'Ga tàu thủy Bạch Đằng'
và sự áp đặt ngôn từ
Nhạc sĩ Tuấn Khanh
Gửi
cho BBC News Tiếng Việt
29
tháng 2 năm 2024
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cedq37n4ny3o
Dòng
chữ 'Ga tàu thủy' xuất hiện ngay trung tâm Sài Gòn đã làm dậy lên tranh luận
trên mạng xã hội. Từ Sài Gòn, nhạc sĩ Tuấn Khanh gửi cho BBC News Tiếng Việt những
suy ngẫm của ông về hiện tượng sử dụng ngôn ngữ lạ lẫm này.
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/f9bb/live/6ab73430-d6da-11ee-b83b-0f87a864f372.png
Sau
khi vấp phải phản ứng dư luận, dòng chữ "ga tàu thủy" đã được
dỡ bỏ, dự kiến sẽ được thay bằng "bến tàu" Bạch Đằng
Từ
bài viết của tác giả Nguyễn Gia Việt trên mạng Facebook, càng xót xa trước hình
ảnh “ga tàu thủy” ở bến Bạch Đằng.
Trong
suốt mấy ngày, sự bất bình của người Sài Gòn nói chung – hay nói đúng hơn là của
người miền Nam ngày càng dậy lên về một cảm giác mất mát, xa lạ với những điều
như đang áp đặt trong đời sống qua nhiều thập niên.
Ga
tàu thủy, là sản phẩm của công ty Saigon Waterbus nằm trên bến Bạch Đằng, có từ
tháng 3 năm 2022. Đây vốn là nơi vãn cảnh, qua lại của người Sài Gòn từ suốt
nhiều năm, cho đến cho đến một ngày xuất hiện cách gọi tên lạ lùng này.
“Ga
tàu thủy” đột nhiên trở nên ngày càng “chướng mắt” hơn với những người miền Nam
vốn đang lo ngại làn sóng ngôn từ, phong cách và cả tư duy khác biệt đang dần
xuất hiện ở mọi nơi, có khả năng biến một vùng đất có bản sắc hết sức riêng trở
nên nhạt nhòa dần.
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/45d2/live/3e539bc0-d6dc-11ee-8875-d9aa6f4c75c9.jpg
Dòng
chữ "ga tàu thủy" vừa được hạ xuống
Bến
Bạch Đằng
hay đường
Tự Do, cầu Công Lý, bùng binh cây liễu Sài Gòn, thương xá Tax…
là những nơi đã ăn sâu vào tâm khảm con người sống ở vùng đất này từ hơn nửa thế
kỷ. Tất cả những địa danh đó gắn liền với nhiều thế hệ sống ở đây, lẫn những
người tìm đến mưu sinh, thay đổi cuộc đời mình. Thậm chí trong di sản văn hóa
riêng của thời Việt
Nam Cộng Hòa, văn chương, âm nhạc… cũng được nhắc tên một cách đầy
thương nhớ.
Vùng
đất này có sự tự hào của tầng lớp cư dân của nó, như người Đà Nẵng nói về sông
Hàn, như người Hà Nội nói về 36 phố phường của mình.
Nhưng
riêng người Sài Gòn thì chứng kiến những đổi thay chóng mặt: như xóa tên, chặt
bỏ cây xanh cho dự án… và những lời phản đối của người dân đều chìm trong các
quyết sách đanh thép. Thậm chí, thỉnh thoảng người ta còn được nhìn thấy sự mạo
danh trong thành ngữ mới, quen thuộc như “được sự đồng ý của đông đảo quần
chúng nhân dân”.
·
Thầy Tuệ Sỹ
trong vận mệnh Phật giáo Việt Nam
24 tháng 11 năm 2023
·
50 năm Hải chiến
Hoàng Sa: Ai sẽ cùng hẹn ‘Năm sau đến Hoàng Sa’?
