Mark
Carney từng ‘lo ngại’ về Trump. Nay tình hình còn tệ hại hơn bất cứ ai có thể
đoán trước
Justin Ling | The Star
DCVOnline
dịch
thuật
Posted
on August
25, 2025
Vào tháng
Tư, chỉ vài ngày trước khi được bầu làm Thủ tướng, tôi hỏi Mark Carney rằng người
Canada có nên bắt đầu lo lắng về tình hình ở phương Nam hay không.
https://dfkgl5rnpmh7zv.archive.is/MEI5n/3b326dab4ebcb0ba2c9d183591e4d55920442430.webp
Tổng thống Mỹ Donald Trump mỉm cười trong
cuộc họp với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và những nhà lãnh đạo châu
Âu tại Phòng Đông của Tòa Bạch Ốc ở Washington, DC, ngày 18 tháng 8, 2025.
ANDREW CABALLERO-REYNOLDS AFP
Carney
nói,
“Hệ
thống Mỹ nổi tiếng là có sự kiểm soát và cân bằng,”
Ông
tiếp tục, nói nền tảng của nền dân chủ Mỹ, “là pháp quyền. Tôi hy vọng việc
đó sẽ tiếp diễn.”
Rồi
không ngập ngừng, vị tân Thủ tướng thú nhận: “Vâng, tôi lo ngại.”
Chỉ mới hơn ba tháng kể từ cuộc trao đổi đó. Chúng ta đã biết sự trở lại của
Trump sẽ khó lường. Là láng giềng gần gũi nhất, đồng minh và đối tác thương mại
của Mỹ, hiển nhiên Canada rơi vào tình thế khó khăn và lúng túng khi phải hình
dung và lập kế hoạch cho mọi kịch bản: tốt, xấu, rất xấu, thậm chí tồi tệ hơn.
Nhưng ngay cả những người bi quan nhất cũng không tưởng tượng nổi hệ thống kiểm
soát và cân bằng của Mỹ sẽ bị thử thách nhanh chóng, dữ dội và triệt để đến vậy.
Chín tháng qua, chúng ta đã biết loại chính quyền mà Trump mong muốn, và chúng
ta biết hệ thống chính trị của Mỹ có lẽ quá yếu để ngăn cản ông ta. Vì vậy,
Canada cần làm nhiều hơn là chỉ lập kế hoạch. Chúng ta cần chủ động chuẩn bị
cho viễn cảnh nền dân chủ Mỹ rã rời.
Có thể những cảnh cáo này nghe cường điệu. Nhiều thập niên ổn định khiến chúng
ta tin rằng cuối cùng mọi chuyện sẽ ổn thỏa. Nhưng mức độ Trump tấn công pháp
quyền và chính người dân Mỹ thật sự choáng váng.
Trump liên tục lạm dụng quyền hành pháp để làm những việc vốn theo hiến pháp chỉ
Quốc hội mới có thể thực hiện — từ oanh tạc Iran cho tới áp đặt quan thuế lên
Canada. Ông ta đã sa thải hàng loạt công chức, thanh lọc tướng lãnh quân đội và
thẩm phán di trú, đóng cửa cả cơ quan và bộ ngành. Ông ta đưa mật vụ liên bang
và vệ binh quốc gia chiếm đóng hai thành phố Mỹ, bất chấp sự phản đối của chính
quyền địa phương và sự vi hiến. Ông ta lập ra một chương trình quốc gia về bắt
cóc và trục xuất, hoàn toàn vi phạm thủ tục tố tụng, đưa di dân đến nơi bị ngược
đãi và tra tấn. Tay chân thân tín của ông ta đã bắt giữ những chính khách cản
trở những vụ bắt giữ di dân đó. Ông ta huy động một đội ngũ đông đảo những tay
tuyên truyền cực đoan và cơ quan truyền thông trung thành. Chính quyền của ông
ta giữ lại ngân sách liên bang, kể cả cứu trợ thiên tai, đối với những thành phố
và tiểu bang bảo vệ di dân. Ông ta rót hàng triệu Mỹ kim công quỹ vào công ty
riêng và lập ra một đường dây hối lộ hàng tỉ Mỹ kim qua ngả tiền mã hóa
(cryptocurrency). Ông ta loại bỏ những cơ quan giám sát độc lập, áp đặt kiểm
soát lên những cơ quan vốn độc lập. Ông ta đánh 50% quan thuế lên Brazil để trừng
phạt việc nước này truy tố cựu tổng thống tham nhũng. Ông ta trải thảm đỏ đón
lãnh đạo độc tài Vladimir Putin và cung cấp vũ khí cho chiến dịch của Israel ở
Gaza. Ông ta tháo dỡ hệ thống y tế công cộng của Mỹ và phá hủy những chương
trình viện trợ quốc tế. Ông ta mạnh tay dỡ bỏ quy định, xóa sổ kế hoạch khí hậu
của Mỹ. Ông ta dùng đe dọa pháp lý và tài chánh để buộc những công ty tư nhân,
đại học, và truyền thông phải phục tùng. Ông ta cắt ngân sách truyền thông công
cộng. Ông ta ân xá cho những phần tử cực đoan trong nước và bổ nhiệm những kẻ
theo thuyết âm mưu vào vị trí cao cấp. Bộ máy tay chân của ông ta biến cơ quan
chính phủ thành loa phóng thanh cho tuyên truyền da trắng thượng đẳng. Chỉ
trong tuần này, ông ta còn áp đặt trừng phạt một vị thẩm phán Canada đang phục
vụ tại Tòa Hình sự Quốc tế. Và đó vẫn chưa phải tất cả.
