Cạnh
tranh Mỹ-Trung leo thang, một thỏa thuận hợp tác khoa học lâu đời bị đe dọa
Trọng Nghĩa - RFI
Đăng ngày: 30/06/2023 - 13:28
Ngày 27/08/2023 tới đây, trên nguyên tắc
Thỏa Thuận Khoa Học và Công Nghệ STA có từ năm 1979 giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ
hết hiệu lực nếu không được gia hạn. Thế nhưng cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt giữa
hai nước, đặt biệt trong lĩnh vực khoa học-công nghệ đã đặt ra câu hỏi về việc
liệu thỏa thuận hợp tác khoa học sắp hết hạn đó có nên tiếp tục hay không. Hôm
27/06 vừa qua, một nhóm dân biểu thuộc đảng Cộng Hòa Mỹ đã trả lời: “Không”!
Ảnh minh họa: Một phiên họp ngày 28/02/2023 của Ủy
Ban Hạ Viện Mỹ về Cạnh tranh chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc do dân biểu
Mike Gallagher (giữa) làm chủ tịch. AP - J. Scott Applewhite
Theo hãng tin Anh Reuters, trong một bức thư gửi ngoại trưởng Antony
Blinken, chủ tịch ủy ban Hạ Viện Mỹ về Trung Quốc Mike Gallagher và chín dân
biểu khác của Đảng Cộng Hòa cho rằng thỏa thuận STA nên bị hủy bỏ.
Bức thư nêu bật những mối lo ngại về hợp tác giữa Cục Khí Tượng Hoa Kỳ và
Trung Quốc về “khí cầu có thiết bị”, cũng như hơn một chục dự án của bộ Nông
Nghiệp Hoa Kỳ với các thực thể Trung Quốc mà theo các tác giả bức thư, bao gồm
các công nghệ có tính “lưỡng dụng rõ rệt” (tức là vừa dân sự, vừa quân sự),
trong đó có kỹ thuật phân tích hình ảnh vệ tinh và drone phục vụ công tác quản
lý tưới tiêu.
Các dân biểu Mỹ tố cáo: “Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa (tức là Trung Quốc)
sử dụng các nhà nghiên cứu khoa học, các gián điệp công nghiệp, các biện pháp
ép buộc chuyển giao công nghệ và các chiến thuật khác để chiếm lợi thế trong
các công nghệ quan trọng, từ đó thúc đẩy quá trình hiện đại hóa Quân Đội Trung
Quốc”.
Bức thư kết luận: “Hoa Kỳ phải ngừng thúc đẩy sự hủy diệt của chính mình.
Để STA hết hạn là bước đầu tiên nên làm”.
Một
thỏa thuận hợp tác khoa học từ năm 1979
Thỏa thuận STA là gì mà đã khiến cho các dân biểu Mỹ quan ngại như vây?
Theo Reuters, đó là một văn bản được ký kết từ khi Bắc Kinh và Washington thiết
lập quan hệ ngoại giao vào năm 1979, và từ đó đến nay được liên tục gia hạn khoảng
5 năm một lần. Thỏa thuận đã mở ra công cuộc hợp tác giữa hai bên trong các
lĩnh vực từ khoa học khí quyển và nông nghiệp cho đến nghiên cứu cơ bản về vật
lý và hóa học.
Thỏa thuận khoa học này đã được ca ngợi là một nhân tố giúp ổn định quan
hệ Mỹ-Trung, đặt nền móng cho đà tăng vọt của các trao đổi song phương về học
thuật và thương mại, và trong thực tế, có thể nói là những trao đổi đó đã giúp
Trung Quốc phát triển thành một cường quốc công nghệ và quân sự.
Thế nhưng trong thời gian gần đây, những lo ngại về sức mạnh quân sự ngày
càng tăng của Trung Quốc kèm theo những tiết lộ về hàng loạt những vụ đánh cắp
các thành tựu khoa học và thương mại của Mỹ đã khiến cho nhiều người tự hỏi là
có nên tiếp tục triển hạn thỏa thuận STA hay không.
Mặc dù quan điểm chủ đạo tại Hoa Kỳ có vẻ thiên về khả năng gia hạn,
nhưng ngày càng có nhiều quan chức và nhà lập pháp tin rằng hợp tác về khoa học
và công nghệ sẽ ít có ý nghĩa hơn do tình hình cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc.
Theo Reuters, dân biểu Mike Gallagher không ngần ngại xem STA là một thỏa
thuận “lỗi thời”, mà việc triển hạn “sẽ chỉ gây nguy hiểm hơn nữa cho nghiên cứu
và sở hữu trí tuệ” của nước Mỹ.
Về phần mình, Bắc Kinh dĩ nhiên là mong muốn thỏa thuận được tiếp tục. Đại
sứ quán Trung Quốc tại Washington cho biết là ngay từ năm ngoái, các quan chức
nước này đã tiếp cận Hoa Kỳ để nói về thỏa thuận mà họ cho là cơ sở cho 40 năm
hợp tác “hiệu quả”.
