31.10.2014
Trong
bài "Trường hợp
Võ Phiến hay câu chuyện Tái ông thất mã" (1) đăng tải gần đây, tôi cho
rằng bằng cách cáo buộc một “tổ chức phi chính quyền trong nước” đang có kế
hoạch tích cực phổ biến những tác phẩm Võ Phiến “chứa nội dung chính trị sai
lầm,” Thu Tứ đã cố tình mượn tay nhà cầm quyền để triệt hạ văn đoàn Độc lập,
cái tổ chức mà Thu Tứ ám chỉ. Tôi cũng cho rằng ban Tuyên giáo sẽ nắm lấy cơ
hội này để làm khó dễ văn đoàn Độc lập và các tổ chức dân sự khác, và chiến
dịch đánh phá của ban Tuyên giáo, nếu phát động, sẽ có những bước tương tự cái
chiến thuật đã áp dụng cho vụ án “Luận văn Nhã Thuyên” trước đây.
Những
bạn đọc không quen thuộc với “Luận văn Nhã Thuyên” có thể đọc qua “Lược sử Kỳ án Nhã Thuyên”
(2) để có một khái niệm về diễn tiến của sự kiện một thời sôi động này. Một
cách ngắn gọn, câu chuyện bắt đầu với loạt bài của Chu Giang Nguyễn văn Lưu
trên báo Văn Nghệ TP HCM cuối tháng 5/2013 nhằm lên án luận văn thạc sĩ “Vị trí của kẻ bên lề: thực hành thơ của
nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa" (3) của Đỗ thị Thoan tức nhà văn
Nhã Thuyên và chuỗi tiểu luận “Những tiếng nói ngầm” (4) đăng trên tạp chí Da Màu của cô.
Luận điệu truy chụp của Chu Giang, bắt đầu với cái tựa "Một luận văn kích
động sự phản kháng và chống đối," được nhanh chóng phụ họa bởi các bài
viết khác trên các báo Nhân dân, Quân đội nhân dân, và hàng loạt những cái loa
tuyên truyền khác của nhà cầm quyền. Điều này thu hút sự chú ý của những người
quan tâm, và một cuộc tranh luận sôi nổi giữa các phe bênh và chống Nhã Thuyên
xảy ra trên các phương tiện truyền thông. Gần như là một thông lệ, những bài
viết nhằm cáo buộc Nhã Thuyên được rầm rộ giới thiệu trên các báo lề phải, và
những bài viết trái chiều, vì không được phép xuất hiện trên báo đảng, chỉ được
phổ biến trên các mạng/blog tư nhân. Vào đầu tháng 11/2013, hiệu trưởng Nguyễn
Văn Minh của trường Đại học Sư Phạm Hà nội ra quyết định thu hồi bằng thạc sĩ
khoa học ngữ văn của Nhã Thuyên và buộc PGS Tiến sĩ Nguyễn thị Bình, người đỡ
đầu cho bản luận văn sóng gió của Nhã Thuyên, về hưu non. Quyết định này bị
phản đối bởi nhiều chuyên gia giáo dục dưới hình thức kiến nghị hoặc thư ngỏ,
nhưng phản ứng của họ không mang đến kết quả cụ thể nào. Câu chuyện rồi cũng
chìm dần vào quên lãng cùng với tháng ngày; thỉnh thoảng nếu được nhắc đến đâu
đó, người ta thường chỉ nghĩ đến những nạn nhân trực tiếp của nó, thạc sĩ mất
bằng Đỗ thị Thoan và tiến sĩ về hưu non Nguyễn Thị Bình, với chút ái ngại.
Riêng những người đã tham gia tranh luận để giành lẽ phải cho luận văn Nhã
Thuyên và tác giả của nó, tôi chắc rằng họ có thêm chút phiền muộn vì đã không
thay đổi được số phận của nạn nhân, nhưng trong cùng một lúc, cảm thấy an tâm
vì đã thực hiện xong phần vụ của mình. Đã đành là có những tổn thất không thể
cứu vãn, nhưng câu chuyện đã có thể được xếp lại.
