ĐẠO DIỄN TRẦN ANH HÙNG TỪNG BỊ CẤM VỀ VIỆT NAM NHƯ THẾ NÀO? (Thái Kế Toại)

 

Đạo diễn Trần Anh Hùng từng bị cấm về Việt Nam như thế nào?

Thái Kế Toại
27 tháng 5, 2023

https://saigonnhonews.com/van-hoa-van-nghe/dien-anh/dao-dien-tran-anh-hung-tung-bi-cam-ve-viet-nam-nhu-the-nao/

 

Báo chí trong nước đang nhốn nháo sự kiện đạo diễn Trần Anh Hùng vừa giành giải Đạo diễn tại LHP Cannes 2023. Dĩ nhiên không tờ báo nào dám nhắc lại việc đạo diễn Trần Anh Hùng từng bị cấm về Việt Nam và bộ phim “Xích Lô” của ông bị cấm chiếu.

 

Về sự kiện đáng xấu hổ này, cựu Đại tá an ninh văn hóa của bộ máy kiểm duyệt văn hóa Việt Nam – ông Thái Kế Toại – đã kể lại rất chi tiết cách đây nhiều năm trên trang Facebook cá nhân của ông. SGN xin đăng lại.

 

 

___________

 

Đọc thêm:

Cannes 2023: Bảng vàng có tên Trần Anh Hùng và Phạm Thiên Ân

___________

 

Ngoảnh đi ngoảnh lại từ khi phim “Xích Lô” bị cấm chiếu ở Việt Nam đã 16 năm. Mười sáu năm gần như là khoảng cách một thế hệ, nhiều đồng nghiệp trẻ trong làng điện ảnh thì hầu như không biết đến chuyện này. Một số đồng nghiệp già thì không biết đầy đủ. Mấy người biết đầy đủ thì im lặng. Trong mấy năm vừa rồi tôi có nêu lại việc này với Cục Điện ảnh. Những người lãnh đạo cũ trong cuộc thì đã nghỉ hưu. Người mới thì dường như cảm thấy mình không có trách nhiệm trả lời về một vụ án oan trong làng điện ảnh đã thuộc về quá khứ.

 

Tôi cũng đã nghỉ hưu, gần như giã từ các hoạt động điện ảnh để tập trung làm mấy tác phẩm văn học cuối đời nhưng tôi cứ băn khoăn về câu hỏi: Tại sao có vụ cấm chiếu phim “Xích Lô”? Tại sao lại có chuyện đối xử kỳ quái, bất công với đạo diễn Trần Anh Hùng như thế? Tại sao một bộ phim của người đạo diễn người Việt với các diễn viên Việt Nam về đề tài đương đại Việt Nam, quay tại Sài Gòn, được giải Sư tử Vàng tại Liên hoan phim Venice danh giá – lần đầu tiên người Việt được giải Sư tử Vàng, một giấc mơ và có lẽ còn lâu nữa mới lại có một sụ kiện như thế mà giới lý luận phê bình điện ảnh im lặng không bàn đến một lời, trừ một vài bài “đánh” không có động cơ nghề nghiệp?

 

Tôi là một người trong cuộc. Lúc đó tôi đang là Trưởng phòng An ninh Văn hóa quốc gia, A25 Bộ Công an. Chuyện bắt đầu như thế này:

 

Vào đầu thập niên 1990 người Việt có một tài năng điện ảnh kiệt xuất. Người đó là đạo diễn Trần Anh Hùng.

 

Trần Anh Hùng tên Pháp là Guy Phimasset sinh ngày 5 Tháng Sáu 1966 tại Mỹ Tho (*), quốc tịch Pháp. Bố mẹ quê ở Nam Đàn, Nghệ An, theo đạo Thiên chúa, di cư vào Nam từ 1954, sang Lào sinh sống từ 1973, rồi sang Pháp năm 1975. Trần Anh Hùng có một người em trai tên là Dũng sinh năm 1968 tên Pháp là Henry Phimasset, tốt nghiệp ngành kinh tế thương mại. Từ phim “Xích Lô”, anh Dũng làm trợ lý đạo diễn cho Trần Anh Hùng.

