Vựa
lúa Việt Nam trong cơn nguy cấp
James Borton
Trà Mi dịch thuật
POSTED
ON SEPTEMBER 4, 2022
https://dcvonline.net/2022/09/04/vua-lua-viet-nam-trong-con-nguy-cap/
Biến
đổi khí hậu đang đe dọa nền văn minh nước, mực nước biển dâng cao, ô nhiễm vì kỹ
nghệ và những đập thủy điện ở thượng nguồn
Qua nhiều
thế hệ, những người nông dân và gia đình của họ gặt lúa ở Đồng bằng sông Cửu
Long màu mỡ đã dựa vào nguồn cá dồi dào của dòng sông và sản xuất lúa gạo để
sinh sống.
https://i0.wp.com/asiatimes.com/wp-content/uploads/2022/08/Vietnam-drought.jpg?w=1250&ssl=1
Hàng ngàn mẫu (ha) lúa ở huyện Tân Trụ, tỉnh
Long An, Việt Nam, đã bị thiệt hại vì hạn hán và nước mặn. Ảnh: TTXVN
Đối với
hàng triệu người, nhịp sống là con nước không ngừng của dòng sông. Những người
sống dọc theo sông Cửu Long và các nhánh của đồng bằng sông Cửu Long đã công nhận
“nền
văn minh sông nước” của họ là của cải thiên nhiên cần được bảo tồn và duy
trì cho các thế hệ mai sau.
Nhưng giới
chuyên gia và nông dân biết rằng biến đổi khí hậu đang đe dọa mạng lưới sông
ngòi chằng chịt một cách nghiêm trọng vì nước biển dâng cao, ô nhiễm của kỹ nghệ
và ảnh hưởng tiêu cực của những đập thủy điện ở thượng nguồn.
Trên toàn
bộ vùng hạ lưu Đồng bằng sông Cửu Long, nhiệt độ tăng và sự thay đổi cường độ
mưa, con nước của dòng sông, ngập lụt và hạn hán đang phá hủy mùa màng, nghề cá
và nhà cửa. Từng được ca ngợi là kho báu sinh học đa dạng và vựa lúa của
Việt Nam, ngày càng có nhiều tỉnh đang trải qua những đợt hạn hán kinh hoàng
chưa từng thấy trong lịch sử và đối phó với những thách thức thực sự về an ninh
lương thực.
Sông
Mekong chảy từ Cao nguyên Tây Tạng và chảy gần 4.200 km trước khi chia thành Cửu
Long (“Chín con Rồng”) và đổ ra Biển Đông. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, gần 2 triệu
người ở sáu tỉnh ven biển đang bị khan hiếm nước ngọt.
Đập thủy
điện dọc sông Cửu Long.
Nguồn: Trung tâm STIMSON
Mực nước
thấp kỷ lục ở hầu hết trên những dòng sông và đường thủy đang gây ra tình trạng
nước mặn xâm nhập sâu vào đất liền, cách cửa sông tới 90 km, xóa sổ mùa màng và
làm ô nhiễm nguồn cung cấp nước. Đối với quá nhiều nông dân trồng lúa, tiếng la
hét “quá nhiều nước” của họ đã biến mất; và bây giờ thường xuyên hơn, tiếng kêu
là “quá ít nước.”
Giới
nghiên cứu nông nghiệp cảnh cáo rằng trừ khi thực hiện những biện pháp khẩn cấp,
toàn bộ đồng bằng sông Cửu Long, nơi sinh sống của hơn 20 triệu người, có thể hầu
như nằm dưới nước trong vòng một thế hệ.
Rafael
Schmitt, nhà khoa học hàng đầu trong Dự án Vốn Tự nhiên của
Đại học Stanford cho biết: “Nếu không có hành động nhanh chóng, vùng châu thổ
và sinh kế của nó có thể trở thành nạn nhân của sự thay đổi môi trường toàn cầu
và khu vực.
