KHI DẪN ĐỘ LÀ CÔNG CỤ ĐÀN ÁP ƯA THÍCH CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỘC TÀI (Thiên Tân - Luật Khoa Tạp Chí)

 

Khi dẫn độ là công cụ đàn áp yêu thích của chính quyền độc tài

Thiên Tân  -  Luật Khoa Tạp Chí

02/12/2025

https://luatkhoa.com/2025/12/khi-dan-do-la-cong-cu-dan-ap-yeu-thich-cua-chinh-quyen-doc-tai/

 

https://luatkhoa.com/wp-content/uploads/2025/02/3267846823.jpg

Nhà hoạt động người Thượng Y Quynh Bđăp. Ảnh gốc: BBC. Đồ họa: V.K / Luật Khoa.

 

Chỉ trong vòng chưa đầy 48 giờ sau khi tòa phúc thẩm Thái Lan ra phán quyết, nhà hoạt động nhân quyền người Ê Đê Y Quỳnh B’Đăp đã bị bí mật bàn giao cho phía Việt Nam. Quy trình dẫn độ này diễn ra chóng vánh đến mức các nhóm quan sát quốc tế như Human Rights Watch hay Ân xá Quốc tế đều lên tiếng và cho rằng đây là thất bại nghiêm trọng của Thái Lan trong việc thực thi nghĩa vụ nhân quyền của mình.

 

Diễn biến bắt đầu từ tối 28/11, khi Cục Cải huấn Thái Lan thông báo đã chuyển giao ông Y Quỳnh B’Đăp cho cảnh sát. Theo nhà nghiên cứu Sunai Phasuk, việc bàn giao cho phía Việt Nam diễn ra ngay sau đó. Đến ngày 30/11, luật sư Nadthasiri Bergman xác nhận với BBC rằng thân chủ của bà đã bị dẫn độ. Điều đáng chú ý là bản án phúc thẩm ngày 26/11 của tòa Thái Lan không buộc phải dẫn độ; tòa chỉ tuyên bố rằng nếu Chính phủ Thái Lan chọn làm điều đó, thì quyết định này không vi phạm pháp luật.

 

Tòa thậm chí thừa nhận ông Y Quỳnh B’Đăp có quy chế tị nạn của Liên Hợp Quốc, nhưng vẫn xem rằng ông “không có nguy cơ bị đối xử vô nhân đạo” khi trở về Việt Nam, bất chấp các cáo buộc khủng bố đầy tranh cãi và mức án 10 năm tù dành cho ông trong một phiên xử vắng mặt. Đối với các chuyên gia nhân quyền, đây là một ví dụ điển hình cho tình trạng các quốc gia sử dụng cơ chế dẫn độ để trả về những người bị cáo buộc tội chính trị, trong khi chính những cáo buộc đó lại xuất phát từ việc họ thực thi quyền tự do biểu đạt hay vận động cho quyền lợi của cộng đồng yếu thế.

 

Trường hợp của Y Quỳnh B’Đăp không phải là cá biệt. Nó phản ánh một vấn đề lớn hơn của hệ thống dẫn độ quốc tế: quyền con người bị giảm xuống thành yếu tố thứ yếu, còn lợi ích ngoại giao lại được ưu tiên. Đây cũng chính là trọng tâm của cuốn sách Reforming International Extradition: Fairness, Individual Rights and Justice (tạm dịch: Cải cách thủ tục dẫn độ quốc tế: Công bằng, quyền cá nhân và công lý) của Sally Kennedy và Ian Warren. Đây là một công trình nghiên cứu quan trọng phân tích cách mà các chính phủ lạm dụng dẫn độ để truy bắt “tội phạm” chính trị, và các tòa án thường thất bại trong việc bảo vệ các cá nhân đó trước nguy cơ bị tra tấn, nhục hình hoặc xét xử bất công khi về tới quê nhà.

 

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng đẩy mạnh việc yêu cầu dẫn độ các nhà hoạt động và người tị nạn chính trị ở nước ngoài, đồng thời Quốc hội cũng vừa thông qua Luật Dẫn độ và các luật liên quan, cuốn sách của Kennedy và Warren trở nên đặc biệt có giá trị.

 

 

GIÚP LUẬT KHOA ĐỂ BẢO VỆ SỰ THẬT

 

Luật Khoa tin rằng sự thật có thể soi sáng và giải phóng con người khỏi nỗi hoang mang, và rằng báo chí chỉ thực sự có ý nghĩa khi được tự do tìm kiếm và trình bày sự thật đó.

