Joseph
S. Nye, Project-Syndicate
Posted on May 18-2016
Donald Trump, người được suy đoán sẽ được đề cử làm ứng
viên Tổng thống Hoa Kỳ của Đảng Cộng hòa, đã bày tỏ sự hoài nghi sâu sắc về giá
trị của các liên minh của Mỹ. Thế giới quan của ông là thuộc về thế kỷ XIX.
Trong thời kỳ này, Hoa Kỳ đã theo lời khuyên của
George Washington để tránh „các liên minh chằng chịt“ và theo học thuyết
Monroe, trong đó tập trung vào các lợi ích của Mỹ ở Tây Bán Cầu. Thiếu một đội
quân thường trực lớn mạnh (và với một lực lượng hải quân nhỏ hơn của Chile
trong những năm 1870) Mỹ đã đóng một vai trò thứ yếu trong việc cân bằng quyền
lực toàn cầu trong thế kỷ XIX.
Tình hình thay đổi triệt để khi Mỹ tham gia Thế chiến
I, Woodrow Wilson đã phá vỡ truyền thống và gửi quân đội Mỹ sang châu Âu chiến
đấu. Hơn nữa, ông đề xuất lập ra Hội Quốc Liên để tổ chức an ninh tập thể trên
cơ sở toàn cầu.
Nhưng sau khi Thượng viện bác bỏ vai trò hội viên của
Mỹ trong Hội Quốc Liên vào năm 1919, quân đội đã ở lại trong nước và Mỹ “trở lại
tình trạng bình thường”. Mặc dù lúc bấy giờ là một tác nhân chính trên toàn cầu,
Mỹ đã trở thành ngày càng biệt lập. Vào những năm 1930, tình trạng thiếu vắng
các liên minh của Mỹ đã tạo ra một thập niên thảm họa, được đánh dấu bởi suy
thoái kinh tế, tội diệt chủng, và một cuộc thế chiến khác.
Đáng lo ngại là trong bài diễn văn của ông về chính
sách đối ngoại với nhiều chi tiết, Trump cho thấy rằng ông lấy cảm hứng từ khoảng
thời gian cô lập này và dành tình cảm “ưu tiên I cho Mỹ“. Tình cảm như vậy luôn
được chấp nhận rộng rãi trong nền chính trị Mỹ, nhưng kể từ khi kết thúc Thế
chiến II nó đã thoát ra khỏi trào lưu chính vì có lý do thuyết phục là: Nó gây
cản trở, không tạo thăng tiến, hoà bình và thịnh vượng cho trong nước và hải
ngoại.
Sự chuyển hướng để thoát ra khỏi tình trạng cô lập
và khởi đầu cho “thế kỷ của Mỹ” trong nền chính trị thế giới được đánh dấu bằng
các quyết định của Tổng thống Harry Truman sau Thế chiến thứ II, nó dẫn đến các
liên minh thường trực và sự hiện diện quân sự ở nước ngoài. Mỹ đầu tư mạnh
trong Kế hoạch Marshall vào năm 1948, tạo ra Liên minh NATO vào năm 1949, và dẫn
theo một liên minh của Liên Hợp Quốc chiến đấu tại Hàn Quốc trong năm 1950.
Trong năm 1960, Tổng thống Dwight Eisenhower đã ký một hiệp ước an ninh với Nhật
Bản. Cho đến ngày nay, quân đội Mỹ còn đồn trú tại Châu Âu, Nhật Bản, và Hàn Quốc.
Trong khi có sự tranh chấp gay gắt giữa các đảng
phái về sự can thiệp tai hại ở các nước đang phát triển như Việt Nam và Iraq, Mỹ
có một nền tảng của sự thống nhất về hệ thống liên minh – và không chỉ trong số
những người quyết định và suy nghĩ về chính sách đối ngoại. Các cuộc thăm dò dư
luận cho thấy đa số hỗ trợ cho liên minh NATO và liên minh Mỹ–Nhật. Tuy nhiên,
lần đầu tiên trong 70 năm, có một ứng cử viên Tổng thống Mỹ đang đặt vấn đề về
sự đồng thuận này.
Các liên minh không chỉ củng cố sức mạnh của Mỹ; nó cũng
duy trì sự ổn định địa chính trị – ví dụ như bằng cách làm cho sự gia tăng nguy
hiểm của vũ khí hạt nhân trì trệ. Trong khi các Tổng thống Mỹ và các Bộ trưởng
Quốc phòng đôi khi phàn nàn về mức kinh phí quốc phòng của đồng minh còn thấp,
họ đã luôn hiểu rằng liên minh được xem là tốt nhất khi làm ổn định cho các cam
kết – giống như tình hữu nghị, không phải là các loại giao dịch bất động sản.
Không giống như các liên minh thay đổi liên tục cho
mục tiêu tiên ích, một đặc điểm của thế kỷ XIX, các liên minh hiện nay của Mỹ
đã duy trì một trật tự quốc tế mà người ta có thể dự đoán một cách tương đối.