15 tháng 1 năm 2024
·
Tôi gặp những bé
'Hạo Nam' kiếm ăn trên phố Sài Gòn
9 tháng 1 năm 2023
Nhưng
những thay đổi đến trước, gây ngỡ ngàng trước, là ngôn từ.
Vài
năm trước, nhiều người Sài Gòn từng một phen ngỡ ngàng trước những tấm bảng chỉ
đường đề "vòng xuyến" thay cho "vòng xoay" hay "bùng
binh".
Một
người nói trên báo Tuổi Trẻ: "Tôi sống ở Sài Gòn từ những năm 1960 đến
nay, cũng quen gọi bùng binh, nghe vòng xuyến thấy nó kỳ kỳ!”
Nhiều
năm trước, trong một lần ra chợ, cô bán hàng trẻ có giọng Nam, khi tính tiền đã
nói với tôi bằng đơn vị “nghìn”. Tôi ngạc nhiên hỏi cô quê ở đâu, thì được cho
biết là ở Long An. “Sao em không nói 'ngàn', đó mới là tiếng miền Nam chứ?”,
tôi hỏi. Cô gái bối rối và nói do bị quen miệng thôi.
Miền
Nam từ sau năm 1975 tràn ngập trên truyền hình, báo chí những ngôn từ được “thống
nhất”, theo ý chí của những người đứng đầu các cơ quan đó, vốn thiếu ý thức về
bản sắc địa phương và lòng tự trọng của người sống trên vùng đất đó.
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/f386/live/ee3688b0-d6da-11ee-9a5b-e35447f6c53b.jpg
Bảng
tên ở Bến Bạch Đằng đang chờ được điều chỉnh
Nhà
văn Nguyễn Đình Bổn có nói về lòng tự trọng của những người làm ăn, có quyền chức…
ở miền Nam và cũng có thể là người miền Nam gốc, nhưng chỉ thích chạy theo những
ngôn từ, trào lưu mới mà không hiểu mình đã đánh mất bản sắc như thế nào
Đúng
là cái tệ hại hơn hết là của những người là cư dân lâu đời ở miền Nam mà đánh mất
lòng tự trọng riêng về bản chất, là học đòi theo cách “thống nhất” ngôn ngữ, mà
coi là tự làm mới mình.
Một
trong những tai hại của vấn đề “thống nhất” ngôn ngữ, đè bẹp địa phương tính,
có thể tìm thấy ngay trên hệ thống Google.
Khi
dùng tính năng voice to text, những tính từ và danh từ riêng của miền Nam hầu
như luôn bị nhận dạng sai, do dữ liệu nguồn ban đầu không có. Trong nhiều năm,
người miền Nam phải lặng lẽ nói, sửa để tạo nguồn bổ sung trên hệ thống này để
giảm bớt sự “kỳ thị” của dữ liệu tin học.
Và sự thống
nhất ngôn ngữ cũng dẫn đến những thắc mắc đơn giản như, vì sao tiếng Việt
Google chỉ có duy nhất giọng Bắc?
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/59e3/live/c8fb5340-d6db-11ee-9a5b-e35447f6c53b.gif
Người
Sài Gòn gọi đường chứ không gọi phố, gọi hẻm chứ không gọi ngõ
Thật
ra, sự khó chịu về “ga tàu thủy” chỉ là một trong những cột mốc xung đột về
khác biệt văn hóa lâu nay. Từ giữa những năm 1990, người Việt hải ngoại đã có hẳn
một phong trào hạn chế sử dụng những ngôn ngữ mới trong nước, vốn được in vào cả
sách giáo khoa chung cả nước. Ngôn ngữ bị choàng vào nó các nhận định chính trị,
những xáo trộn của đời sống và văn hóa.
Một
lần trong quán cà phê tại Little Saigon, California, Mỹ, tôi và những người bạn
đã chứng kiến tất cả ánh mắt lạ lùng trong quán, xoay qua nhìn một chú lớn tuổi
- nhìn cách ăn mặc có vẻ như là một cán bộ mới sang định cư và hội nhập - khi
chú kêu lên “này em, thanh toán”.
