soát đạt “tiêu chuẩn 52”,
nhưng vì đang trong giai đoạn chạy thử, nên chưa cơ quan nào được vào, chỉ khi
nào họ đã vận hành rồi thì mới vào. Đây là kẽ hở pháp luật. Ta chưa kiểm soát
được. Đáng ra phải đáp ứng tiêu chuẩn 52. Hệ thống quan trắc cũng chưa quan trắc
được phenol, xyanua do pháp luật còn lỗ hổng, không có giám sát trong quá trình
giám sát, thử nghiệm. Vì vậy, ông Quang đề xuất cách tốt nhất là lưu giữ lại nước
thải ở hồ chứa tạm và chỉ được xả ra môi trường khi nào hội đủ tiêu chuẩn được
ghi trong giấy phép qua kết quả phân tích.
Nói cách khác, đấu tranh trên ba mặt trận khoa học,
pháp lý, và truyền thông còn tiếp diễn, và cần sự trợ giúp của quốc tế. Kết luận
của Chính phủ mới chỉ là bước đầu. Các nhà khoa học cần tiếp tục điều tra
và phản biện để có cơ sở kiện formosa. Nếu Việt Nam nhận tiền phạt “cho phép tồn
tại” thì sẽ mắc bẫy Formosa và các thế lực bất minh. Đấy là cách mà lâu nay họ
vẫn làm. Xét cho cùng, Formosa chỉ là bề nổi của tảng băng chìm.
Vô
cảm và vô can
Trong khi thảm họa môi trường Miền Trung được Chính
phủ kết luận là do Formosa gây ra, thì Hà Tĩnh có tới 16 trung ương ủy viên (số
lượng nhiều vô địch toàn quốc). Trong đó có hai người đứng đầu hai bộ quan trọng
nhất đối với các dự án đầu tư là Bộ KH&ĐT và Bộ TN&MT. Cơ cấu nhân sự bất
thường này có liên quan gì đến Formosa không? Chẳng lẽ Hà Tĩnh có nhiều nhân
tài như vậy? Hay đó là phần thưởng cho sự đóng góp của tỉnh vào thảm họa này?
Ông Võ Kim Cự (nguyên Chủ tịch/Bí thư Hà Tĩnh) là người có công rước Formosa
vào Việt Nam đầu tư, và ban phát nhiều ưu đãi đặc biệt (thậm chí sai phạm quy định)
thì nay vô can. Ông Cự vẫn là Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã và đại biểu quốc hội.
Liên quan đến những nội dung sai phạm, ông Võ Kim Cự
và các lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh đã thừa nhận kết luận của Thanh tra Chính phủ là
khách quan và cam kết sẽ “nghiêm túc tiếp thu, khắc phục, chấn chỉnh những sai
phạm”. Ông Cự cho biết, “Có cái đã xử lý, có cái đang xử lý và sẽ xử lý một
cách nghiêm túc những khuyết điểm trên”. Không hiểu ông Cự “xử lý và khắc phục”
thế nào thảm họa môi trường (và có thể là thảm họa an ninh). Nếu ông Cự và các
quan chức khác có liên quan mà vô can, thì sẽ còn nhiều ông Cự khác và còn nhiều
Formosa khác. Tại sao các quan chức địa phương có thể rủ nhau đi ăn hải sản và
tắm biển sau khi góp phần để xảy ra thảm họa môi trường này? Thật vô cảm và vô
minh!
Trong khi đó người dân địa phương bị nạn ở Hà Tĩnh sống
ra sao? Cả nước quan tâm và đồng cảm với thảm cảnh cá chết do biển nhiễm độc,
ngư dân mất nguồn sinh sống và mất luôn ngư trường truyền thống bao đời nay.