Trong một số trường hợp, chẳng hạn như Nhật Bản, hỗ trợ của nước chủ nhà thậm
chí còn làm cho việc đồn trú quân đội ở nước ngoài rẻ nhiều hơn ở Mỹ. (Nhật tài
trợ trên 2 tỷ cho Mỹ trong việc đóng quân này – ND.)
Và Trump đề cao đặc điểm của tính bất khả tiên đoán
– một chiến thuật hữu ích tiềm tàng khi thương thảo với các kẻ thù, nhưng là một
phương sách tai hoạ để trấn an các đồng minh. Người Mỹ thường phàn nàn về tay
đua xe phá lệ mà không nhận ra rằng Hoa Kỳ đã trở thành một tay lái xe buýt.
Một thách thức mới – nói ví dụ như Châu Âu, Nga, Ấn
Độ, Brazil, hay Trung Quốc – sẽ vượt qua Mỹ trong những thập niên tới và cầm
tay lái chính. Đó không phải là chuyện không thể có. Nhưng chuyển biến này cũng
không có xác suất để xảy ra. Theo Lawrence Freedman, chiến lược gia người Anh nổi
danh, một trong số các đặc trưng nổi bật của Mỹ khác với “các cường quốc thống
trị của quá khứ” là “sức mạnh của Mỹ dựa trên các liên minh chứ không phải là
trên các thuộc địa.” Liên minh chính là tài sản có; thuộc địa là nợ phải trả.
Một câu chuyện kể về sự suy tàn của Mỹ có thể sẽ
không chính xác và gây hiểu lầm. Quan trọng hơn, nó có hàm ý của một chính sách
nguy hiểm, nếu nó khuyến khích các nước như Nga tham gia vào các chính sách mạo
hiểm, Trung Quốc hung hản hơn với các nước láng giềng, hay Mỹ phản ứng thái quá
vì sợ hãi. Mỹ có nhiều vấn đề, nhưng không phải là suy tàn tuyệt đối, và có thể
vẫn còn mạnh hơn bất kỳ nước nào trong tương lai gần.
Vấn đề thực sự đối với Mỹ không phải là Trung Quốc
hay bất cứ nước cạnh tranh nào khác sẽ vượt qua Mỹ, nhưng đó là một sự trỗi dậy
các nguồn lực của nhiều nước khác – các tác nhân này thuộc về tổ chức của nhà
mước và phi chính phủ – sẽ là những trở ngại mới để quản trị toàn cầu. Thách thức
thực sự sẽ là một tình trạng mà người ta không có khả năng hoàn thành công việc.
Các liên minh của Mỹ đang suy yếu, kết quả khả dĩ
trong các chính sách của Trump hầu như khó là cách để “làm cho Mỹ vĩ đại một lần
nữa.” Mỹ sẽ phải đối mặt với một số lượng ngày càng tăng của các vấn đề xuyên
quốc gia mới mà nó đòi hỏi Mỹ cần thực thi quyền lực trong việc hợp tác càng
nhiều càng tốt hơn là chỉ huy nước khác. Và trong một thế giới ngày càng phức tạp,
các quốc gia kết nối nhiều nhất là quốc gia mạnh nhất. Như Anne-Marie Slaughter
đã đề ra: “Ngoại giao là vốn xã hội; nó phụ thuộc vào mật độ và tầm liên lạc
ngoại giao của một quốc gia.”
Theo Institute Lowy của Úc, Mỹ đang đứng đầu bảng
trong danh sách các nước có các sứ quán, lãnh sự và phái bộ. Mỹ có khoảng 60 hiệp
ước liên minh, Trung Quốc có ít hơn. Theo ước lượng của Tạp chí Economist về
150 nước mạnh nhất trên thế giới, có khoảng 100 nước hướng về Mỹ trong khi có
21 nước chống lại Mỹ.
Trái ngược với tuyên bố rằng “thế kỷ của Trung Quốc”
là ở trong tầm tay, chúng ta đã không bước vào một thế giới hậu Mỹ. Mỹ vẫn là
trung tâm của các hoạt động của cán cân quyền lực toàn cầu và cung cấp tiện ích
công cộng toàn cầu.
Nhưng tính ưu việt của Mỹ trong các điều kiện về
quân sự, kinh tế, và quyền lực mềm sẽ không giống như Mỹ đã từng thực hiện. Các
đóng góp của Mỹ cho nền kinh tế thế giới sẽ giảm, và khả năng của Mỹ để gây ảnh
hưởng và tổ chức hành động sẽ ngày càng trở nên hạn chế. Hơn bao giờ hết, khả
năng của Mỹ để duy trì độ khả tín của các liên minh cũng như thiết lập các mạng
lưới mới sẽ là chủ yếu để tạo thành công trong toàn cầu.
________
Joseph S. Nye, cựu Phụ tá Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ,
Chủ tịch Cơ quan U.S. National Intelligence Council, Giáo sư Đại học Harvard.
Tác phẩm mới nhất của ông là “Is the American Century Over?”.
Nguyên
tác: How
Trump Would Weaken America
No comments:
Post a Comment