Tệ hơn nữa, ông ta còn hứa sẽ đi xa hơn. Ông ta muốn kiểm soát hệ thống bầu cử
phân tán của Mỹ để cấm bỏ phiếu qua thư và vẽ lại bản đồ bầu cử Quốc hội. Ông
ta tuyên bố sẽ truy tố những người chỉ trích chính mình về tội phản quốc. Ông
ta đe dọa không chỉ Canada, mà cả Greenland, Panama và Mexico — với Mexico, thậm
chí bằng hành động quân sự phi pháp.
Một số hành động phi pháp này đã bị tòa cấp dưới chặn lại, và Trump đáp trả bằng
“chiến tranh pháp lý”: phớt lờ lệnh tòa, nhồi nhét tay chân vào ghế thẩm phán,
bắt giữ thẩm phán, và kháng cáo lên Tối cao Pháp viện vốn dễ dãi hơn.
Truyền thông vẫn dùng những uyển ngữ quen thuộc để mô tả tình hình: rằng ông ta
“thử giới hạn” của chức tổng thống hay “ve vãn” sự vô pháp. Người khác thì so
sánh với nhiệm kỳ đầu, khi ông ta thường xuyên tung ra những ý tưởng điên rồ rồi
nhanh chóng quên lãng.
Nhưng
khi nhìn vào những gì Trump đã thực hiện, và những gì ông ta công khai tuyên bố
sẽ làm tiếp theo, chỉ có một chữ chính xác để mô tả dự án chính trị của ông ta:
phát xít.
Ông ta có thể vẫn thất bại. Nhưng Trump, hơn bất kỳ tổng thống nào trong lịch sử
Mỹ, đang tìm cách bẻ cong toàn bộ hệ thống Mỹ — Quốc hội, cảnh sát, quân đội,
tòa án, thậm chí cả truyền thông, học giới và khu vực tư nhân — theo ý mình. Và
cho đến nay, việc đó lại đang diễn ra hết sức thuận lợi cho ông ta.
Đáng buồn cho Canada, không thể nào tránh né “con khỉ đột nặng 800 pound” này.
Giữ nguyên hiện trạng không còn là lựa chọn an toàn nữa. May mắn thay, người
Canada dường như, có lẽ hơn bất kỳ dân tộc nào khác, ý thức rõ mối đe dọa và sẵn
sàng hành động. Chúng ta không có quyền lực để lật đổ ông ta hay ngăn cản âm
mưu tái định hình thế giới, nhưng chúng ta có thể bảo vệ và tự cách ly khỏi nó,
cố gắng giảm thiểu thiệt hại.
Chúng ta có thể tìm cách hạn chế sự tàn phá kinh khủngcủa Trump đối với khoa học
và y tế công cộng. Việc Mỹ cắt ngân sách sẽ khiến mất đi hàng chục tỉ Mỹ kim
tài trợ mỗi năm. Canada có thể và nên dẫn đầu nghiên cứu bệnh truyền nhiễm
trong và ngoài nước — bằng cách thu hút giới khoa học, học giả bị Tòa Bạch Ốc cắt
kinh phí. Có thể bắt đầu với những nhóm nghiên cứu vaccine mRNA cho cúm gia cầm
và HIV.