Tôi,
trái lại, chưa nhìn thấy dấu chấm hết trong danh sách những nạn nhân của
"kỳ án" Nhã Thuyên. Bởi vì nạn nhân không chỉ có Nhã Thuyên và Nguyễn
Thị Bình. Ở vào thời điểm sôi động nhất của sự kiện “Luận văn Nhã Thuyên,” cuộc
tranh luận xem ra có phần cân bằng. Phe bênh phe chống đều có cơ hội lên tiếng
bày bỏ quan điểm của mình. Nếu chỉ tính riêng trên liên mạng, phe bênh vực Nhã
Thuyên có vẻ thắng thế cả về phẩm chẩt lẫn số lượng bài phản biện. Một cách êm
thấm, tuy vậy, ban tuyên giáo của đảng và các quan chức văn hóa giáo dục của
nhà nước đã thắng lớn, rất lớn. Bằng cách áp dụng các “biện pháp hành chính”
nhằm trừng phạt thầy trò Nhã Thuyên, họ, trên thực tế, đã gởi ra một tín hiệu
không thể lầm lẫn về những hậu quả nghiêm trọng mà những kẻ toan tính “xé rào”
sẽ phải gánh chịu. Hành động mang tính răn đe, dọa dẫm này xem ra vô cùng hiệu
quả. Gần đây, trong một lần nói chuyện cùng một người bạn hiện là giảng viên
của một trường đại học trong nước, người viết được cho biết: “Người ta
bảo thơ Tố Hữu, thơ Nguyễn Đình Thi không hay hay sao mà không thấy nghiên cứu!
Hôm trước mới rút tên đề tài về thơ Nguyên Sa… Họ coi là đề tài nhạy cảm, cần
tránh để khỏi rắc rối, không chỉ cho sinh viên, người hướng dẫn mà cả khoa
nữa!” Chắc chắn đây không phải là lời than thở duy nhất! Như vậy, có thể xác
định ngay là bên cạnh Nhã Thuyên và phó giáo sư Nguyễn Thị Bình, nạn nhân còn
là các nhà giáo dục và sinh viên học sinh trong nước. Và như một tình cờ bất
hạnh, một số các cây bút của văn học miền Nam giai đoạn 1954-1975 cũng nằm
trong danh sách các nạn nhân của “Luận văn Nhã Thuyên.”
Văn
chương miền Nam giai đoạn 54-75, qua những tên tuổi như Nguyên Sa, Thanh Tâm
Tuyền, Nguyễn Mộng Giác… trong vài năm sau này đã, một cách rất không ồn ào,
xuất hiện trong một số những luận văn sau đại học của sinh viên khoa văn ở một
vài trường đại học, nhờ vào một phần không ít ở niềm tin vào điều chưa được thử
thách, “tự do học thuật.” Niềm tin này nhanh chóng bốc hơi ngay cả khi cuộc
tranh luận về bản luận văn của Nhã Thuyên vẫn chưa bị “chìm xuồng.” Chỉ cần
nhìn vào những biện pháp chế tài áp đặt lên Nhã Thuyên và thầy hướng dẫn của
cô, sinh viên và các nhà giáo dục khoa văn và các khoa liên hệ nhận ra việc lựa
chọn tác phẩm của các cây bút từng “có vấn đề” của Văn Học Miền Nam thời kỳ
54-75 làm đề tài cho luận văn là điều gần như không thể thực hiện được. Có quá
nhiều trở ngại để một luận văn với đề tài “nhạy cảm” có thể sống sót, bắt đầu
với ý thức về những gì chờ đợi mình của cá nhân mỗi sinh viên, của giáo sư
hướng dẫn, của lãnh đạo khoa, và cả của hội đồng giám khảo. Nỗi hiểm nghèo quá
lớn và dính líu đến quá nhiều người để cho một luận văn táo bạo, “xé rào” có cơ
may trót lọt. Trong một tình thế như vậy, Tố Hữu, Nguyễn Đình Thi, hoặc một cái
tên quen thuộc, vô thưởng vô phạt nào đó là một lựa chọn thông minh và an toàn.
Những tác phẩm đáng được tìm đọc, nghiên cứu, và phổ biến của Văn Học Miền Nam
54-75 thôi hãy [tiếp tục] chờ!
