“Việt
Nam thời Pháp đô hộ”: 90 năm và những định mệnh lịch sử
November 1, 2022 . 6:50 PM
Https://www.luatkhoa.com/2022/11/viet-nam-thoi-phap-do-ho-90-nam-va-nhung-dinh-menh-lich-su/
Khó có thể hiểu những vấn đề hiện nay
nếu không biết về quá khứ.
Ảnh bìa sách: Tiki. Ảnh nền: Flickr. Đồ
họa: Luật Khoa.
Vào tháng
8/2022, nhiều người dân khiếu kiện đất đai đã quỳ lạy
Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam Phan Việt Cường trước Trụ sở Tiếp công dân của tỉnh. Một
nhóm cảnh sát cơ động đã hộ tống viên bí thư rời khỏi trụ sở giữa tiếng kêu la
thống thiết của người dân. [1]
Quang cảnh
ngày hôm đó gợi nhớ đến cuộc biểu tình chống sưu thuế nổ ra ở Quảng Nam hơn một
trăm năm trước. Khi ấy, quan chức triều đình dưới sự chi phối của thực dân Pháp
đã cậy quyền ỷ thế để ức hiếp dân chúng, tham ô tràn lan. Người dân ban đầu chỉ
van xin các quan chức giảm sưu thuế nhưng rồi vụ việc bùng phát thành một cuộc
nổi dậy. Sau sự kiện này, thực dân đã đàn áp tàn nhẫn các vùng nông thôn Quảng
Nam.
Lịch sử vẫn
đeo bám chúng ta cho đến hôm nay. Nó chi phối cách chúng ta ứng xử với quan chức,
cách chúng ta đáp trả với bất công, cách chính quyền trừng phạt người dân dám
tranh đấu cho công lý, tự do. Muốn tiến lên phía trước, người ta không thể
không biết mình là ai, mình có những rào cản nào. Cách tốt nhất để làm việc này
là tìm hiểu về lịch sử của đất nước mà ta đang sống.
Thời thực
dân Pháp cai trị Việt Nam đã để lại những chứng tích hết sức sống động. Ví dụ
như tuyến đường sắt Bắc - Nam, hệ thống thư tín bắt đầu với Bưu điện Trung tâm
Sài Gòn, hệ thống y tế bắt đầu với bệnh viện Chợ Quán, hay việc phổ biến chữ Quốc
ngữ với hệ thống trường học công lập.
Khúc ngoặt
lịch sử này chỉ kéo dài trong 90 năm nhưng đã tạo nên những biến động mạnh mẽ đến
xã hội Việt Nam. Khó có thể hiểu đầy đủ những vấn đề hiện nay nếu không ngược
dòng thời gian trở về thời kỳ này.
Cuốn sách
“Việt Nam thời Pháp đô hộ” của giáo sư Nguyễn Thế Anh có thể giúp bạn hiểu
biết một cách tổng quát về giai đoạn lịch sử phức tạp đó.
Giáo sư
Nguyễn Thế Anh (sinh năm 1936) là một trong những sử gia nổi bật của Việt Nam.
Ông từng là Viện trưởng Viện Đại học Huế, chủ nhiệm bộ môn lịch sử tại Đại học
Văn Khoa Sài Gòn. Sau khi rời Việt Nam năm 1975, ông tiếp tục giảng dạy, nghiên
cứu lịch sử tại Pháp và các nước khác. Ông từng là giáo sư Đại học Paris -
Sorbonne và giám đốc nghiên cứu tại Trường Cao học thực hành Paris (EPHE).
Cuốn sách
của ông sẽ giúp bạn trả lời những câu hỏi căn bản về thời kỳ này như người Pháp
đã độc chiếm Việt Nam như thế nào, họ đã thiết lập nền cai trị hà khắc ra sao,
triều đình đã bất lực như thế nào trước sự xâm lăng này, người dân đã nổi dậy
và hòa nhập ra sao dưới thời kỳ thuộc địa.
Tôi tìm được
trong cuốn sách nhiều lý giải thú vị cho những thắc mắc của mình.
Vào buổi đầu
cai trị, các xứ đạo Thiên Chúa đã được ban cho quyền tự trị rất lớn. Ở một số
giáo xứ, linh mục là người giải quyết các vấn đề về đất đai, giáo dục, thuế má.
Các giám mục ở các giáo phận như Bùi Chu, Phát Diệm đã trực tiếp điều khiển
công việc hành chính thế tục. Điều này có thể lý giải cho sự ảnh hưởng mạnh mẽ
của nhà thờ đối với giáo dân ở một số nơi hiện nay.
Cũng trong
thời kỳ này, chính quyền thực dân đã bố trí số lượng công chức rất đông ở Đông
Dương. Số công chức người Pháp ở Đông Dương gấp ba lần số công chức người Anh ở
Ấn Độ, dù Đông Dương có dân số chỉ bằng một phần mười Ấn Độ. Các quan chức người
Việt mất dần vị thế của mình. Những người muốn theo đuổi chức nghiệp buộc phải
gia nhập giới quan lại truyền thống hoặc nhận các vị trí thấp kém trong chính
quyền thuộc địa như tham biện, thông ngôn, lính tập, v.v.