Đồng bằng
sông Cửu Long rất dễ bị thiệt hại vì những hiểm họa khí hậu. Khi biến đổi khí hậu
đặt ra những mối đe dọa hiện sinh đối với các hệ sinh thái mong manh ở đồng bằng,
những nghiên cứu dự đoán nhiệt độ không khí và nước biển sẽ tăng lên.
Theo Bộ
Nông nghiệp Việt Nam, vùng đồng bằng đang mất khoảng 500 ha đất mỗi năm vì bị
xói mòn. Ngoài ra, những cách quản lý đất và nước không bền vững đang gây ô nhiễm
sông và kênh rạch. Nước mặn xâm nhập đã tăng đến 4 gram/lít ở nhiều nơi, gấp bốn
lần mức cho phép đối với hầu hết các loại cây trồng.
Xem
lại vựa lúa
Khi bắt đầu
chương trình Đổi mới vào năm 1986, giới lãnh đạo chính trị của Việt Nam đã đưa
ra những kế hoạch quốc gia nhằm đưa đất nước thoát khỏi đói nghèo và những khó
khăn do Chiến tranh Việt Nam kéo dài để lại. Một phần trọng tâm của chiến lược
mới đó là mở ra ngành trồng lúa không chỉ để cung cấp cho quốc gia mà còn trở
thành một nhà xuất khẩu gạo lớn. Gạo rất quan trọng vì đây là thức ăn chính của
một nửa dân số thế giới.
Giờ đây,
giới khoa học đã đưa ra bằng chứng cho thấy người Việt Nam có lẽ đang phải đối
phó với thách thức lớn nhất: biến đổi khí hậu, với những cơn bão dữ dội, hạn
hán và mất an ninh lương thực.
Nguyễn
Minh Quang, đồng sáng lập Diễn đàn Môi trường Mê Kông phỏng vấn nông dân vùng Đồng
bằng sông Cửu Long. Ảnh:
Courtesy MEF
Ở Đồng bằng
sông Cửu Long, nơi có hơn một phần ba gia đình có diện tích đất trồng lúa dưới
nửa ha, chính phủ đã khuyến khích mô hình “cánh đồng nhỏ, nông trại lớn” do các
doanh nghiệp hoặc tập đoàn nông nghiệp lớn như Nhóm Sản phẩm Nông nghiệp Lộc Trời
(LTA) điều hợp. Hiện nay nông dân đang canh tác theo hợp đồng chiếm gần 10% diện
tích lúa ở một số tỉnh.
Đối với
nhiều nông dân, mô hình mới này cung cấp một mạng lưới an toàn bền vững. Hệ thống
của Lộc Trời bao gồm hơn 40.000 gia đình nông dân nhỏ lẻ và hệ thống này cho
phép công ty giám sát từ hạt giống đến việc gặt hái và vận chuyển với một mạng
lưới gồm 24 nhà máy ở khắp vùng đồng bằng để sấy khô, xay xát, tồn trữ và giao
hàng gạo.
Với công
suất sấy hàng ngày gần 26.000 tấn, xay xát hơn 22.000 tấn và kho chứa 1 triệu tấn
gạo, LTA có thể đáp ứng khối lượng lớn những đơn đặt hàng quốc tế ở Châu Âu, Bắc
Mỹ, Nhật Bản và Úc, v.v. đó là cách giáo dục nông dân áp dụng những phương thức
sản xuất lúa mới không bao gồm việc lạm dụng phân bón và thuốc trừ sâu.
Báo
cáo mới đây của Chính phủ về chuyển đổi mô hình phát triển và quy hoạch
tích hợp tập trung vào sự thay đổi mô hình nông nghiệp và đánh giá ảnh hưởng của
Kế hoạch tổng hợp đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2021-2030.
Giới hoạch
định chính sách của Hà Nội hiểu quá rõ về những thách thức nghiêm trọng do biến
đổi khí hậu, suy giảm kinh tế, thiếu lao động và nguồn nguyên liệu không đạt
tiêu chuẩn chất lượng xuất khẩu.