Như
là một hậu quả tai hại của “Luận văn Nhã Thuyên,” những thành quả nếu có về tự
do học thuật giành giật được trong nhiều năm trước đó đã bị tước đoạt một cách
trắng trợn. Và chúng ta thật sự nói về điều gì khi nói về tự do học thuật? Theo
tôi, chúng ta đang nói về tự do tư tưởng và cái quyền được diễn đạt tư tưởng
của mình, tự do ngôn luận. Những quyền hạn được cả loài người công nhận và tôn
trọng này, qua sự kiện “Luận văn Nhã Thuyên,” ngày càng xa rời tầm tay của nhân
dân Việt nam. Đây là một thắng lợi to lớn nhưng không ồn ào của chế độ toàn
trị! Nhà cầm quyền trong nước không mong muốn gì hơn là sự kiện “Luận văn Nhã
Thuyên” sẽ nhanh chóng “chìm xuồng,” và cũng chìm theo là tiếng kêu cứu của
những nạn nhân, nhiều hơn người ta có thể tưởng tượng. Hy vọng những người quan
tâm đến "Luận văn Nhã Thuyên" sẽ không cho phép sự kiện này
trôi tuột vào quên lãng.
*
Khi
cuộc tranh luận về luận văn Nhã Thuyên mới nổ ra, tôi chia sẻ niềm lạc quan của
nhà văn Phạm Thị Hoài trong “Cú
giãy cuối cùng của nền phê bình chỉnh huấn.” Chỉ là những tiếng kêu lạc
lõng và vô lực của “một nhúm vô danh và ẩn danh” nào đó. Tôi đã hy vọng sau khi
bị mắng như tát nước (điều này có xảy ra), cái nhúm vô danh này sẽ tẽn tò cuốn
gói bỏ đi (điều này không xảy ra), và thạc sĩ Đỗ Thị Thoan tức nhà văn Nhã Thuyên
sẽ bình yên vô sự (điều này không xảy ra) ngoại trừ việc cô sẽ nổi tiếng như
cồn (điều này có xảy ra)! Khi những tổn thất nghiêm trọng đã trở nên rõ ràng,
tôi chỉ có thể tự trách vì cái nhìn ngây ngô của mình. Hóa ra cú giãy của nền
phê bình chỉnh huấn, với sự đỡ đầu của bạo lực, có thể gây thương tích trầm
trọng cho nạn nhân. Trong trường hợp “Luận văn Nhã Thuyên,” tầm sát thương rất
rộng, rất sâu. Và điều tệ hại hơn nữa, e rằng đây không phải là cú giãy cuối
cùng. Vì hiệu quả đạt hoặc vượt quá mong muốn của nhà đạo diễn ẩn mặt, sẽ không
có gì ngăn cản một hay nhiều cú giãy khác trong tương lai gần nếu người ta
có cơ hội.
“Trường hợp Võ
Phiến” của Thu Tứ
là một cơ hội tốt không dễ bỏ qua. Việc nhật báo Nhân Dân và ngay sau đó, tờ
Tuyên Giáo, những cái loa với công suất cao nhất của đảng CSVN, đã đăng lại “Trường hợp Võ Phiến” (5) của Thu Tứ có thể là một tín hiệu
nhằm phát động chiến dịch mà tôi tạm đặt tên là “Trường hợp Võ Phiến.” Mục tiêu
đánh phá có nhiều phần là các “tổ chức phi chính quyền trong nước,” và Võ Phiến
và các tác phẩm với nội dung “chính trị sai lầm” của ông sẽ là cái cớ.
Cũng
có thể tôi đã quá lo xa. Có lẽ nên tiếp tục lạc quan như nhà văn Phạm Thị Hoài,
lần này trong bài binh luận "Ngày Về" (6) đăng trên mạng Pro&Contra gần
đây. Đội quân đấu tranh tư tưởng của chính quyền Việt Nam có thể cả cười: nó
sẽ tế nhị rút lui, khi gia đình đã đủ là trận tuyến. Nếu là như thế, chúng
ta có thể yên tâm thưởng thức cú rụng ngoạn mục của chiếc lá vàng đơn độc có
tên Thu Tứ ở cuối mùa Thu trưởng lão.
Ghi
chú:
(1)
Trường hợp Võ Phiến
hay câu chuyện Tái ông thất mã, Phùng Nguyễn – tạp chí Da Màu
(2)
Lược sử Kỳ án Nhã
Thuyên – Blog Sông Quê
(3)
Vị trí của kẻ bên lề: thực hành thơ
của nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa, Đỗ Thị Thoan – Kệ Sách eBook
(4)
Những tiếng nói ngầm,
Nhã Thuyên – tạp chí Da Màu
(5)
Cú giãy cuối cùng của nền phê bình
chỉnh huấn, Phạm Thị Hoài – Pro&Contra
(6)
Trường hợp Võ Phiến, Thu Tứ – Nhật báo Nhân Dân
Online
(7)
Ngày về , Phạm
Thị Hoài – Pro&Contra
No comments:
Post a Comment