Hành
lang Giao thông Bắc Nam Quốc tế (INSTC): Thực tế hay ảo tưởng?
Nima
Khorrami | The
Diplomat
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
Cuộc thảo luận về Hành lang Giao thông Bắc Nam Quốc
tế đã trở lại, nhưng liệu dự án này có thể vượt qua những khác biệt giữa Ấn Độ,
Iran, và Nga hay không?
https://nghiencuuquocte.org/wp-content/uploads/2023/06/39.-INSTC.jpg
Bản Đồ Khu Vực
Đã có nhiều bài viết về tiềm năng của Hành lang Giao thông Bắc
Nam Quốc tế (INSTC) như một yếu tố thay đổi cuộc chơi địa chính trị,
và, chí ít là đối với một số nhà bình luận Ấn Độ, nó còn là giải pháp thay thế
tốt hơn và công bằng hơn cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) mà Trung Quốc
dẫn đầu. INSTC sẽ chạy từ Nga qua Biển Caspi, có một trạm dừng ở Azerbaijan,
sau đó đến Iran, và cuối cùng qua Biển Ả Rập để đến Ấn Độ. Dù INSTC khá tham vọng,
nhưng tiến độ hoàn thành các dự án đường sắt và đường bộ liên quan đến tuyến đường
thương mại khổng lồ này hiện vẫn còn rất chậm.
Tuy nhiên, việc Ấn Độ từ chối tuân thủ đầy đủ các lệnh trừng phạt do
phương Tây lãnh đạo nhằm chống lại Nga, sự hoài nghi của New Delhi đối với việc
sử dụng các biện pháp trừng phạt như một công cụ chính sách, và thỏa thuận hợp
tác đường sắt mới được ký kết gần đây giữa Iran và Nga, cũng như cuộc đàm phán
hiệp định thương mại tự do đang diễn ra giữa Ấn Độ và Nga – khi kết hợp với
nhau – chúng đã khơi dậy sự nhiệt tình của các nhà bình luận và nhà phân tích về
triển vọng của INSTC, như một giải pháp thay thế khả thi cho các tuyến đường
thương mại của cả Trung Quốc lẫn phương Tây, kết nối Á-Âu với các thị trường
Nam và Đông Nam Á đang phát triển.
Chí ít thì đối với ba quốc gia giữ vai trò chính, cơ sở lý luận để vận
hành INSTC là rất đơn giản. Khi trở thành phiên bản mở rộng của Hành lang Ba
Tư, INSTC sẽ cung cấp cho Ấn Độ, Iran, và Nga một tuyến đường thương mại ngắn
hơn, đồng thời trao cho họ nhiều lựa chọn hơn. Trong trường hợp Ấn Độ, nó sẽ
cho phép New Delhi bỏ qua Pakistan và tiếp cận thẳng vào các thị trường Trung
Á, nơi các tập đoàn Trung Quốc đang nhanh chóng củng cố sự hiện diện của họ. Mặt
khác, đối với Iran và Nga, INSTC giúp họ được bảo vệ tốt hơn, nếu không muốn
nói là bảo vệ hoàn toàn, khỏi các lệnh trừng phạt của phương Tây, thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế và đẩy nhanh tiến trình phi đô la hóa của họ.
Dù vậy, nhận thức về mối đe dọa và lợi ích chiến lược và/hoặc ưu tiên
khác biệt của ba quốc gia này, chưa kể đến nguồn lực tài chính hạn chế của họ,
rất có thể sẽ cản trở sự hợp tác để hoàn thành INSTC.
Đầu tiên và quan trọng nhất là câu hỏi về Trung Quốc và những quan điểm
khác nhau của ba nước về Bắc Kinh. Trong khi Ấn Độ coi INSTC là giải pháp thay
thế cho BRI của Trung Quốc và coi Bắc Kinh là đối thủ cạnh tranh chiến lược,
thì Tehran và Moscow lại có nhận thức lạc quan hơn nhiều về Trung Quốc. Ngoài
ra, Iran và Nga còn đang ngày càng bị cô lập trên trường quốc tế, nên cả hai đều
không có khả năng ủng hộ, chứ chưa nói đến việc tham gia, một nỗ lực nhằm mục
đích cắt bớt đôi cánh chiến lược đang phát triển của Trung Quốc.
Dù Nga chia sẻ một số lo lắng của Ấn Độ về ảnh hưởng đang gia tăng nhanh
chóng của Trung Quốc ở Trung Á, nhưng Moscow không, và quan trọng hơn là, không
thể coi Bắc Kinh là đối thủ cạnh tranh chiến lược. Xét đến tình trạng bị cô lập
quốc tế và nền kinh tế đang gặp khó khăn, người Nga không ở trong vị trí có thể
chống lại Trung Quốc, và do đó, nước này sẽ không tham gia vào các dự án nhằm hạn
chế sự hiện diện chiến lược ngày càng tăng của Trung Quốc.
