THỊ
TRƯỜNG SÁCH GIÁO KHOA: CHỌN SÁCH GIÁ CAO, CÓ LỢI CHO AI?
27/03/2024 23:15
Sắp
hết năm học cũ, chuẩn bị cho năm học mới, giá sách giáo khoa lại trở thành ám
thị nặng nề đối với các phụ huynh. Nếu làm đúng tinh thần thị trường tự do, quyền
lựa chọn sách thuộc về người dạy và người học thì mọi việc đơn giản. Người mua
sẽ chọn sách chất lượng tốt, giá thành rẻ, hợp với túi tiền của họ. Ở đây, mọi
sự lại diễn ra theo chiều hướng ngược lại, bởi sau nhiều lần điều chỉnh, quyền
lựa chọn vẫn không thuộc về người dạy và học.
Dẫu
có trao quyền lựa chọn cho cấp tỉnh hay cấp huyện, cấp sở, phòng hay hiệu trưởng
với những hội đồng mang tính lợi ích nhóm thì khó có sự lựa chọn khách quan, vô
tư vì người học. Dư luận xôn xao vì các hội đồng đó được định hướng lựa chọn
sách giá cao. Chất lượng thì khó bàn, bởi nhà chuyên môn còn cãi nhau, huống hồ
là một hội đồng được lập ra với ý chí của quyền lực, rất dễ bị thao túng và định
hướng theo lợi ích nhóm.
Vì
sao người ta chọn sách giá cao? Đơn giản là lợi ích của thứ hoa hồng mà hàng
năm các nhà xuất bản phải chi ra với toan tính cho sách mình được lựa chọn nhiều
nhất. Giá càng cao, lợi ích hoa hồng càng lớn. Nếu cơ quan chức năng không điều
tra, sẽ không có bằng chứng, bởi có thể khoản chi này chỉ trao tay và hợp thức
hóa bằng chi phí giao dịch, quảng cáo, tiếp thị…
Theo
tôi được biết, Nhà xuất bản Giáo dục, kể từ khi bị thanh tra, điều tra, giá
sách giáo khoa của nhà xuất bản này buộc phải bị khống chế và hạ giá ở mức hợp
lý nhất. Trong khi đó các nhà xuất bản ngoài phạm vi khống chế của nhà nước,
giá vẫn cao ngất ngưởng.
Chẳng
hạn, bộ sách trong tay tôi là Tiếng Anh 1, 2 của hai nhà xuất bản: Nhà xuất bản
Giáo dục Việt Nam và Nhà xuất bản Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Trong khi
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam ghi giá 42.000đ/1 tập thì Nhà xuất bản Đại học
Sư phạm TP. Hồ Chí Minh ghi giá 78.000đ/1 tập. Gần gấp đôi. Trong khi, không
nói về chất lượng chuyên môn, ở đây bìa, giấy, khổ, số trang và kỹ thuật in ấn
là tương đương. Cả hai cùng một thị trường chất liệu và kỹ thuật, tức cùng giá
thành chi phí chứ không lẽ Nhà xuất bản Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh in ấn ở
nước ngoài với thị trường mà mức thu nhập cao gấp đôi Việt Nam?
https://www.facebook.com/photo/?fbid=8216903501657154&set=pcb.8216929958321175
Sách
Tiếng Anh của Nhà xuất bản Giáo dục và Nhà xuất bản Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí
Minh. Các loại sách khác cũng có biểu giá chênh lệch tương tự. Ảnh: Tác giả chụp
Khi
Quốc hội chất vấn vì sao giá sách giáo khoa cao gấp ba, bốn lần so với sách cũ,
những người có trọng trách đều trả lời đơn giản như đang giỡn, rằng do sách mới
in khổ to, giấy đẹp, hình ảnh nhiều màu. Vậy thì chênh lệch giá như trên là do
đâu? Tôi buộc phải hình dung, cái giá cao ấy là do các hoạt động lobby nằm
ngoài sự kiểm soát, đặc biệt là hoa hồng, chứ không hẳn là chi phí chính đáng.
Chỉ
khống chế giá của Nhà xuất bản Giáo dục, tức trong phạm vi nhà nước, trong khi
các nhà xuất bản khác tự do bốc giá lên trời vẫn chiếm ưu thế thị phần, thiệt hại
thuộc về ai? Tất nhiên, thiệt hại trước hết là nhà nước. Nhà nước cũng cần thị
phần, cần lãi suất để tái đầu tư chi phí sản xuất, chi lợi nhuận cho cổ đông và
trả lương cho người lao động.
Thiệt
hại cho nhà nước cũng là thiệt hại cho nhân dân, vì sách giá thấp nhưng nhân
dân lại chẳng được hưởng gì khi sách của nhà nước không hoặc ít được lựa chọn.
Ngược lại, với giá thành cao và khả năng thao túng thị trường, các nhà xuất bản
ngoài phạm vi khống chế của nhà nước sẽ đoạt lợi nhuận khổng lồ. Lợi cho nhà xuất
bản và lợi cho các cá nhân quyền lực đứng đằng sau chỉ đạo cho sự lựa chọn
sách.
Tỉ
suất hoa hồng gắn liền với giá thành sản phẩm, dù là 10 hay 15%, hợp pháp hoặc
tùy “hảo tâm”. 10% hay 15% tưởng nhỏ nhưng chiết khẩu từ tổng giá thành sản phẩm
thành khổng lồ. Giá thành bán ra gấp đôi thì hoa hồng lót tay cho một lựa chọn
cũng tăng lên cấp số nhân. Kẻ kinh doanh tử tế vì người tiêu dùng sao có thể cạnh
tranh nổi?
Nghịch
lý trên đến lúc phải giải quyết triệt để, chứ không phải bằng những văn bản điều
chỉnh cải lương để đối phó với dư luận. Một mặt, Bộ Giáo dục và Đào tạo tuyên bố,
sách giáo khoa chỉ là tham khảo, đề kiểm tra, đánh giá không được lấy từ sách
giáo khoa. Mục đích có vẻ thiện chí để giải quyết câu chuyện dù là sách có được
lựa chọn thế nào thì cũng không quyết định chất lượng đầu ra của dạy và học.
Quyền quyết định tối cao vẫn là người học.
Nhưng
chủ trương ấy cải lương ở chỗ, ai dám mua sách nằm ngoài định hướng khi mà con
em họ hàng ngày phải học các bộ sách nằm trong định hướng? Một định hướng sách
giá thành cao và làm lợi cho các nhóm lợi ích là kết quả của một cuộc cải cách
giáo dục có vẻ đúng với quy luật đa dạng hóa thị trường sách đấy ư?
Quan
điểm của tôi: Dẫu là nhà xuất bản của nhà nước, nhưng khi đã cổ phần hóa, nhà
xuất bản của nhà nước cũng phải tồn tại và được đối xử bình đẳng với tư nhân. Sự
thiên vị về phía nhà nước hay tư nhân đều có thể tạo nên cái quái thai của thị
trường, dù là thị trường hàng hóa hay thị trường giáo dục.
Ở
thị trường giáo dục, thiệt hại không chỉ tính bằng vật chất mà còn thiệt hại về
tinh thần. Vì khi giá cao chiếm ưu thế, kẻ kinh doanh sợ gì không giảm chất lượng
ở mức thấp nhất?
.
No comments:
Post a Comment