 

Tại Pháp, Trần Anh Hùng học và đậu tú tài văn chương bậc A, học Đại học Triết một năm rồi bỏ để thi vào học Trường Điện ảnh Lumière bốn năm, quay phim ngắn Thiếu phụ Nam Xương trong trường. Học xong chương trình Trần Anh Hùng không thi tốt nghiệp, ở nhà viết một loạt kịch bản chào bán cho các hãng phim như:

 

Thiếu phụ Nam Xương, Hòn Vọng Phu, Saint Julien L’ Hospitalien,

 

Phim trinh thám dựa theo một cuốn tiểu thuyết của Nhật.

 

Phim về cuộc chiến của giặc Cờ Đen ở Việt Nam năm 1910.

 

Phim về đời sống người Việt ở Pháp.

 

Mùi đu đủ xanh. Phim đã được sản xuất.

 

Cyclo (“Xích Lô”). Phim đã được sản xuất.

 

Rượu đế củ kiệu. Đề tài Việt Nam dự định quay ở Hà Nội.

 

Những ngày không mưa. Đã quay ở Hà Nội.

 

Năm 1991 lần đầu tiên Trần Anh Hùng về Việt Nam để chọn cảnh cho phim “Mùi đu đủ xanh” nhưng không thực hiện được việc quay phim ở Việt Nam vì lý do tài chính mà chỉ có thu thanh tiếng động Việt Nam trong Tháng Mười 1992.

 

Tại Liên hoan phim Cannes 1993, “Mùi đu đủ xanh” đoạt Giải Caméra d’Or. Ngày 15 Tháng Bảy 1993, Trần Anh Hùng cùng Christophe Rosignon, Giám đốc hãng Lazennec vào Việt Nam mang phim “Mùi đu đủ xanh” chiếu báo cáo cho Hội đồng duyệt phim quốc gia và xin đi khảo sát thực tế cho kịch bản phim “Xích Lô”.

 

Từ Tháng Hai Tháng Năm 1994, Trần Anh Hùng vào sửa chữa và trình duyệt kịch bản phim “Xích Lô”. Trong thời gian này phim “Mùi đu đủ xanh” được gửi đi dự giải Oscar. Trần Anh Hùng cùng Trần Nữ Yên Khê, nữ diễn viên, vợ chưa cưới (lúc đó) của Trần Anh Hùng, Rosignnon và Giám đốc Hãng phim Giải phóng Trần Thanh Hùng đi Hollywood dự lễ trao giải Oscar năm 1994.

 

https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/05/GettyImages-667900092.jpg

Cảnh trong ‘Mùi đu đủ xanh’ (ảnh: Eric Robert/Sygma/Sygma via Getty Images)

 

Cần nói một chút về ảnh hưởng của phim “Mùi đu đủ xanh”. Tôi quan sát thấy bộ phim này mang đến một giọng điệu kể chuyện lạ khác với cách kể chuyện truyền thống trong phim của chúng ta và cách tác giả khai thác những chi tiết đời sống nông thôn Nam Bộ một cách chuyên nghiệp, hiện đại. Một vài nghệ sĩ đã mượn tôi kịch bản “Mùi đu đủ xanh” để tham khảo. Sau đó tôi thấy quả là ngôn ngữ Trần Anh Hùng có tác động tạo ra sự chuyển biến ở một số tác phẩm, trong đó có thể nói có cả nghệ sĩ cỡ hàng đầu trong nước. Trong bối cảnh lúc ấy, sự tác động đó là quý giá.

 

Ngày 6 Tháng Tư 1994, Thứ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao (VHTT) Nguyễn Trung Kiên ký Quyết định số 501 HTQT/QĐ đồng ý cho phép Hãng phim Giải phóng cung cấp dịch vụ cho hãng Lazennec Film thực hiện bộ phim truyện “Xích Lô” của đạo diễn Trần Anh Hùng tại Việt Nam.

 

Xin nói thêm để có kịch bản trình duyệt lãnh đạo Bộ VHTT, các chuyên viên, lãnh đạo Cục Điện ảnh, Vụ Hợp tác Quốc tế thuộc Bộ VHTT và Cơ quan an văn hóa (A25) trong đó có tôi đã phải đọc và giúp tác giả sửa chữa nhiều lần. Đến khi nội dung kịch bản đạt yêu cầu, có chính kiến của A25 ủng hộ, Cục Điện ảnh ra văn bản giám định nội dung kịch bản trình lãnh đạo Bộ VHTT ký quyết định cho phép sản xuất phim. Tôi phải đọc kịch bản “Xích Lô” nhiều lần. Với bản thảo lần cuối cùng tôi chấp nhận được về nội dung và tin rằng với ý đồ của Trần Anh Hùng, cách trình bày câu chuyện đầy ấn tượng của anh sẽ có một bộ phim độc đáo.