Bộ Ngoại Giao Mỹ cũng như Hội Đồng An Ninh Quốc Gia Hoa Kỳ đều từ chối
bình luận “các cuộc thảo luận nội bộ về các cuộc đàm phán”.
Ba
khả năng: Gia hạn, để hết hạn, điều chỉnh
Theo tiết lộ của một số quan chức Mỹ với Reuters, trong các cuộc thảo luận
đang diễn ra trong nội bộ chính quyền Hoa Kỳ về thỏa thuận STA, kể cả trong bộ
Ngoại Giao Mỹ, cơ quan dẫn đầu các cuộc đàm phán, những quan điểm trái ngược
nhau đã xuất hiện về việc có nên gia hạn thỏa thuận, để nó tự động hết hạn hay
đàm phán lại để bổ sung các biện pháp bảo vệ chống gián điệp công nghiệp và yêu
cầu có đi có lại trong trao đổi dữ liệu.
Đối với giới chủ trương vô hiệu hóa thỏa thuận, ngăn chặn việc Trung Quốc
đánh cắp công nghệ của Mỹ là một điều hợp lý. Các doanh nghiệp Mỹ từ lâu đã
phàn nàn về các chính sách của chính phủ Trung Quốc ép buộc họ phải chuyển giao
công nghệ, trong lúc giới chuyên gia cảnh báo về tình hình Nhà Nước Trung Quốc
bảo trợ các hành vi đánh cắp mọi thứ, từ hạt giống cây trồng của tạp đoàn
Monsanto cho đến dữ liệu về thiết kế tàu con thoi của cơ quan hàng không vũ trụ
NASA.
Ngăn không cho Trung Quốc lợi dụng hợp tác nghiên cứu đặc biệt có lý
trong bối cảnh chính quyền của tổng thống Joe Biden đã đẩy mạnh cạnh tranh công
nghệ với Trung Quốc, mà ví dụ diển hình là đạo luật về chip năm 2022 kèm theo
việc thành lập liên minh Chip 4 để ngăn không cho Trung Quốc tiếp cận công nghệ
bán dẫn cao cấp.
Tại một diễn đàn của Viện Hudson vào tháng 6 vừa qua, Kurt Campbell, điều
phối viên của Hoa Kỳ về Ấn Độ-Thái Bình Dương, đã khẳng định: “Công nghệ sẽ là
đấu trường tiên tiến của cạnh tranh toàn cầu trong giai đoạn sắp tới giống như
tên lửa hạt nhân là đặc điểm nổi bật của Chiến Tranh Lạnh”, và Hoa Kỳ “sẽ không
nhượng bộ”.
Những người ủng hộ việc triển hạn thỏa thuận STA thì lập luận rằng việc hủy
bỏ văn bản này sẽ kìm hãm hợp tác học thuật và thương mại và nếu không có nó, Mỹ
sẽ mất đi điều kiện nhìn được từ bên trong những tiến bộ kỹ thuật của Trung Quốc.
Tuy nhiên, thỏa thuận cần phải được điều chỉnh.
Chuyên gia về chiến lược công nghệ Trung Quốc Denis Simon, giáo sư tại Đại
Học Bắc Carolina ở Chapel Hill, nhận định: “Dù là bạn hay thù, Mỹ vẫn cần tiếp
cận với Trung Quốc để hiểu những gì đang xảy ra trên thực địa”. Theo ông, cần
đàm phán một thỏa thuận mới về cơ bản.
Còn đối với bà Anna Puglisi, một cựu quan chức phản gián Hoa Kỳ tập trung
vào vùng Đông Á và hiện là chuyên gia cao cấp tại Trung Tâm An Ninh và Công Nghệ
Mới Nổi của Đại Học Georgetown, hợp tác khoa học và công nghệ từng là một phần
“dễ chịu” trong quan hệ Mỹ-Trung, nhưng thời thế đã thay đổi.
Theo bà Puglisi, việc triển hạn thỏa thuận hợp tác với Trung Quốc phải giải
quyết được vấn đề luật an ninh quốc gia của Trung Quốc hiện bao gồm cả việc cấm
“xuất khẩu” dữ liệu lẫn từng bước hạn chế quyền truy cập của nước ngoài vào các
cơ sở dữ liệu học thuật trong nước. Tóm lại hợp tác cần phải có hai yếu tố:
“Minh bạch và có đi có lại”.
------------------------------
Các nội
dung liên quan
Bán
dẫn: Mỹ thêm 36 công ty Trung Quốc vào danh sách đen
Hạ
Viện Mỹ ra dự luật giúp ngành chip bán dẫn cạnh tranh với Trung Quốc
No comments:
Post a Comment