Bản báo
cáo cũng nêu chi tiết về sự cấp thiết đối với việc đầu tư vào đồng bằng và hợp
tác quốc tế và các mối quan hệ đối tác để giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của biến
đổi khí hậu.
Giáo sư Vũ
Thành Anh, nguyên Hiệu trưởng Đại học Fulbright Việt Nam và hiện là giảng viên
cao cấp kiêm trưởng nhóm phúc trình nghiên cứu, cho biết đại dịch Covid-19 có ảnh
hưởng rất lớn đến độ tăng trưởng kinh tế địa phương nhưng Đồng bằng sông Cửu
Long là một điểm sáng, với khu vực nông nghiệp tăng 3,4%.
Chính quyền
trung ương đã quyết định hành động quyết liệt sau khi Đồng bằng sông Cửu Long
chịu thiệt hại lớn khi hạn hán nghiêm trọng kết hợp với mực nước biển dâng cao
vào cuối năm 2015 và 2016. Đến năm 2017, Nghị
quyết 120 đặt trọng tâm vào phát triển bền vững và thích ứng với khí hậu
trong khu vực.
Chính sách
quốc gia đã thúc đẩy các hợp tác xã nông nghiệp phát triển bền vững và tạo điều
kiện cho nông dân tập trung trồng cây ăn trái, do những diện tích trồng lúa kém
hiệu quả dễ dàng chuyển đổi sang trồng rau quả có thể chịu hạn hán và nước mặn.
Ngoài ra,
trong mười năm qua, khu vực này đã chứng kiến sự di cư đều đặn của người dân rời
bỏ nông trại của họ để tìm việc ở các khu vực thành thị, đặc biệt là ở Thành phố
Hồ Chí Minh. Các tỉnh đồng bằng có mức giảm dân số lớn nhất vào năm 2020 là Hậu
Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang và Cà Mau.
Theo một
bài báo đăng trên Earth
Journalism Network, nhiều khu vực trồng lúa kém hiệu quả đã được chuyển đổi
sang trồng các loại cây chịu nổi nước mặn và chịu thiếu nước như thanh long, dừa,
sen, cau và dưa hấu.
Chuyên gia
sinh thái đồng bằng sông Cửu Long Nguyễn Hữu Thiện cho biết: “Biến đổi khí hậu
sẽ là ảnh hưởng môi trường đáng kể nhất trong tương lai. Lụt và ngập nước ngày
càng gia tăng; và cường độ, theo sau mực nước biển dâng, kết quả là các cơn bão
nhiệt đới theo mùa cũng gia tăng.”
Những
mối đe dọa vùng đồng bằng vì đập thủy điện
Sông
Mekong chảy qua 5 quốc gia là Trung Hoa, Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia
trước khi vào Việt Nam. Tất cả các quốc gia này đều coi thủy điện là yếu tố
quan trọng trong việc tăng trưởng kinh tế.
Đến năm
2021, thượng nguồn sông Mekong có 141 đập đang hoạt động. Ngoài ra, có 36 đập
đang được xây dựng. Đến năm 2032, sẽ có tổng cộng 468 nhà máy thủy điện trên
sông Mekong và các phụ lưu. Mặc dù hầu hết các nhà máy này không nằm ở Việt
Nam, nhưng chúng đang ảnh hưởng xấu đến điều kiện sống của hơn 20 triệu người
dân ở vùng đồng bằng dông Cửu Long.
Dữ liệu
cho thấy một bức tranh tồi tệ về ảnh hưởng của những con đập và hệ sinh thái ở
hạ lưu với sự suy giảm có hệ thống đối với số cá lưới được và các vụ mùa lúa gạo.
Sự sụt giảm tổng thể trong việc trồng lúa có liên quan trực tiếp đến việc không
có nước lụt, trong lịch sử đã thúc đẩy sự phát triển trồng lúa nổi, loại lúa đặc
trưng của Đồng bằng sông Cửu Long.
