Tại sao các nước đang phát triển cần và muốn dân chủ (Carl Gershman - Ned.org)

Tại sao các nước đang phát triển cần và muốn dân chủ

Carl Gershman  -  The National Endowment for Democracy (Ned.org) 

Anh Khôi chuyển ngữ, CTV Phía Trước

Posted on May 28, 2015

http://phiatruoc.info/tai-sao-cac-nuoc-dang-phat-trien-can-va-muon-dan-chu/

Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 50 của Ấn Độ vào năm 1997, Trung tâm nghiên cứu các xã hội đang phát triển (CSDS) trụ sở tại New Delhi đã tiến hành một cuộc khảo sát quốc gia đánh giá quan điểm chung đối với nền dân chủ Ấn Độ. Các kết quả tạo thành một sự bác bỏ tuyệt vời của niềm tin phổ biến rằng người dân Ấn Độ đã mất niềm tin vào hệ thống dân chủ của đất nước. Ngược lại, giám đốc của CSDS Ashis Nandy đã viết, “Ngày nay, các hệ thống dân chủ được hưởng tính hợp pháp lớn hơn trong quá khứ. Người nghèo và người bị bóc lột bảo vệ dân chủ mạnh mẽ hơn các tầng lớp lãnh đạo.” Tính hấp dẫn của dân chủ, ông cho biết, nhờ một phần rất lớn vào niềm tin của Ấn Độ rằng tính toàn diện của nó cung cấp cách tốt nhất để đối phó với sự đa dạng sắc tộc, tôn giáo, ngôn ngữ, và khu vực đáng kinh ngạc của nước này. Người nghèo đặc biệt coi trọng dân chủ, theo Nandy, bởi vì họ tin rằng “lá phiếu của mình có trọng lượng” và họ dường như thích thú thực hiện nhượng quyền của mình bất chấp các nhà hảo tâm chuyên nghiệp trong các tầng lớp giàu có hơn – những người có những ý tưởng riêng của họ về những gì người nghèo cần.

Trong khi cuộc khảo sát của CSDS và bình luận của Nandy chỉ tập trung tại Ấn Độ, chúng chứa một thông điệp quan trọng về tầm quan trọng của nền dân chủ cho nhân dân các nước đang phát triển khác trên thế giới. Tại thời điểm khảo sát ý kiến của Ấn Độ xuất hiện, Lý Quang Diệu và một số nhà lãnh đạo chính trị khác đã thúc đẩy lập luận rằng dân chủ là một hệ thống phương Tây không phù hợp với văn hóa châu Á. Luận điểm “giá trị châu Á” này đã nhận được sự lắng nghe tôn trọng trong giới lãnh đạo ở châu Á, Bộ Ngoại giao và các ấn phẩm phương Tây khác. Uy tín của nó đã được củng cố thêm bởi sức mạnh của các nền kinh tế Đông Á mà dường như cho thấy rằng các hệ thống dựa trên đảng chiếm ưu thế, các lãnh đạo vô trách nhiệm, và các tập đoàn lớn được chống lưng bởi nhà nước đưa ra một hướng nhanh chóng để phát triển cho các nước không thuộc phương Tây. Luận điểm này nhanh chóng hết thời với cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, nguyên nhân chính trong đó là sự vắng mặt của trách nhiệm dân chủ và minh bạch trong các cơ quan chính của chính phủ và tài chính. Đột nhiên, các quan điểm đưa ra bởi Nandy và những người khởi xướng khác về dân chủ ở các nước đang phát triển có sức mạnh mới và một sự lắng nghe rộng rãi hơn. Dân chủ có thể thấy là cũng nhiều liên quan đến châu Á và các nước đang phát triển khác như ở phương Tây, không chỉ là một hệ thống cầm quyền hiệu quả mà còn là cách để đạt được một cuộc sống tốt hơn cho những người bình thường.

Ý tưởng cho rằng người dân bình thường ở các nước đang phát triển được hưởng lợi từ dân chủ và, do đó, mong muốn nó và sẵn sàng hy sinh để đạt được nó vẫn chưa được hiểu hoặc được chấp nhận rộng rãi trong các nền dân chủ đã thành lập của phương Tây. Mặc dù chúng ta đang sống trong một thời kỳ toàn cầu hóa, hầu hết mọi người trong các nền dân chủ đã thành lập ít tiếp xúc với các nước đang phát triển. Những gì họ đọc trên báo chí hoặc xem trên truyền hình thường là thảm họa loại này hay loại khác, dẫn đến quan điểm cho rằng nhiều quốc gia có thể không được “phù hợp” cho dân chủ. Nhà kinh tế học và triết học Amartya Sen có sẵn một câu trả lời cho quan điểm này: “Một đất nước tưởng rằng là không phù hợp cho dân chủ,” ông viết trong một bài viết tựa đề “Dân chủ là một giá trị phổ quát” (Journal of Democracy, Tháng Bảy, 1999) ; “dĩ nhiên là có chứ, nó phải trở thành phù hợp thông qua dân chủ.”