Nhưng chưa hết, hệ quả của dự án Formosa còn có những thảm cảnh và góc khuất mà
nhiều người không biết, nếu thiếu truyền thông hay vô cảm. Nhà báo Trần Đăng Tuấn
đã “giận run người” khi biết tin 155 học sinh thôn Đông Yên (xã Kỳ Lợi, thị xã
Kỳ Anh, Hà Tĩnh) bị thất học do tái định cư. Theo báo Một Thế giới (25/6/2016),
bố mẹ các em chưa đi tái định cư và chính quyền yêu cầu các em phải đi học tại
các trường trên khu vực tái định cư (cách nhà tới 25 km) nên các em thất học. Một
số giáo viên tình nguyện tổ chức dạy các em trong khi chờ đợi, đã bị chính quyền
quy tội “làm trái pháp luật”. Họ nơm nớp “sống trong sợ hãi” như tội phạm vì bị
công an xã liên tục “triệu tập”.
Ông Nguyễn Hữu Sum, Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo
Thị xã Kỳ Anh khẳng định với báo chí: “Theo quy định của Luật giáo dục và Điều
lệ Trường Tiểu học, THCS thì việc mở lớp dạy học mà không được sự cho phép của
chính quyền địa phương và cơ quan hữu quan, đặc biệt là sử dụng đội ngũ chưa đủ
tiêu chuẩn để lên lớp là vi phạm pháp luật”. Nếu nói như vậy thì Cụ Hồ ngày trước
đã “vi phạm pháp luật” vì dám phát động “bình dân học vụ”! Trong khi những người
cầm quyền sai phạm nghiêm trọng vẫn vô can, và những tỷ phú gây ra thảm họa môi
trường được “khoan hồng”, thì những giáo viên tình nguyện và học sinh cơ nhỡ lại
trở thành tội phạm “vi phạm pháp luật” chỉ vì là nạn nhân của Formosa, chỉ vì
muốn học. Nếu nói “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại” thì họ đang đánh
ai đây?
Thay vì xin lỗi dân và giải thích với dư luận sẽ xử
lý như thế nào những cá nhân mắc sai phạm gây ra thảm họa môi trường (như thủ
tướng đã nói), thì Chính quyền tiếp tục dọa trấn áp để bịt miệng dư luận, với
lý do “các thế lực thù địch” xui khiến. Thế lực thù địch nào xui khiến các giáo
viên và học sinh cơ nhỡ muốn được học? Ai là thù địch?
Trong khi đó du lịch Trung Quốc đang tràn vào Việt
Nam, gây ra nhiều bất ổn (cả về số lượng lẫn tính chất phức tạp). Đây là một hệ
quả tất yếu của mối quan hệ Trung-Việt đầy bất ổn. Tuy chưa đến mức báo động,
nhưng đây là một vấn đề đáng lo ngại, nếu đặt nó bên cạnh những vấn đề bất ổn
khác như hàng vạn người lao động Trung Quốc đang sinh sống tại các khu vực có
các dự án khủng của Trung Quốc tại Miền Trung (như Vũng Áng). Việc Trung Quốc vừa
lập Tổng Lãnh sự quán tại Đà Nẵng cũng là một câu hỏi đáng suy nghĩ trong bối cảnh
Biển Đông đang nóng lên từng ngày trước phán quyết của PCA.
Việc Formosa gây ra thảm họa môi trường làm cá chết,
buộc chính phủ phải di dân và mất biển, có phải là một ý đồ lâu dài đối với Việt
Nam? Thời điểm gây ra cá chết hàng loạt làm khủng hoảng xã hội trước chuyến
thăm Việt Nam của Tổng thống Obama, có phải là một ý đồ trước mắt để cản đường
quan hệ Việt-Mỹ? Việc Formosa chiếm cảng nước sâu Sơn Dương tại Vũng Áng
có liên quan gì tới chiến lược của Trung Quốc tại Biển Đông?