 

Vì phim được thực hiện chủ yếu tại Sài Gòn, lại do Hãng phim Giải phóng cung cấp dịch vụ nên A25 giao cho A25B tức bộ phận thường trực của A25 ở phía Nam do anh Trương Hòa Bình phụ trách, trong đó có bộ phận của đơn vị tôi, anh Hoàng Phước Thuận và anh Bùi Dương Minh phụ trách công tác bảo vệ.

 

Phim “Xích Lô” quay trong 77 ngày từ 4 Tháng Mười Một 1994 đến 11 Tháng Hai 1995.

 

Trong thời gian đó giám sát viên A25B liên tục làm việc cùng đoàn phim. Tôi được nghe báo cáo có những cảnh trên hiện trường thấy có thể gây tác động không tốt, cán bộ A25B còn yêu cầu thay đổi chi tiết. Ví dụ trường đoạn đứa bé con mụ trùm băng cướp bôi sơn đỏ vào người chạy ra đường bị xe chẹt chết, giám sát viên không yên tâm vì mầu đỏ có thể gây phản cảm đã đề nghị Trần Anh Hùng thay bằng sơn màu xanh lơ. Trần Anh Hùng đã đồng ý thay đổi nhiều phân đoạn theo ý các cán bộ giám sát.

 

Từ 21 Tháng Tư đến 6 Tháng Năm 1995 thu tiếng động thật cho phim tại Hà Nội và Sài Gòn vẫn có cán bộ giám sát của A25B. Từ 29 Tháng Tám đến 9 Tháng Chín 1995, Trần Anh Hùng cùng các đoàn nghệ sĩ của “Xích Lô” đi dự Liên hoan phim Venice lần thứ 52 tại Ý. Trong đoàn có diễn viên Lê Văn Lộc vai “Xích Lô”, Đinh Hoài Ngọc, trợ lý đạo diễn kiêm phiên dịch của đoàn phim, hai vợ chồng nghệ sĩ Nguyễn Văn Đây – chủ nhiệm kiêm diễn viên Thầy ru con.

 

Đêm 9 Tháng Chín 1995 phim “Xích Lô” đăng quang, được nhận Giải thưởng lớn Sư tử Vàng. Tôi và nhiều đồng nghiệp, nghệ sĩ điện ảnh cũng xúc động vì cái tin này. Lần đầu tiên một đạo diễn người Việt Nam còn rất trẻ, một phim về Việt Nam hiện tại, làm tại Việt Nam với các diễn viên Việt Nam được một giải thưởng vào loại danh giá nhất của điện ảnh thế giới. Đấy là một dịp để quảng bá cho đất nước Việt Nam, cho con người Việt Nam và cho cả tương lai của điện ảnh Việt Nam nữa nếu nó quy tụ được những người con tài năng đang sống ngoài đất nước.

 

Hình : https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/05/283075924_3275880722731566_2639870426800194075_n.jpg

Phim Cyclo dược Giải Sư Tư Vàng

 

Nhưng thật đáng tiếc, ngay sau đó tôi được nghe đã có những phản ứng bất lợi cho “Xích Lô”. Sớm nhất là ý kiến của ông Lý Chánh Trung từ bên Pháp về làm xao động tại Sài Gòn. Trong lúc dư luận ồn ã như vậy thì bản phim nhựa chưa về đến Việt Nam. Hầu hết người Việt Nam chưa biết mặt mũi bộ phim được Giải Sư tử Vàng là thế nào.

 

Tôi nhớ một buổi chiều nóng nực cuối Tháng Chín 1995 tại phòng họp của Cục Điện ảnh, phòng họp thôi, ngày ấy chưa có phòng chiếu hiện đại như bây giờ, “Xích Lô” được trình chiều bằng băng video. Thành phần xem phim gồm có Hội đồng duyệt phim quốc gia và một số cán bộ của Ban Tuyên huấn, Bộ VHTT, Hội Điện ảnh Việt Nam. Công an có anh Khổng Minh Dụ, tôi và anh Nguyễn Trọng Đạo. Tôi thấy nội dung phim vẫn như kịch bản nhưng cách dựng phim và sử dụng âm thanh, màu sắc của Trần Anh Hùng đã tạo ra một ấn tượng dữ dội.

