Ralph
A. Cossa và Brad Glosserman,
Trần
Ngọc Cư
dịch
5/12/2014
Quí
vị còn nhớ chăng, có lần Mỹ đã lên tiếng kêu gọi
Trung Quốc phải nhanh chóng trở thành “một cường quốc
có trách nhiệm”? Thế nhưng, ta cũng nên coi chừng những
điều ta mong ước. Tập Cận Bình đã sử dụng một tư
thế tuyệt vời do việc Trung Quốc đăng cai tổ chức Hội
nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình
Dương (APEC) năm 2014 vào tháng trước để giới thiệu
Trung Quốc (và chính bản thân mình) như một quyền lực
mới tại châu Á, quảng cáo sáng kiến mới của ông về
Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) đồng
thời kêu gọi ký kết Hiệp ước Thương mại Tự do châu
Á-Thái Bình Dương (FTAAP), một sáng kiến do Mỹ đề xuất
trước đây. “Chúng tôi đang chết điếng tại đây,”
một viên chức Mỹ có nhiệm sở tại châu Á thú nhận;
ông nêu ra hai tít lớn được đăng trên nhật báo hôm
đó: một ca ngợi tiến bộ trong các cuộc đàm phán mậu
dịch Hàn-Trung [ROK-China]; một nhắc đến các nỗ lực
của Mỹ nhằm chặn đứng AIIB đồng thời bác bỏ các
nỗ lực của Trung Quốc nhằm thúc đẩy FTAAP.
Các
dư âm về sự hốt hoảng này đang vang vọng khắp khu
vực. Mặc dù cuộc công du châu Á của Obama được quảng
cáo là một thành công cho chính quyền của ông – và đã
có một số thành tích rõ rệt – nhưng sự tương phản
với chính sách ngoại giao của Trung Quốc là nổi bật.
Bắc Kinh ngày càng được xem là một chủ thể vừa xông
xáo vừa tế nhị, đáp ứng các nhu cầu của khu vực (và
của chính mình), trong khi Washington chỉ chơi trò phòng
thủ, ra sức chặn đứng các sáng kiến mới và tỏ ra
vất vả để bắt kịp Trung Quốc trong lãnh vực ngoại
giao. Trong khi đó, những người tin tưởng (một cách sai
lầm theo quan điểm của chúng tôi) rằng chiến lược tái
quân bình lực lượng của Mỹ trong một cách nào đó
thực sự có mục đích ngăn chặn sự bành tướng của
Trung Quốc lại dẫn chứng những nỗ lực cản trở này
của Mỹ như một cách khẳng định những hoài nghi tệ
hại nhất của họ.
Công
bình mà nói, Trung Quốc có vẻ sáng giá trong tháng vừa
qua. Cũng như trong Thế vận hội 2008, Bắc Kinh đã khai
thác APEC đến mức tối đa. Mọi ban ngành của bộ máy
quan liêu cấp quốc gia đều dồn nỗ lực vào việc điều
hành sân khấu cho diễn đàn APEC và các lễ hội liên
quan. Tập Cận Bình thậm chí còn tìm cách vá víu các bất
đồng với Nhật Bản (chí ít một cách tạm thời và
miễn cưỡng) để cho phép mình gặp Thủ tướng Abe
Shinzo khi ông này đến dự hội nghị. Trong phiên họp với
Obama tại Bắc Kinh, hai nhà lãnh đạo đã ký kết một
loạt thỏa ước nhằm thổi một luồng sinh khí vào khái
niệm của Tập về “một loại quan hệ mới giữa các
cường quốc,” trong đó có một cam kết có thể mang ý
nghĩa lịch sử về vấn đề thay đổi khí hậu. Ngay khi
Obama chưa chấm dứt bài diễn văn, thì Quốc hội Mỹ đã
bắt đầu lên tiếng phủ nhận và chỉ trích bản thỏa
ước, nêu bật hình ảnh của một tổng thống (và một
quốc gia) đang xuống dốc.