Đầu
tư và bảo vệ môi trường
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, trong hơn hai
tháng qua, để bắt được Formosa cúi đầu nhận tội, Chính phủ Việt Nam đã có nỗ lực
rất lớn. Tuy nhiên, vẫn còn 2 vấn đề lớn chưa được giải đáp thỏa đáng. Thứ nhất,
nếu Formosa khẳng định nguyên nhân xả thải làm nhiễm độc biển là do lỗi của các
nhà thầu phụ, thì các nhà thầu phụ này là ai? Chính phủ Việt Nam cần biết đích
danh các nhà thầu phụ đó để có biện pháp xử lý thích đáng. Formosa nói là do sự
cố chập điện, vậy chập điện là vô tình hay cố ý? Thứ hai, những cá nhân và tổ
chức nào của Việt Nam có trách nhiệm trong vụ việc này vì đã buông lỏng quản
lý, giảm sát, hoặc đưa ra nhiều “ưu đãi” vượt quá mức quy định cho Formosa, để
họ gây ra thảm họa môi trường?
Chính phủ Việt Nam phải lập ra các tổ chức giám sát
để theo dõi thực hiện những cam kết mà Formosa đã tuyên bố, như bồi thường thiệt
hại kinh tế cho người dân, đảm bảo xử lý triệt để chất thải độc trước khi thải
ra môi trường, phối hợp với các bộ ngành và các tỉnh miền Trung xây dựng các giải
pháp đồng bộ, không để xảy ra sự cố môi trường tương tự.
Từ nay, những dự án lớn phải do chính phủ Trung ương
quyết định, chứ không để cho chính quyền địa phương quyết định nữa. Phải điều
hòa mục tiêu phát triển quốc gia để tránh tình trạng các địa phương đua nhau đầu
tư phát triển bằng mọi giá, với những dự án chưa thẩm định kỹ, với các cán bộ yếu
kém đưa ra những quyết định bất minh.
Tuy “mất bò mới lo làm chuồng”, nhưng vẫn phải điều
chỉnh chính sách đầu tư. Không chấp nhận những dự án có nguy cơ gây ô nhiễm môi
trường cao. Không nên tin vào lời hứa của các nhà đầu tư, mà coi nhẹ thẩm định
dự án. Phải kiên quyết xử lý nghiêm những cá nhân, tổ chức nào sai phạm trong vụ
Formosa, nhằm răn đe các trường hợp tương tự không để xảy ra nữa. Vì vậy, không
thể để cho những cá nhân, tổ chức này vô can.
Lời
cuối
Nhiều người ngạc nhiên tại sao Formosa lại liều lĩnh
đến phi lý khi đầu tư 10 tỉ USD (sau tăng lên 28 tỷ) cho một dự án thép có công
suât 7,5 triệu tấn/năm (sau tăng lên 22 triệu tấn). Điều này là cực kỳ rủi ro
vì giá thép đã giảm 200%. Vậy lý do thực sự là gì? Người ta có lý do để nghi ngờ
là China Steel mượn danh Formosa để chuyển dịch sản xuất thép từ quặng tới thép
thô vốn là khâu tốn kém nhất và ô nhiễm nhất sang Việt Nam, để cắt giảm chi phí
và để tránh ô nhiễm môi trường Đài Loan. Nhưng Formosa và China Steel không thể
tự mình làm được điều đó nếu không có các quan chức tham nhũng Việt Nam vô cảm
và vô minh.
Thảm họa môi trường do Formosa gây ra tại Miền Trung
còn lớn hơn sự kiện Trung Quốc đem dàn khoan HD981 vào hải phận Việt Nam tại Biển
Đông (5/2014), là một bước ngoặt gây khủng hoảng quan hệ Trung-Việt. Formosa là
một quả bom nổ chậm và là một tử huyệt đối với Việt Nam, cả về môi trường lẫn
an ninh. Muốn vô hiệu hóa quả bom nổ chậm và tử huyệt này, phải “xoay trục” để
thoát Trung và cải cách thể chế. Muốn khắc phục sai phạm dẫn đến thảm họa môi
trường (và an ninh) thì việc chống tham nhũng và kiểm soát các nhóm lợi ích phải
đi đôi với cải cách thể chế.
NQD.
7/7/2016
No comments:
Post a Comment