 

Bây giờ thì cái kiểu âm thanh đó đã trở nên bình thường vì người ta đã quen với âm thanh surround trong các phim bom tấn của Mỹ, của châu Âu, nhưng lúc đó tôi thấy mấy gương mặt thật tội nghiệp. Có người còn la hét đòi giảm âm lượng. Âm thanh của phim gây sốc cho những người thần kinh yếu. Trong không khí oi bức, nhộn nhạo với cách tổ chức chiếu phim cẩu thả, “Xích Lô” đã tạo ra một ấn tượng để tự giết nó. Cuối cùng có một cuộc hội ý nhưng lộn xộn và ý kiến không thống nhất, đợi bàn lại với một buổi chiếu bản phim nhựa.

 

https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/05/GettyImages-1493829763.jpg

Trần Anh Hùng, Cannes 2023 (ảnh: Victor Boyko/Getty Images)

 

Sau buổi chiếu có các bài báo Suy ngẫm sau khi xem phim “Xích Lô” – Giải thưởng Sư tử Vàng của Nguyễn Tường trên báo Tuần Tin Tức số 40 (ngày 8 Tháng Mười 1995), bài Phim Cyclo: Việt Nam là phương tiện hay là đối tượng phản ánh trên báo Văn Hóa ngày 15 Tháng Mười 1995.

 

Hình như có một thế lực vô hình nào đó tạo ra sự trấn áp “Xích Lô”. Trong cơ chế bộ máy của chúng ta những người lãnh đạo nhiều khi rất sợ những người cực đoan tả khuynh hay nhân danh chế độ XHCN như thế. Chẳng lẽ vài người như thế lại tài giỏi, sáng suốt hơn một guồng máy làm việc của chúng tôi ư? Một guồng máy chuyên môn trực tiếp với nghề nghiệp phải nghĩ kỹ hơn họ chứ.

 

Bộ trưởng Bộ VHTT đã yêu cầu Hãng phim Giải phóng kiểm điểm về việc hợp tác với Hãng Lazennec làm phim “Xích Lô”. Sau đó có quyết định cấm chiếu phim “Xích Lô” ở Việt Nam. Còn tôi và A25 không được hỏi ý kiến về việc này. Tôi dự định khi có một buổi họp đàng hoàng hơn với bản phim nhựa sẽ phát biểu chính kiến của mình. Tất nhiên là tôi bảo vệ đạo diễn Trần Anh Hùng và người bạn của tôi Trần Thanh Hùng, Giám đốc Hãng phim Giải phóng, một người đầy nhiệt huyết và mạnh dạn tìm cầu nối điện ảnh nước nhà với thế giới.

 

Vậy mà tôi cứ chờ… Cuối cùng cho đến nay không hề có một buổi họp như thế. Tôi không rõ những cá nhân nào đã làm các văn bản tham mưu cho lãnh đạo Bộ VHTT ra một quyết định vội vã như vậy. Với một quyết định của ông Bộ trưởng Bộ VHTT, người ta đã coi Trần Anh Hùng như một nghệ sĩ chống chế độ, ra tiếp một cái lệnh cấm anh về nước trong nhiều năm.

 

Quay lại nội dung phim “Xích Lô”. Bộ phim đã gây ra sự phân hóa cao độ trong số người đã được xem phim. Tôi hỏi ý kiến một số nghệ sĩ, người khen thì khen hết lời, người chê thì cũng chê thậm tệ. Nhưng tựu trung người ta đều cho rằng nó trình bày thực trạng xã hội một cách táo bạo mới mẻ quá. Ấn tượng của nó mãnh liệt quá. Các bài báo lên án phim “Xích Lô” nói gì? Người ta cho là bộ phim đầy những hình ảnh bạo lực, nhiều cảnh sex và hiện thực trong phim không đúng với thực tế Việt Nam.