Sự cân bằng
của sông và biển đang chuyển đổi mạnh mẽ. Hạn hán trong quá khứ và hiện tại ở đồng
bằng đã tàn phá nguồn cung cấp lương thực và làm tăng thêm cuộc tranh luận gay
gắt về mô hình địa chính trị “dòng chảy của sông” ở thượng nguồn của Trung Hoa.
Những con đập không chỉ ngăn dòng nước chảy đến đồng bằng sông Cửu Long của Việt
Nam mà còn ngăn dòng phù sa nuôi dưỡng đất và cung cấp thức ăn cho cá.
Xin được
công khai tiết lộ tôi là đồng sáng lập của Diễn đàn Môi trường Mekong (MEF), một
tổ chức phi chính phủ đặt tại Cần Thơ, Việt Nam. Những chương trình đến với cộng
đồng của chúng tôi và những hội thảo về khoa học hướng tới người dân giải quyết
vô số các vấn đề môi trường.
Trong một
hội nghị chuyên đề do MEF phối hợp trước đây, Philip Minderhoud và Sepehr
Eslami Arab của Đại học Utrecht, thành viên nghiên cứu của Dự
án Rise and Fall, đã trình bày những kết quả 6 năm nghiên cứu của họ cho thấy
rằng nước mặn xâm nhập ở Đồng bằng sông Cửu Long là dưới 5% do biến đổi khí hậu,
nhưng chính là do việc phát triển thủy điện (xây đập).
Độ cao của đồng bằng sông Cửu Long và bản đồ
nước ngập. (a) Mô hình độ cao kỹ thuật số của Sứ mệnh địa hình bằng radar con
thoi (SRTM) (DEM) của đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam. (b, c) Bản đồ ngập lụt
sau khi mực nước biển dâng dựa trên SRTM DEM có chứa các tác động của dải và
các sai số độ cao khác. (b) Vùng ngập lụt có mực nước biển dâng cao, bản quyền
của ICEM 2008. Được cho phép dùng. Bản đồ này đã được đưa vào một số tài liệu
chính sách, trong số những tài liệu khác, Ngân hàng Phát triển Châu Á, tài liệu
kỹ thuật của Ủy ban sông Mê Kông; Đánh giá rủi ro của Quỹ Động vật hoang dã Thế
giới Mekong và Kế hoạch Đồng bằng sông Cửu Long của Hòa Lan-Việt Nam, hiện là
tài liệu hàng đầu cho các dự án lớn của Ngân hàng Thế giới ở đồng bằng. (c)
Vùng bờ biển trên cao với mật độ dân số 30,38, bản quyền của 2008 CARE
International và Đại học UN. Được sử dụng bởi sự cho phép. Bản đồ này đã được
đưa vào, cùng với những bản đồ khác, đánh giá rủi ro sông Mekong của Quỹ Động vật
Hoang dã Thế giới. Nguồn: Mekong delta much
lower than previously assumed in sea-level rise impact assessments
Theo hai
nhà nghiên cứu, nguồn cung cấp phù sa đã giảm gần 90% do các con đập ở thượng
nguồn. Những nghiên cứu của họ và của những người khác nhấn mạnh sự phát triển
cơ sở hạ tầng thủy điện ở thượng nguồn đã ảnh hưởng đến dòng chảy, vận chuyển
phù sa và chất dinh dưỡng, sự ổn định của lòng và bờ, năng suất cá, đa dạng
sinh học và sinh học của lưu vực.
Sự suy giảm
dòng chảy phù sa đến lòng sông và bờ sông đang gia tăng nhanh chóng vượt xa
khuynh hướng của khí hậu. Khi những con đập điều tiết dòng chảy của sông Mekong
và tiêu diệt mạch nước lụt, hồ Tonlé
Sap không còn có thể hoạt động như một hồ chứa giữ nước lịch sử và do
đó không thể cung cấp được số nước cần thiết cho Đồng bằng sông Cửu Long.