Cuốn sách
cũng đưa ra nhiều phân tích đáng chú ý liên quan đến các vấn đề đã xảy ra cách
đây không lâu, hoặc còn đeo bám dai dẳng đến nay.
Chẳng hạn,
tác giả Nguyễn Thế Anh cho rằng việc các dân tộc thiểu số quy phục chính quyền
bảo hộ là phù hợp với khuynh hướng lịch sử của các sắc dân này, vì “không bao
giờ họ chịu nhận quyền lực của người Kinh”. Đến thời Việt Nam Cộng hòa và sau
năm 1975, các dân tộc thiểu số vẫn luôn xung đột với chính quyền. Cho đến nay,
các khu vực đồi núi phía Bắc hay Tây Nguyên vẫn bị chính quyền giám sát rất chặt
chẽ, các quyền tự do bị hạn chế.
Về vấn đề
di cư, làn sóng di cư vào phía Nam vẫn tiếp tục dưới thời Pháp cai trị sau khi
dân số tăng nhanh ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ gây nên tình trạng thiếu ruộng đất. Sau
năm 1975, tình trạng này tiếp diễn với cùng lý do là thiếu đất đai, dẫn đến nhiều
hệ lụy kinh tế - xã hội.
Dưới thời
Pháp cai trị, người nông dân vẫn không thoát khỏi tình trạng mắc nợ quanh năm.
Việc này xuất phát từ nhiều lý do, trong đó có việc Pháp không thực thi chính
sách phát triển kinh tế hợp lý, khiến đất đai tập trung vào tay địa chủ, địa chủ
bóc lột tá điền. Vì làm không đủ ăn, người nông dân phải cầm cố đất đai của
mình để vay nợ. Việc cho vay nặng lãi rất phổ biến dưới thời Pháp cai trị.
Tác giả
cũng nhận định rằng giới công nhân người Việt vốn xuất thân từ tầng lớp nông
dân. Họ vẫn gắn bó chặt chẽ với các làng mạc. Nếu xảy ra bất cứ biến động gì ở
nơi làm việc thì họ đều quay về nông thôn. Tính chất này khiến giới công nhân
không ổn định. Như bạn đã biết, hầu hết công nhân hiện nay vẫn xuất thân từ các
vùng nông thôn. Họ cũng sẵn sàng bỏ nông thôn để đến các nhà máy và cũng sẵn
sàng bỏ việc để trở về quê.
Tác phẩm
còn chứa đựng nhiều vấn đề thú vị khác, tùy thuộc vào sự tò mò của bạn. Sách sẽ
hay nhất khi bạn đọc với một số chủ ý nhất định.
Các nhà xuất
bản hiện nay đã nhiều lần tái bản cuốn sách “Việt Nam thời Pháp đô hộ”. Bạn có
thể dễ dàng tìm mua cuốn sách này.
Cách trình
bày theo trình tự thời gian của cuốn sách có thể làm nản lòng những ai không đủ
kiên nhẫn. Bên cạnh đó, văn phong của tác giả có thể tạo cảm giác khó đọc khi sử
dụng nhiều mệnh đề trong một câu. Đây có lẽ là ảnh hưởng từ lối viết Pháp văn ở
thời đại của tác giả. Nhưng bù lại, cuốn sách đã sử dụng nguồn tư liệu phong
phú, sắp xếp cẩn trọng, xứng đáng là một tài liệu tham khảo hữu ích về thời
Pháp đô hộ Việt Nam.
Bài viết
nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang, đăng vào tối thứ Ba hàng tuần. Bài cộng
tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban
biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang, rất mong chờ bài viết của bạn.
Chú
thích
Lưu ý:
Có nhiều cách khác nhau để xác định thời Pháp thuộc. Theo cách tính của tác giả
Nguyễn Thế Anh, thời Pháp đô hộ kéo dài 90 năm, từ 1858 đến 1949.
1. RFA Tiếng
Việt. (2022, August 15). Quảng Nam: Dân quỳ lạy kêu cứu, CSCĐ hộ tống
Bí thư tỉnh ủy rời đi #shorts [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=vNYwqnYFkMU
=================================
TÀI LIỆU BỔ SUNG CỦA CHỦ BLOG
GS Phan
Khoang, giáo sư bộ môn Sử / Đại Học Văn Khhoa Sài Gòn trước năm 1975, tác giả của
bộ sách “Việt Nam Pháp Thuốc Sử”, do Phủ Quốc Vụ Khanh Đặc Trách Văn Hóa xuất bản
năm 1971, thì thời kỳ Pháp cai trị Việt Nam kéo dài từ 1862 đến 1945.
No comments:
Post a Comment