 

Sau này các đĩa phim “Xích Lô” được bán chui ở trong nước nhưng bản quay trộm chất lượng xấu. Anh Ba Đây có cho tôi mượn một cái băng video bản gốc, tôi lại cho bạn tôi Lê Cẩm Lượng ở Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh sao lại cho sinh viên xem.

 

Tôi cứ tự hỏi tại sao Liên hoan phim Venice năm 1995, người ta trao giải Sư tử Vàng cho phim “Xích Lô”? Lẽ ra các nhà phê bình phim Việt Nam phải giải đáp câu hỏi đó. Có lẽ vì sợ hãi Bộ VHTT mà họ im lặng. Không một ai bênh vực cho bộ phim tội nghiệp đó.

 

Chả lẽ LHP Venice chỉ nhằm chống Việt Nam? Chả lẽ vì chống Việt Nam, Ban Giám khảo lại hạ mình để trao giải cho một bộ phim mà người Việt Nam cho là thấp kém? Lý trí của một người tỉnh táo có thiện chí giải đáp câu này không khó lắm.

 

Ở phim “Xích Lô”, Trần Anh Hùng trình bày một phong cách khác hẳn “Mùi đu đủ xanh”. Tôi cho rằng với những đạo diễn có biên độ phong cách giữa các tác phẩm xa nhau như vậy là một tài năng. Nhịp điệu của “Xích Lô” co dãn thất thường, chất liệu và cốt truyện Á Đông được trình bày với các thủ pháp ấn tượng hậu hiện đại.

 

https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/05/GettyImages-104037829.jpg

Trần Anh Hùng tại LHP Quốc tế Toronto lần thứ 35, Tháng Chín 2010 (ảnh: Dimitri Sarantis/Getty Images)

 

Các hình tượng mang tính ẩn dụ cao, mang cả tinh thần triết học, nó cho người ta thấy cuộc sống các xã hội Á Đông kiểu như Việt Nam đang vươn tới thị trường và thế giới hiện đại như thế nào cùng cái giá mà nó phải trả, cái giá rất đắt, thậm chí kinh hoàng. Tuy vậy Trần Anh Hùng đã đưa ra được lời giải cho câu hỏi đó. Gìn giữ gia đình là chỗ cứu rỗi cho con người. Thực trạng xã hội đen hôm nay cho thấy đã vượt quá xa những cảnh báo của anh.

 

Sau này hệ lụy của vụ “Xích Lô” còn theo tôi và Trần Anh Hùng, khi tôi chuyển sang làm Giám đốc Điện ảnh Công an Nhân dân. Giữa năm 1998, tôi hợp tác với Hãng Lazennec Film. Tôi đã tạo điều kiện cho Trần Anh Hùng về nước đi thăm Hà Nội và một số nơi để viết một kịch bản phim mới. Chúng tôi nói chuyện nhiều về những biến đổi của Hà Nội.

 

Đầu tiên Hùng muốn ba người đàn bà Hùng yêu quý cùng đóng trong một bộ phim. Như Quỳnh, Lê Khanh, Trần Nữ Yên Khê. Sau Hùng định hình ý tưởng, cho ba người này vào dòng xoáy của một gia đình gốc Hà Nội lâu đời đang rạn vỡ vì các tác động của đời sống hiện đại. Hùng vẫn băn khoăn về việc bảo vệ các giá trị của gia đình Á Đông. Đó là kịch bản phim Những ngày không mưa.

 

Kịch bản “Những ngày không mưa” cũng phải sửa chữa nhiều lần, cuối cùng cũng được Điện ảnh Công an Nhân dân chấp nhận và chuẩn bị trình Cục Điện ảnh thì rắc rối lại rơi xuống.

Báo Quân Đội Nhân Dân ngày 23 Tháng Tám 1998 đăng bài Hà Nội và Sài Gòn thời mở cửa qua cách nhìn phiến diện của đạo diễn Trần Anh Hùng. Bút pháp của tác giả khá chuyên nghiệp, có thể là một nhà phê bình chuyên nghiệp ở Cục Điện ảnh nhưng ký tên Hạnh Lê. Tiếp theo báo Văn Nghệ số 36 ngày 5 Tháng Chín 1998 đăng bài Cần một chữ Tâm khi làm phim về Việt Nam. Tác giả là Phạm Viết Đào, một người đã có nhiều chỉ trích gay gắt ngành điện ảnh.