 

Nhưng trong một nền báo chí bị kiểm duyệt và phục vụ cho tuyên truyền, người đọc ngày càng khó biết đâu là sự thật. Vì vậy, Luật Khoa chọn con đường khác: chỉ làm báo, không tuyên truyền.

 

Đồng hành cùng Luật Khoa bằng cách đăng ký gói “Đọc báo thỏa chí, trả phí tùy tâm” – 11 tuần trải nghiệm làm thành viên Supporter.

 

 

ỦNG HỘ LUẬT KHOA

 

Cuốn sách là một khảo cứu cô đọng, đặt câu hỏi cơ bản rằng: hệ thống dẫn độ quốc tế hiện nay có thực là đang bảo vệ công lý? Hay là nó chỉ đang ưu tiên quan hệ giữa các nhà nước hơn là quyền con người của cá nhân bị dẫn độ? Nhóm tác giả lập luận rằng cơ chế dẫn độ truyền thống vốn đặt nặng thỏa thuận song phương, trông cậy vào hành xử của cơ quan hành pháp và có nhiều rào cản đối với kiểm tra tư pháp, sẽ dễ dẫn đến tình trạng bất cân xứng quyền lực, làm tổn thương “quyền được xét xử công bằng” và phúc lợi của người bị dẫn độ. 

 

Một trong những mối quan ngại lớn mà nghiên cứu đề cập, và cũng là điều mà nhiều tổ chức nhân quyền đang cảnh báo, đó là nhiều quốc gia thích dẫn độ vì lý do chính trị: các chế độ độc tài có thể phóng chiếu cáo buộc hình sự mang tính chính trị, hoặc lạm dụng quy trình truy nã đỏ của Interpol (red notice) để truy bắt những người bất đồng chính kiến sống ở nước ngoài. 

 

Sự lo ngại mà cuốn sách nêu ra không phải chỉ là lý thuyết suông. Báo cáo điều tra và tuyên bố của các tổ chức nhân quyền chỉ ra rằng nhiều chính quyền đang tích cực theo dõi, gây áp lực, và tìm cách chuyển giao những người bất đồng chính kiến ở nước ngoài. Human Rights Watch đã ghi nhận xu hướng “We Will Find You”, tức xu hướng các chính quyền tìm cách trấn áp công dân lưu vong thông qua bắt cóc, đe doạ, hoặc thông qua các thủ tục như dẫn độ, và lạm dụng chính sách hợp tác giữa các nước thành viên Interpol.

 

Điều này biến dẫn độ thành một công cụ xuyên biên giới để trấn áp nhà báo, nhà hoạt động, người bất đồng chính kiến, hay người lên tiếng cho các cộng đồng thiểu số. Những người này chỉ vì lên tiếng cho bất công mà bị quy kết là “tội phạm gây ảnh hướng an ninh quốc gia” hay thậm chí là “khủng bố”. Kennedy và Warren lập luận rằng trong bối cảnh như vậy, tiêu chuẩn bảo vệ nhân quyền trong xét xử dẫn độ phải được nâng lên thành trọng tâm, chứ không thể chỉ dừng ở mức tin tưởng các cam kết ngoại giao song phương.

 

Nhóm tác giả đề xuất một khung cải cách, được gọi là “tập trung vào bị cáo” (defendant-centred) để đưa “quyền được đối xử công bằng” trở thành giá trị nền tảng trong mọi quyết định dẫn độ. Các tác giả dùng một loạt trường hợp thực tế để mô tả các vấn đề lặp đi lặp lại: thủ tục kéo dài, quy trình tìm kiếm bằng chứng bị hạn chế cho người bị dẫn độ, “nguyên tắc không truy cứu” (non-inquiry rule) khiến tòa án nước yêu cầu dẫn độ không xem xét kỹ bản chất cáo buộc ở nước đề nghị, và sự nhượng bộ quá mức của ngành tư pháp đối với các yêu cầu hành pháp và ngoại giao.

 

Cuốn sách cung cấp cho người đọc một khung pháp lý vững chắc, kết hợp với những dữ liệu từ thực tế, kèm theo những phân tích cũng như so sánh sinh động. Qua đó, người đọc có thể hiểu rõ vấn đề pháp lý xoay quanh nguyên tắc dẫn độc, để tự mình giải thích vì sao những vụ việc như trường hợp Y Quỳnh B’Đăp liên tục xảy ra. Quan trọng hơn, độc giả có thể tự mình suy tư và nhận định rằng, hệ thống quốc tế cần thay đổi để tránh biến thủ tục dẫn độ trở thành công cụ đàn áp xuyên biên giới cho các chính thể độc tài.