Làm thế nào dân chủ có thể giúp một quốc gia trở thành “phù hợp” là một quá trình phức tạp và tinh tế. Hãy để tôi đề nghị bảy cách mà nền dân chủ đóng góp vào quá trình này. Đầu tiên là bằng cách cung cấp các phương tiện mà các công dân có thể buộc các chính phủ chịu trách nhiệm về các chính sách và sự liêm chính. Nhà chính trị học Larry Diamond đã viết rằng: “Sự quản lý vụ lợi, tham nhũng, lãng phí, lạm dụng, chuyên chế, không đủ năng lực là nguyên nhân sụp đổ của sự phát triển.” Đơn giản là không có cách nào để kiểm soát hoặc loại trừ tham nhũng, nếu mọi người không được tiếp cận với các thể chế cơ bản của dân chủ: một nền truyền thông tự do có thể vạch trần tham nhũng, một nền tư pháp độc lập có thể trừng phạt thủ phạm; một hệ thống bầu cử tự do và công bằng có thể giữ các nhà lãnh đạo chính trị có trách nhiệm và, khi thích hợp, loại kẻ bất lương ra. Điều này không có nghĩa là dân chủ sẽ tự động giảm tham nhũng hoặc tạo ra sự quản lý tốt. Sự quản lý có trách nhiệm đòi hỏi quyết tâm chính trị, thể chế hiệu quả, cán bộ chuyên môn và những công dân am hiểu, cảnh giác và tích cực. Nhưng nếu thiếu sự dân chủ thì những điều này là không thể và sự vắng mặt của các hạn chế chính trị và pháp lý chắc chắn sẽ dẫn đến hành vi lạm dụng và tham nhũng.

Cách thứ hai là thúc đẩy phát triển kinh tế và thịnh vượng. Trong quá khứ, sự thông thái thường cho rằng sự phát triển và thịnh vượng khuyến khích dân chủ, khi những công dân giàu có hơn trở thành học thức hơn và có khả năng tham gia vào chính trị và chính phủ. Thêm các phân tích gần đây cho thấy rằng tác động nhân quả cũng hoạt động theo cách khác ngược lại – dân chủ thúc đẩy phát triển. Đây là một kết luận chính của Báo cáo Phát triển Con người năm 2002, xuất bản bởi Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc, trong đó ghi rằng “sự quản lý dân chủ có thể kích hoạt một chu kỳ đạo đức của sự phát triển - khi tự do chính trị cho phép người dân thúc đẩy các chính sách mở rộng các cơ hội kinh tế và xã hội và khi các cuộc tranh luận mở giúp các cộng đồng định hình các ưu tiên của mình.”

Trong thực tế, nghiên cứu đã chỉ ra rằng dân chủ không chỉ giúp người dân ảnh hưởng đến chính sách của chính phủ mà còn hỗ trợ sự phát triển theo những cách cơ bản hơn bằng việc thúc đẩy hoạt động kinh tế sản xuất. Richard Roll và John R. Talbott, trong một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Journal of Democracy (tháng Bảy năm 2003), kết luận rằng hơn 80 phần trăm của sự thay đổi toàn quốc về bình quân tăng trưởng thu nhập đầu người giữa các nước đang phát triển (sử dụng số liệu cho 1995-1999 ) có thể được giải thích bởi các yếu tố đó là những khía cạnh của nền dân chủ, trong đó có sự hiện diện của quyền sở hữu mạnh mẽ, các quyền chính trị, quyền tự do dân sự và tự do báo chí. Họ cũng nhận thấy rằng, việc tăng đột ngột trong thu nhập bình quân đầu người ở các nước đang phát triển có xu hướng theo các sự kiện dân chủ (chẳng hạn như việc loại bỏ một nhà độc tài) và các sự kiện phản dân có xu hướng dẫn tới một sự giảm sút trong tăng trưởng kinh tế.