 

https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/05/GettyImages-91706631.jpg

Trần Anh Hùng (phải) và vợ, diễn viên Trần Nữ Yên Khê tại LHP Quốc tế Pusan 2009 tại Hàn Quốc (ảnh: Chung Sung-Jun/Getty Images)

 

Điều có vẻ vô lý và không đàng hoàng cho lắm là sự phê phán nhằm vào một kịch bản còn ở thời kỳ bí mật, chưa trình duyệt, chưa công bố chỉ có những người có trách nhiệm mới được cầm nó, lý lẽ phê phán với những tiêu chí không phải là tiêu chí nghệ thuật, phiến diện, thô thiển, nặng về quy chụp chính trị. Để thêm nặng đòn người ta còn lật lại cả phim “Xích Lô”, tức là Trần Anh Hùng chống Việt Nam có cả quá trình, có cả hệ thống quan điểm…

 

Thời gian này tại Bộ VHTT đang có mâu thuẫn của một vài người với Cục Điện ảnh, với anh Nguyễn Khoa Điềm về vấn đề hợp tác làm phim với nước ngoài. Theo tôi mâu thuẫn này không phải là bản chất vấn đề hợp tác làm phim với nước ngoài mà xuất phát từ một góc độ khác nhưng hợp tác làm phim với nước ngoài là một cái cớ tốt nhất có thể lợi dụng vì nó rất dễ bị khai thác về chính trị. Anh em nghệ sĩ chúng ta nhiều khi bị những cú đòn oan trong một xã hội lỏng lẻo về pháp luật như thế.

 

Trần Anh Hùng đưa cho tôi bản thảo bài viết của anh để trả lời hai bài báo ở trên.

 

Về phim “Xích Lô”, Trần Anh Hùng viết:

“Để nói rõ sự thật về tôi, trước hết tôi xin nói đến vấn đề bạo lực trong phim Cyclo. Người ta thấy bạo lực trong phim này rất ghê tởm. Tôi cho đó là điều tốt. Bạo lực phải đưa ra một cảm giác ghê tởm. Đây không phải là một loại bạo lực giải trí. Và phim này đoạt giải Sư tử Vàng tại Venice không phải “về thành công trong thể loại phim bạo lực” như có người Việt Nam mới viết trên báo. Trong Liên hoan phim Venice không có phân biệt thể loại.

 

“Chúng tôi trao giải Sư tử Vàng cho phim Cyclo về phong cách thể hiện bạo lực”. Đây là lời nói của ông Jorge Semprun thì cái từ “bạo lực” trong miệng ông có một giá trị đặc biệt.

Jorge Semprun là một nhà văn, cũng là Bộ trưởng Bộ Văn hóa của Tây Ban Nha trước kia. Và cái điều quan trọng nhất có liên quan đến bạo lực là ông ta đã bị giam trong trại tập trung của Đức trong Thế Chiến Thứ Hai, ông đã thấy cái bạo lực và cái chết của mình rất rõ ràng. Vậy thì ông ta thừa biết bạo lực là như thế nào và thế nào là cái nhìn đạo đức về bạo lực và thế nào là kích động bạo lực.

 

Khi tôi làm phim Cyclo tôi không hề nghĩ đến chuyện bôi nhọ đất nước của tôi. Tôi là một nghệ sĩ Việt Nam định cư ở nước ngoài. Và Tổ quốc Việt Nam rất thiêng liêng đối với tôi. Nếu ai không hiểu về tôi mà kết luận vội vàng về tôi thì đó là một ác cảm ghê tởm tôi không thể tưởng tượng nổi… Cái mục đích của tôi khi làm phim này là để đưa vào nền điện ảnh thế giới một tác phẩm nghệ thuật do một người Việt Nam làm.

 

Và tôi chọn một con đường đi cực kỳ khó khăn là vì phim Cyclo không phải là một loại phim dễ thương. Sự giằng xé giữa cái thiện và cái ác là một đề tài rất nặng nề, rất khó xử. Đã nói đến cái thiện và cái ác thì đừng nói đến sự cân bằng giữa hai khái niệm này. Cái ác thường phô trương một cách ly kỳ. Còn cái thiện thì không. Cái thiện không phải là loại sức mạnh biểu hiện ở bên ngoài. Phim Cyclo gắn bó rất chặt chẽ với cái ý này.