Nhưng
APEC và AIIB [Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng sơ sở châu Á]
chỉ là một phần của một cuộc biểu dương quyền lực
và sự hào phóng của Trung Quốc. Tập Cận Bình liên
tục quảng cáo hết sáng kiến này đến sáng kiến khác,
nào là khái niệm an ninh “châu Á của người Á châu”
được đưa ra tại Hội nghị về các Biện pháp Xây dựng
Niềm tin và Tương tác (CICA), nào là Vòng đai Tơ lụa
Mới, nào là Con đường Tơ lụa trên Biển của Thế kỷ
21, nào là Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) của nhóm BRICS
(gồm Brasil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi), nào là các
hiệp ước với Hàn Quốc và Australia. Và đây không phải
chỉ là những lời nói suông. Trung Quốc cam kết đóng
góp một nửa vốn cho AIIB [Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ
tầng châu Á], ít ra 20 phần trăm (và có thể hơn) cho
ngân quĩ NDB [Ngân hàng Phát triển Mới], 20 tỉ USD cho các
đầu tư tại Ấn Độ, và 40 tỉ USD cho Con đường Tơ
lụa trên Biển.
Trong
khi đó, Mỹ đang tham dự trận đấu trong thế thủ. Con
đường dẫn tới Hội nghị APEC tràn ngập tin tức về
những nỗ lực ở hậu trường của Washington nhằm phá
hoại AIIB [Ngân hàng Đâu tư Cơ sở hạ tầng châu Á],
nhằm thúc đẩy các nước đồng minh và đối tác của
Mỹ tránh xa ngân hàng mới này. Nhiều người còn cho rằng
Mỹ đang cản trở các nỗ lực của Trung Quốc nhằm đẩy
mạnh FTAAP [Hiệp ước Thương mại Tự do châu Á-Thái
Bình Dương], một hành vi vừa đúng vừa sai: đúng vì cần
phải tránh tình trạng sao nhãng đối với tiến trình đi
tới Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương [TPP] và
sai vì nó gợi lên hình ảnh một chính phủ quyết tâm
cản trở tiến bộ, không chịu kiến tạo tương lai.
Tất
cả những điều này tô vẻ lên quan điểm cho rằng hệ
thống chính trị Mỹ lâm vào tình trạng xơ cứng
[sclerotic], với một tổng thống gần hết nhiệm kỳ và
bị tổn thương nặng nề do kết quả của cuộc bầu cử
giữa khóa. Hầu hết mọi người không còn nuôi hi vọng
Obama sẽ vận dụng hết đảm lược chính trị, lại càng
không hội đủ hậu thuẫn, để thông qua dự luật Thẩm
quyền Thúc đẩy Mậu dịch (TPA hay “đường cấp tốc”)
được xem là thiết yếu cho triển vọng TPP đi đến kết
cuộc thành công. Theo quan điểm này, Obama ngày càng bị
dân chúng coi là yếu ớt, quá trí thức, thiếu quyết
đoán, thậm chí có lẽ là vô trách nhiệm. Dân chúng Mỹ
bị phân hóa nặng nề vì mối bất hòa ý thức hệ
[ideological discord], nhu nhược, và có xu thế muốn rút
khỏi các vấn đề quốc tế. Thậm chí quân đội Mỹ
đang bị dàn trải quá mỏng và đang vất vả chống lại
các cắt giảm ngân sách gây ra do một đấu trường chính
trị nội bộ thiếu khoan nhượng và do hậu quả của
hàng chục năm phung phí; hình ảnh của Bộ trưởng Quốc
phòng Chuck Hagel (nhân vật Cộng hoà duy nhất trong Nội
các Obama) bị buộc từ chức chỉ làm sâu sắc thêm hình
ảnh này, một hình ảnh rất phù hợp với cách mô tả
một nước Mỹ nhu nhược và đang xuống dốc, đang tranh
đấu nhằm duy trì địa vị bá quyền của mình trước
một cường quốc khác đang trỗi dậy.