Các biến góp phần vào tăng trưởng kinh tế chia sẻ hai đặc điểm. Đầu tiên là chúng đại diện cho thể chế và chính sách thiết lập một quy tắc của pháp luật được thực thi với sự công bằng và công lý. Điều này khuyến khích các thành phần kinh tế làm việc, chấp nhận rủi ro, tiết kiệm và tham gia vào các hình thức khác của hoạt động kinh tế sản xuất. Đặc điểm thứ hai là các biến cấu thành hình thức của hành động tập thể tại cấp độ chính quyền – thực thi hợp đồng; bảo vệ các quyền chính trị và tài sản cùng với việc thu thuế có thể được sử dụng cho các dịch vụ công cộng. Hành động đó tạo ra các thành phần quan trọng của sự quản lý dân chủ, điều này giải thích tại sao các xã hội đang phát triển sẽ đạt được rất nhiều thứ bằng cách thiết lập các hệ thống dân chủ.

Cách thứ ba nền dân chủ giúp người dân tại các xã hội đang phát triển là cho họ phương tiện để tác động đến các hành động của chính phủ của mình trong việc chống lại những ảnh hưởng của thảm họa kinh tế và xã hội. Tới đây, chúng tôi đặc biệt biết ơn công việc của Amartya Sen, người đã chỉ ra rằng “trong lịch sử khủng khiếp của các nạn đói trên thế giới, chưa từng có nạn đói đáng kể từng xảy ra ở bất kỳ quốc gia độc lập và dân chủ nào với một nền báo chí tương đối tự do.” Lý do là dân chủ, nâng cao vị thế của người dân ở cấp cơ sở, cung cấp cho các chính phủ động cơ chính trị để bảo vệ họ chống lại nạn đói hoặc có biện pháp phòng ngừa để giảm bớt sự khốn khổ của người dân nếu có một nguy cơ thiếu hụt lương thực. Chính vì nạn đói hay các loại thiên tai sẽ gây tử vong cho người dân, không có biện pháp bảo vệ sẽ gây nguy hiểm cho bất kỳ chính phủ trong một tình huống mà người dân ở trong vị trí để ghi nhận góc nhìn của họ. Sức mạnh bảo vệ dân chủ, Sen chỉ ra, có thể không được nhớ tới khi mọi việc diễn ra suôn sẻ, nhưng nó trở nên cực kỳ quan trọng với các bộ phận dễ bị tổn thương nhất trong dân số khi một bóng mờ tai họa có thể phát sinh từ tình hình kinh tế thay đổi hay các sai lầm chính sách tích lũy.

Cách thứ tư dân chủ giúp phát triển xã hội trở thành “phù hợp” là kích thích các chính phủ tăng cường sức khỏe, giáo dục, và hạnh phúc nói chung của người dân. Một nghiên cứu được tiến hành bởi Patricio Navia và Thomas D. Zweifel (Journal of Democracy, tháng 7 năm 2003) cho thấy rằng kể từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh ở các nước dân chủ (45.9 trên 1.000 ca sinh) là thấp hơn so với các nước thiếu dân chủ đáng kể (50.5 ). Navia và Zweifel kết luận rằng “khi sự phát triển như nhau, trung bình năm bé trên một ngàn trẻ sơ sinh sẽ chỉ chết vô ích vì nơi chúng sinh ra không thuộc nền dân chủ.” Ngay cả chế độ độc tài nhân từ, họ cũng thấy, luôn luôn tốt hơn bởi sự dân chủ, với lý do đơn giản rằng các chính phủ dân chủ tự nhiên phản ứng nhanh hơn so với chế độ độc tài về nhu cầu của người dân và do đó sẵn sàng để đầu tư vào các dịch vụ xã hội nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của các công dân.

Cách thứ năm dân chủ làm phong phú thêm cuộc sống của người dân ở các xã hội đang phát triển là thúc đẩy hòa bình, cả giữa các quốc gia và trong chính mỗi nước. Ý tưởng cho rằng dân chủ là một lực lượng lập lại hòa bình có ảnh hưởng rất nhiều từ công việc của RJ Rummel, tác phẩm của ông là nhiều tập của Hiểu biết về xung đột và chiến tranh (xuất bản từ 1975-1981), đã kết luận rằng: “Bạo lực không xảy ra giữa các xã hội tự do.” Immanuel Kant đã đi đến kết luận tương tự gần hai thế kỷ trước đó trong bài tiểu luận “Hòa bình vĩnh cửu,” nơi ông lưu ý rằng nếu “sự đồng ý của công dân là cần thiết để xác định có hay không chiến tranh, sẽ tự nhiên khi họ xem xét tất cả những tai họa của nó trước khi dấn thân vào một trò chơi nguy hiểm.” Nhạy bén cao hơn với cái giá của chiến tranh chỉ là một trong những lý do mà dân chủ thúc đẩy hòa bình. James Lee Ray, trong một bài viết mang tựa đề “Con đường Dân chủ tới Hòa bình” (Journal of Democracy, tháng 4 năm 1997), cũng đã nhấn mạnh năng lực của dân chủ để điều tiết các mối quan hệ hàng ngày giữa các quốc gia, do đó ngăn ngừa các cuộc khủng hoảng bằng cách phát triển đến độ chúng phải được giải quyết một cách hòa bình. Chúng ta cũng đã nhìn thấy từ trường hợp của Ấn Độ rằng dân chủ là một hệ thống toàn diện cung cấp một cách dung hòa những khác biệt dân tộc và tôn giáo – một nguồn gốc chính của xung đột trong thế giới đương đại.