 

Để tránh sự giả tạo và để gần sự thật, phim Cyclo dành cho cái thiện một chỗ đứng đặc biệt, đó là giữa hai hình ảnh, giữa hai cảnh, ở khoảng trống giữa hai hàng chữ. Phong cách mô tả cái thiện qua âm bản tạo cho tâm hồn thèm muốn cái thiện và đi tìm nó. Ai cũng biết trong xã hội nào cũng có mảng sáng và mảng tối. Đó cũng có nghĩa là thiện và ác. Tôi muốn thể hiện cái ác ghê gớm bao nhiêu thì sụ tồn tại và giá trị của cái thiện càng lớn bấy nhiêu.

 

… Tôi xin kể một giai thoại rất riêng tư đã đến với tôi trong Liên hoan phim Venice làm cho tôi hiểu rõ vì sao tôi phải đấu tranh quyết liệt để thuyết phục những nhà sản xuất phải để cho tôi làm phim nói tiếng Việt. Việc này là rất phức tạp vì không có một lý do gì khiến cho một người Pháp bỏ tiền ra để làm một cuốn phim không nói gì về dân tộc của họ. Không có lý do gì ngoài tình yêu tha thiết của tôi đối với Việt Nam mà thuyết phục được họ.

 

… Sau khi xem phim Cyclo chiếu lần đầu tiên ở Venice, tôi hỏi bố tôi xem phim thấy thế nào, có được không?

 

-Ba phải xem lại vì đoạn đầu của phim, nước mắt nó cứ ứa ra làm ba chẳng thấy gì cả.

 

-Sao vậy?

 

-Thì… trên màn ảnh khổng lồ, ba thấy những khuôn mặt Việt Nam, mà trong đó chứa đầy sự trưởng thành của con. Họ nói tiếng Việt tại liên hoan phim lớn này làm ba xúc động.

 

Đây là lời nói của một người cha khoan dung. Nhưng tôi rất tin ở lời nói này bởi vì tôi chợt nhớ cảm xúc tự hào của tôi khi tôi nghe âm thanh của những câu nói bằng tiếng Việt vang lên trong Liên hoan phim Cannes với cuốn phim đầu tay của tôi”.

______

 

Do những rắc rối ở nội bộ đơn vị tôi, một nhóm người vì cá nhân chống lại việc làm phim “Những ngày không mưa” nên phim này phải chuyển sang Hãng phim truyện Việt Nam do nhà thơ Nguyễn Thị Hồng Ngát mới lên giám đốc. Và cuối cùng do tài ngoại giao khéo léo của Hồng Ngát, phim đã làm xong và được công chiếu ở Việt Nam. Những người cản bước Trần Anh Hùng đã không thực hiện được ý đồ đen tối của họ. Niềm vui của Hãng phim truyện Việt Nam cũng là niềm vui của tôi, bởi trước đây khi còn ở A25 tôi đã coi đây là chỗ thân thiết của mình, nơi tôi vào ngành điện ảnh với bộ phim đầu tay cùng đạo diễn Vương Đức, phim Cỏ Lau.

 

Đúng là phim “Xích Lô” là một chuyện buồn của ngành điện ảnh Việt Nam. Một bài học điển hình về cách đối xử với tài năng nghệ thuật và các tác phẩm đỉnh cao của bộ máy quản lý nghệ thuật một nước tiểu nông. Nhưng vụ phim “Xích Lô” không chỉ liên quan đến vài ba cá nhân trong cuộc.

 

Nó ảnh hưởng đến những vấn đề lớn hơn đối với nền điện ảnh của chúng ta. Tác hại lâu dài của nó vẫn còn đang ám ảnh đời sống điện ảnh với những cách hành xử vô lối tùy tiện. Và cũng không ít chuyện buồn đã diễn ra như thế trong mấy chục năm qua. Nhiều số phận nghệ sĩ phải trả giá, nhiều tác phẩm bị chìm nổi. Những con người ấy, những tác phẩm ấy đang đợi chúng ta nói lại về họ… Đó cũng là điều tâm huyết của tôi muốn nói với các đồng nghiệp điện ảnh của mình.

_________

(*) Ông Thái Kế Toại nhầm. Đạo diễn Trần Anh Hùng sinh ngày 23 Tháng Mười Hai 1962 (chú thích của SGN)