Thật
sự khác biệt! Nếu không nói là một “cú sốc” nơi vùng đất mà ngôn từ miền Nam được
giữ chặt. Bởi lẽ thường, ở đó, người ta vẫn hay nói “cho tính tiền” - và “cho”,
giống như “please” của dân bản xứ. Không có thống kê nào cụ thể về sự thất lạc,
phai nhạt của ngôn từ bản sắc miền Nam trong những năm qua.
Trong
đại dịch, khi bí thư Nguyễn Văn Nên nói
“xin người dân lượng thứ”, đã có vô số người miền Nam bùi ngùi, vì ít
nhất là qua muôn trùng vây hãm, sống chết, cũng an ủi được một chút khi nghe chữ
quen thuộc, ấm áp của vùng đất mình: “lượng thứ”, có thể nói nhiều năm lắm rồi,
mới nghe lại được trên hệ thống truyền thông.
Từ
năm 2000, truyền hình quốc gia VTV nghiên cứu về việc không hiểu sao giờ thời sự
chính, người miền Tây không ai coi. Kết quả của thăm dò cho thấy những cụ ông,
cụ bà - khán giả trung thành với truyền hình - thường chuyển kênh, vì “họ nói
khó nghe quá, như tiếng ngoài”.
Về
sau, VTV tuyển hẳn một nữ phát thanh viên nói giọng Nam, xen kẽ trong các giờ
thời sự. Tình hình có vẻ cải thiện được một thời gian nhưng rồi đâu lại vào đó.
Vấn đề chính, là những từ ngữ mới, không quen khiến không thu hút được.
https://ichef.bbci.co.uk/ace/ws/800/cpsprodpb/468c/live/466d3c90-d6db-11ee-9a5b-e35447f6c53b.jpg
Việc
điều chỉnh bảng tên sẽ được thực hiện tại tất cả các bến trên dọc tuyến như Thủ
Thiêm, Bình An, Hiệp Bình Chánh...
Trong làn
sóng chỉ trích, người sống ở miền Bắc cũng nhận ra điều quái dị trong tên gọi
“ga tàu thủy”, như nhà văn Thái Hạo và xác định là cách “bịa” ra từ ngữ, chứ
không phải là vấn đề Bắc - Nam.
Nhưng
đáng buồn, “bịa” ra từ ngữ như đang trở thành khuynh hướng ở mọi giai tầng, bất
chấp sự ngớ ngẩn của ý nghĩa. Rất nhiều người Việt của cả mọi miền đã cười mỉm
khi nghe những câu như “sai phạm nhưng không vụ lợi”, “nâng đỡ không trong
sáng”.
Rõ là trên
mặt bằng “thống nhất ngôn ngữ”, tiếng Việt của cha ông đang bị thao túng, lạm dụng
với tầm hủy hoại, thì thử hỏi, ngôn ngữ bản sắc địa phương nhạt nhòa, có gì là
lạ?
---
Bài
viết thể hiện quan điểm và văn phong của tác giả Tuấn Khanh, một nhạc sĩ, người
viết tự do tại Sài Gòn.
------------------
Tin
liên quan
·
Để trẻ em VN không
ngã vào hố sâu của nghèo đói, bất công
7
tháng 1 năm 2023
·
Lễ hội khỏa thân
Hadaka Matsuri lần đầu chào đón phụ nữ Nhật Bản sau hơn 1.250 năm
25
tháng 2 năm 2024
·
‘Định luận’ thế nào
về nhân vật Hoàng Văn Hoan?
19
tháng 2 năm 2024
·
Người Việt cúng sao
giải hạn là tín ngưỡng hay mê tín, kiến giải của một nhà sư
27
tháng 2 năm 2024
·
Việt Nam: Cúng dường tam bảo
và khế ước đời mới thời Covid
1
tháng 3 năm 2021
·
Hai bạn trẻ VN từ Mỹ về
Làng Mai ở Thái Lan tu tập. Vì sao?
31
tháng 7 năm 2022
No comments:
Post a Comment