Cách thứ sáu dân chủ giúp người dân tại các xã hội phát triển là tạo môi trường cho họ học hỏi lẫn nhau thông qua các cuộc thảo luận công khai, tạo điều kiện cho các định nghĩa của nhu cầu, ưu tiên, và nghĩa vụ. Sen gọi đây là vai trò xây dựng của nền dân chủ khi nó liên quan đến sự hình thành các giá trị và sự hình thành của “các lựa chọn có hiểu biết và đã được cân nhắc.” Thông qua thảo luận công khai, ông lưu ý, người dân các bang của Ấn Độ là Kerala và Tamil Nadu đã hiểu và tiếp thu những ảnh hưởng có hại của mức sinh cao đối với cộng đồng và đối với cuộc sống của phụ nữ trẻ. Kết quả là Kerala hiện nay có mức sinh tương tự như của Anh và Pháp và thấp hơn so với Trung Quốc, một kết quả đạt được mà không cần ép buộc. Người dân làm chủ để tiếp cận giải quyết một vấn đề xã hội thông qua việc hình thành các giá trị mới là thiết yếu hiệu quả hơn rất nhiều so với một giải pháp áp đặt hoặc uỷ quyền của chính phủ hoặc của các cơ quan viện trợ quốc tế. Nhưng hành động có tính xây dựng như vậy không thể xảy ra mà thiếu dân chủ.

Lý do thứ bảy và cuối cùng, dân chủ quan trọng đối với người dân ở các nước đang phát triển là làm phong phú thêm cuộc sống của họ như những công dân và nhìn nhận phẩm giá con người của họ. Sen gọi đây là giá trị thực chất của nền dân chủ. Người dân đánh giá cao sự tham gia chính trị trong đời sống của cộng đồng vì lợi ích chung, không phải vì nó tiến một mục đích thực tế. Bị từ chối việc tham gia đó, Sen viết, là “một sự tước đoạt lớn” vì “thực hiện các quyền chính trị là một phần quan trọng trong cuộc sống tốt đẹp của các cá nhân như sinh vật xã hội.” Như chúng ta đã thấy, tự do phục vụ nhiều mục đích vì nó tạo điều kiện cho người dân bảo vệ lợi ích của mình, mở rộng tiềm năng của họ đồng thời tạo ra các cơ hội mới cho bản thân, gia đình và cộng đồng của họ. Đây là những điều có nghĩa “mưu cầu hạnh phúc.” Nhưng tự do của con người không đòi hỏi một phương tiện bào chữa. Tự nó đã quan trọng rồi.

Trên khắp các nước đang phát triển có những người và tổ chức sẵn sàng hy sinh to lớn trong việc theo đuổi dân chủ, nhân quyền, và tự do chính trị. Sự can đảm và sự kiên trì của các nhà hoạt động dân chủ ở châu Phi, các nhà hoạt động nữ quyền ở Trung Đông, và nhà bảo vệ nhân quyền ở Miến Điện và các chế độ chuyên quyền châu Á khác đã bác bỏ quan điểm cho rằng dân chủ là một hệ thống phương Tây mà không hấp dẫn với người dân ở các nước đang phát triển. Trên thực tế, điều ngược lại mới đúng. Không chỉ dân chủ cần thiết và được mong chờ bởi người dân ở các nước đang phát triển mà sự cống hiến của họ cho nền dân chủ làm xấu hổ công dân của các nền dân chủ thành lập, những người thường xuyên coi dân chủ là dĩ nhiên và đã trở nên phần nào mệt mỏi với việc đánh giá về lợi ích của dân chủ với cuộc sống của mình . Không ngạc nhiên rằng nền dân chủ của những người ủng hộ nhiệt thành nhất ngày hôm nay nên đến từ các nước mà dân chủ được bảo vệ thấp nhất. Có lẽ điều này sẽ nhắc nhở những người đủ may mắn sống trong các nền dân chủ được bảo vệ để đánh giá những gì họ có và cũng để giúp đỡ những người khác – sống nơi tự do được bảo vệ kém hơn – thực hiện nguyện vọng của mình cho một tương lai dân chủ.

© 2007-2015 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info