Chúng ta cần tự bảo vệ trước nguy cơ khủng hoảng kinh tế. Trump đã tháo bỏ hoàn
toàn những quy định tài chính, đồng thời bơm vốn khổng lồ vào trí tuệ nhân tạo
và tiền mã hóa. Sẽ có điều gì đó đổ vỡ. Gần hai thập niên trước, chúng ta đã
thoát khỏi suy thoái Mỹ nhờ hệ thống ngân hàng thận trọng và biệt lập. Hôm nay,
những định chế tài chính của chúng ta gắn kết chặt chẽ hơn nhiều với hệ thống Mỹ.
Chúng ta cần thí nghiệm sức chịu đựng của chúng trước một cuộc khủng hoảng tài
chánh Mỹ, và giảm hậu quả tai hại nếu có thể.
Chúng ta cần cung cấp hỗ trợ lãnh sự tốt hơn cho công dân ở Mỹ: hàng loạt người
Canada đã bị nhân viên công lực di trú Mỹ bắt giữ và giam cầm; một người đã chết
trong trại giam.
Cũng cần đẩy nhanh nỗ lực đa dạng hóa thương mại. Sự lệ thuộc quá mức vào thị
trường Mỹ mua dầu khí và điện Canada vốn đã là một thỏa thuận bất lợi, vì Mỹ từ
lâu trả giá quá rẻ cho năng lượng xuất cảng của chúng ta. Chúng ta cần gấp rút
mở rộng sang thị trường mới.
Chúng ta cần gỡ mình khỏi guồng máy an ninh quốc gia của Mỹ. Với việc Trump
hoàn toàn chính trị hóa những cơ quan tình báo, chúng ta không thể còn tin cậy
họ trong việc điều tra mối đe dọa từ cực hữu hay phá hoại, can thiệp của Nga,
cùng nhiều vấn đề khác.
Chúng ta cũng cần từ bỏ ảo tưởng rằng Trump là người ủng hộ Ukraine. Sau khi ca
ngợi rầm rộ Tổng thống Nga Vladimir Putin, Trump đã nhắc lại kế hoạch của Putin
nhằm chiếm thêm lãnh thổ Ukraine. Canada cần gia tăng hỗ trợ Kyiv và thắt chặt
quan hệ phòng thủ với châu Âu và những đồng minh Bắc Âu, vượt trên cả NATO.
Có lẽ quan trọng nhất, chúng ta phải củng cố nền dân chủ của mình trước sự xói
mòn từ cuộc chiến thông tin của Trump.
Trong nhiều thập niên, người Canada đã lệ thuộc vào truyền thông và mạng xã hội
Mỹ để nắm tin tức. Hôm nay, Trump gia tăng công kích báo chí, trong khi những
CEO kỹ thuật tranh nhau lấy lòng ông ta. Những tập đoàn khổng lồ này không phục
vụ lợi ích của chúng ta. Meta đã chặn tin tức ở Canada, còn chủ mới của Twitter
thao túng nền tảng để quảng bá thứ chủ nghĩa phi tự do u ám của Trump. những
nhóm cực đoan nở rộ trong miền tây hoang dã kỹ thuật số này, và đang tích cực
chiêu dụ người Canada.
Canada cần ưu tiên chủ quyền kỹ thuật số và thông tin. những chính khách và cơ
quan chính phủ của chúng ta phải lập tức rời khỏi Twitter. Chúng ta có thể và
nên áp đặt quy định lên những dịch vụ này. Tốt hơn nữa, chúng ta nên hỗ trợ,
tài trợ, và xây dựng hạ tầng internet phân quyền, đáng tin cậy, không do giới
tài phiệt hay kẻ cuồng tín trung thành với “ông vua tự phong” làm chủ.
Có thể với nhiều người, thật khó tin nền dân chủ Mỹ đã sụp đổ nhanh và triệt để
đến vậy, và còn hứa hẹn tệ hơn nữa. Nhưng điều đó không còn là giả thuyết, nó
đang diễn ra thật sự. Trump vẫn còn ba năm để hoàn tất sứ mệnh, và chẳng có lý
do gì để nghĩ ông ta sẽ dừng lại vào năm 2028.
Người Mỹ đang bắt đầu đứng lên chống lại cuộc tiếm quyền này. Canada cần đứng
cùng với họ.
Tác giả | Justin Ling là nhà báo điều tra độc lập sống tại Montreal
và là cây bút cộng tác của tờ Star. Liên hệ qua email: hello@justinling.ca
©
2025 DCVOnline
Nếu
đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: Mark Carney was once ‘concerned’
about Trump. Now things have gotten worse than anyone could have guessed |
Justin Ling | The Star | Aug. 22, 2025
No comments:
Post a Comment