Tương tự, Iran có thể sẽ cảnh giác với việc biến INSTC thành một giải
pháp thay thế cho BRI của Trung Quốc, nhất là vì nước này đã ký một thỏa thuận
chiến lược dài hạn với Bắc Kinh. Việc Ấn Độ tuân thủ các biện pháp trừng phạt
[nhắm vào Iran] do Mỹ lãnh đạo kể từ năm 2017, cam kết lỏng lẻo của nước này đối
với Khu vực Thương mại Tự do Chabahar, và quan hệ đang phát triển nhanh chóng
giữa họ với Israel, đã khiến Ấn Độ dần mất đi độ tin cậy trong mắt các nhà hoạch
định chính sách Iran. Sự xói mòn niềm tin được thể hiện rõ qua việc các công ty
Ấn Độ bị hủy hợp đồng xây đường sắt Chabahar-Zahedan, và bị loại khỏi quá trình
đấu thầu phát triển khí đốt Farzad B. Trong lúc Bắc Kinh và Tehran mở rộng hợp
tác ngoại giao để bao gồm các sáng kiến chung trong khu vực và tăng cường quan
hệ quốc phòng và an ninh, Tehran sẽ ngần ngại tham gia vào bất kỳ nỗ lực nào có
thể gây nguy hiểm cho lợi ích chiến lược của Trung Quốc.
Điều quan trọng không kém là định hướng chiến lược đang phát triển của
chính Ấn Độ. Trong chừng mực nào đó, việc thúc đẩy vận hành INSTC có thể được
coi là một nỗ lực chống phương Tây, nhằm trao quyền cho hai kẻ thù lớn của
phương Tây là Iran và Nga. Khi lập luận về ảnh hưởng chiến lược ngày càng tăng
của Ấn Độ dần nổi trội hơn, thì hơn bao giờ hết, Ấn Độ cần phải suy nghĩ thực tế
về vị trí và sức nặng của mình trong nền chính trị quốc tế; nghĩa là tuy đang
trên đà trở thành cường quốc, nhưng còn lâu Ấn Độ mới đạt được vị thế đó.
Về mặt chiến lược, việc khăng khăng triển khai INSTC và một hiệp định
thương mại tự do với Nga có thể làm suy yếu vị thế của Ấn Độ ở Ấn Độ Dương-Thái
Bình Dương, và khiến nước này phải trả giá bằng tư cách thành viên Quad. Dù
đúng là việc Mỹ mong muốn lôi kéo Ấn Độ đến gần quỹ đạo của mình đã trao cho Ấn
Độ khả năng thương lượng, nhưng các quan chức Ấn Độ cần phải thận trọng để
không quá tay. Về mặt kinh tế, tầm nhìn của Thủ tướng Narendra Modi về việc biến
Ấn Độ thành một cường quốc công nghệ phụ thuộc chặt chẽ vào khả năng tiếp cận,
thu hút, và giữ chân các công ty công nghệ phương Tây. Tuy nhiên, mọi hành động
thúc đẩy các sáng kiến bị cho là gây tổn hạn đến lợi ích của phương Tây đều có
thể trực tiếp hoặc gián tiếp gây nguy hiểm cho việc hiện thực hóa tầm nhìn đó. Lấy một ví dụ khác, chương trình hiện đại hóa
quốc phòng của Ấn Độ có thể được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ sự hợp tác chặt chẽ hơn với
các nhà thầu phương Tây, với điều kiện là chính phủ Ấn Độ có thể tận dụng mong
muốn hiện tại ở các thủ đô phương Tây: lôi kéo New Delhi khỏi Moscow bằng cách
mở rộng phạm vi quan hệ quốc phòng của họ với Ấn Độ
Để INSTC có thực sự có thể trở thành một tuyến đường thương mại chính thức,
nó cần tích lũy lợi ích cho không chỉ ba quốc gia cốt lõi mà còn một số, nếu
không muốn nói là tất cả, các đồng minh dân chủ của Ấn Độ. Để điều đó xảy ra,
trước tiên, Ấn Độ cần tìm cách chấm dứt cuộc chiến đang diễn ra ở Ukraine, và
hy vọng vào một triển vọng chính trị trong nước tốt hơn ở Iran, mà trong đó,
như lời Henry Kissinger, Tehran bắt đầu hành động như một quốc gia chứ không phải
là một mối nguy hiểm.
--------------------
Nima Khorrami là nghiên cứu
viên tại Viện OSCE ở Bishkek, Kyrgyzstan và Viện Bắc Cực ở Washington, D.C., Mỹ.
Nguồn:
Nima Khorrami, “INSTC:
Pipeline Dream or a Counterweight to Western Sanctions and China’s BRI?,”The
Diplomat, 21/06/2023
No comments:
Post a Comment