Tình
trạng đáng tiếc này hoàn toàn tương phản với hình ảnh
của Tập Cận Bình, một lãnh đạo mạnh và có quyền
lực của Trung Quốc, thậm chí có khả năng uốn nắn một
Quân đội Giải phóng Nhân dân đang hiện đại hóa nhanh
chóng đi theo ý mình, quyết tâm bài trừ tham nhũng, tăng
cường tính chính đáng của Đảng Cộng sản và thực
hiện giấc mơ Trung Hoa mà nhiên hậu đưa đến sự trỗi
dậy của Vương quốc Trung tâm [the Middle Kingdom]. Ông đã
tập hợp Đảng và Nhân dân đằng sau lưng mình và hậu
thuẫn cho viễn kiến này của ông. Tập Cận Bình thậm
chí đã tỏ ra có khả năng sửa sai, nhận ra những thiệt
hại do bốn năm dùng chính sách ngoại giao hiếu chiến và
bắt đầu tỏ ra tế nhị hơn trong mấy tuần gần đây
qua các phát biểu và hành vi đối với các nước láng
giềng.
Nhưng
những nhận thức nói trên là rất khập khễnh. Chúng
cường điệu những vấn đề của Mỹ và giải thích sai
lạc các biến chuyển bên trong nước này. Trên thực tế,
kinh tế Mỹ đang phục hồi, phản ánh mức tăng trưởng
trên 3 phần trăm một năm, với tỉ lệ thất nghiệp lần
đầu tiên rơi xuống dưới 6 phần trăm kể từ cuộc
khủng hoảng tài chính toàn cầu, nạn thâm thủng ngân
sách đang giảm bớt, và kim ngạch xuất khẩu tiếp tục
tăng nhanh. Obama có thể bị tổn thương nhưng ông không
bị làm cho suy yếu, như các hoạt động hành pháp gần
đây của ông đã chứng minh. Cam kết của Mỹ đối với
châu Á vẫn còn mạnh; chiến lược tái quân bình lực
lượng vẫn đang tiếp tục. Và mặc dù dân chúng Mỹ
cảnh giác về chủ nghĩa phiêu lưu ở nước ngoài
[foreign adventurism], các cuộc thăm dò cho thấy đòi hỏi
của người dân đối với vai trò lãnh đạo của Mỹ
trên thế giới vẫn không bị lu mờ. Khi các vấn đề
quốc tế đòi hỏi phải hành động, dân chúng Mỹ sẽ
hậu thuẫn các đáp ứng khôn ngoan của chính phủ.
Tỉ
lệ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc tiếp tục vượt
qua tỉ lệ tăng trưởng của Mỹ, nhưng đây là lẽ đương
nhiên vì Trung Quốc có một nền kinh tế ít phát triển
hơn. Tuy vậy, tỉ lệ tăng trưởng của nước này đã
giảm bớt một phần ba [1/3], và các căng thẳng kinh tế
ở bên trong ngày một gia tăng: hệ thống ngân hàng chịu
nhiều sức ép, giá bất động sản có nhiều bong bóng
[frothy], nạn tham nhũng có thể đang được bài trừ nhưng
nó đã bám rễ rất sâu và việc loại bỏ bệnh ung thư
này đến tận gốc có nguy cơ gây tổn thất lớn cho bản
thân của Đảng. Người dân Bắc Kinh mỉa mai bàn tán về
“Màu xanh APEC,” tức bầu trời (tạm thời) quang đãng
mà Bắc Kinh đã cố tình tạo ra trong thời gian tổ chức
APEC nhưng nay đã u ám trở lại với những chỉ số ô
nhiễm hiểm nghèo như trước sau khi Diễn đàn bế mạc.
Các nước láng giềng vui vẻ chấp nhận sự tài trợ hào
phóng của Trung Quốc nhưng việc này không ngăn chặn họ
tìm kiếm những quan hệ an ninh vững mạnh hơn với Mỹ
nhằm chống lại thái độ quyết đoán của Trung Quốc
khi Bắc Kinh vi phạm cam kết của mình là sẽ không thay
đổi nguyên trạng tại Biển Đông, chẳng hạn.
Chính
sách đối ngoại Mỹ tại châu Á có thể tỏ ra vị kỷ,
đặc biệt khi đối chiếu với các tài trợ hào phóng
của Trung Quốc, nhưng thực tế cho thấy rằng đa số các
nước ở đây vẫn đòi hỏi sự hiện diện và hình bóng
của Mỹ ở trong khu vực. Nếu các đối tác và đồng
minh của Mỹ có lo ngại về lối ứng xử của Mỹ đi
nữa, đấy là vì họ vẫn đặt nhiều kỳ vọng vào
Washington. Và Washington có lý khi nêu lên những câu hỏi
nghiêm khắc về các chuẩn mực mà NDB [Ngân hàng Phát
triển Mới] và AIIB [Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng
châu Á] sẽ tuân theo và về đường lối mà những ngân
hàng này sẽ bổ túc chứ không phải cạnh tranh với các
tổ chức hiện hữu như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng
Phát triển châu Á, và Quĩ Tiền tệ Quốc tế.
Tuy
nhiên, hai lối nhận định trái chiều nói trên chắc hẳn
gây lo ngại cho các nhà làm chính sách Mỹ. Washington đang
thua trên mặt trận PR [quan hệ với báo chí], và mặc dù
nhận thức [perception] không luôn luôn trùng hợp với thực
tế, nhưng trong nhiều trường hợp nhận thức ảnh hưởng
lên thực tế. Mặc dù Mỹ không nên đem quan hệ với báo
chí để thay thế cho chính sách, nhưng Mỹ phải nỗ lực
hơn nữa để quản lý thông điệp của mình và giúp báo
chí viết lại các tít lớn. Chẳng hạn, đẩy mạnh việc
cải tổ IMF (một nỗ lực đang thoi thóp, như nhiều nỗ
lực khác, trong Quốc hội) sẽ gửi một tín hiệu cho
thấy rằng Mỹ có quyết tâm điều chỉnh các định chế
hiện hữu để cho phép Trung Quốc và các nước khác
trong nhóm BRICS đóng một vai trò to lớn hơn, phù hợp với
ảnh hưởng kinh tế ngày một gia tăng của họ, hơn là
để cho họ phải tạo ra các cơ chế khác để thay thế.
Điều
thiết yếu đối với nỗ lực của Mỹ hiện nay là làm
thế nào để thích ứng và vận dụng các nỗ lực của
Trung Quốc để ảnh hưởng lên môi trường quốc tế.
Washington không thể để cho thế giới coi là chống lại
các sáng kiến của chính phủ Trung Quốc hay của một
chính phủ nào khác nhằm đối phó các vấn đề khu vực;
Washington không thể để cho các nước khác coi là có thái
độ nhỏ nhen hoặc nóng nảy, quá bận tâm về xuất xứ
của một sáng kiến hơn là khả năng giải quyết các vấn
đề. Washington cần phải khuyến khích sự tham gia của
tất cả các nước nhằm đối phó với vô vàn thử thách
của Thế kỷ 21. Nếu không làm thế, càng ngày Mỹ càng
tỏ ra có chủ trương cản trở và yếu hèn, chứ không
phải là một lãnh đạo thế giới như Mỹ vẫn còn tự
xưng về địa vị của mình.
R.A.C.
– B.G.
Ralph
Cossa là Chủ tịch Diễn đàn CSIS Thái Bình Dương, Brad
Glosserman là Giám đốc Điều hành Diễn đàn CSIS Thái
Bình Dương và là đồng tác giả với Scott Snyder của
cuốn The Japan-Korea Indentity Clash [Xung đột Bản sắc
Nhật-Hàn] (Columbia University Press sắp xuất bản, 2015).
Nguồn
bản gốc:
http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/asias-great-narrative-dilemma-china-the-rise-america-simply-11770
Dịch
giả gửi BVN
No comments:
Post a Comment