Đồng thời,
những con kinh sâu hơn của đồng bằng dẫn đến sự xâm nhập của nước mặn ngày càng
tăng do mực nước biển dâng và sự khuếch của đại thủy triều. Thủy triều lên sông
Hậu, tràn qua các con đê và cuối cùng làm ngập trung tâm thành phố Cần Thơ. Hệ
thống tự nhiên chống lũ lụt vào đến đồng bằng đang bị thay đổi nhanh chóng.
Vùng đồng
bằng ngập nước đóng vai trò quan trọng đối với hệ sinh thái nông nghiệp và kinh
tế – xã hội của Đồng bằng sông Cửu Long, vì chúng cung cấp nguồn nước ngập tự
nhiên và giảm đỉnh lưu lượng trong mùa nước ngập.
Giới thủy
văn học đồng ý rằng các hoạt động của đập ảnh hưởng đến các con sông bằng cách
phân phối lại dòng chảy và sự thay đổi theo năm tháng. Trong khi sự phân biệt
giữa những thay đổi do đập và do khí hậu đôi có thể phức tạp, Tonlé Sap hiện
đang rơi vào tình trạng sụp đổ nghiêm trọng vì những đập thủy điện ở thượng nguồn
của Trung Hoa.
Những năm
xây dựng đập và hạn hán gia tăng do biến đổi khí hậu đã không chỉ thay đổi một
trong những ngành thủy sản nước ngọt giàu nhất thế giới mà còn ảnh hưởng đến những
người sống ở hạ lưu ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Brian Eyler
https://www.stimson.org/wp-content/uploads/2019/12/Brian_Eyler_1-1-768x1159.jpg
Brian
Eyler, giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Stimson và là tác giả của Những
ngày cuối cùng của sông Mekong hùng mạnh, bằng dữ liệu vệ tinh cho thấy kỷ
lục về lượng nước tích tụ của Trung Hoa đã dẫn đến nạn hạn hán nghiêm trọng hơn
nhiều cho các nước hạ lưu.
Sự tập
trung của Eyler vào một nghiên cứu do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ do Eyes
on Earth xuất bản nhấn mạnh rằng bằng chứng từ máy đo hình thể con
sông của Ủy ban sông Mê Kông và viễn thám xác nhận rằng hạn hán đang diễn ra là
kết quả của chính sách quản lý nước của Trung Hoa.
Dữ liệu tiết
lộ rằng từ năm 1992 đến năm 2019, các phép đo vệ tinh về “độ ướt bề mặt” ở tỉnh
Vân Nam, Trung Quốc cho thấy khu vực này thực sự có lượng mưa kết hợp trên mức
trung bình một chút và tuyết tan từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2019.
Eyler nói,
“Khi hạn hán xảy ra, Trung Hoa kiểm soát dòng chảy của sông một cách hiệu quả.”
Tất cả các
dữ liệu gần đây vẽ ra một bức tranh đáng sợ về việc Trung Hoa hạn chế dòng nước
ở thượng nguồn đến lưu vực thượng nguồn sông Mekong. Nghiên cứu khoa học khẳng
định rằng Trung Hoa có thể đã làm được nhiều hơn để giảm bớt hạn hán và duy trì
mực nước sông trên mức trung bình.
Nghiên
cứu của Stimson cho thấy một mô hình có hệ thống về “chính sách dòng
chảy của sông” của Bắc Kinh, dịch đơn giản là: Không bao giờ được chia nước mà
không có Trung Hoa sử dụng trước hoặc trừ khi ai đó ở hạ nguồn trả tiền cho nó.
Hành động này được cho là nguyên nhân dẫn đến việc Trung Hoa không ký kết bất kỳ
hiệp ước quốc tế nào về các con sông xuyên biên giới bắt nguồn từ Hoa lục.
Trong một
cuộc tranh cãi về địa chính trị, chính phủ Trung Hoa tin rằng nước sông Mekong
là tài nguyên thuộc chủ quyền của Hoa lục hơn là tài nguyên chung, đặt các
chính phủ hạ nguồn vào thế cần bảo đảm quyền được tự do dùng nguồn nước quốc tế,
bảo tồn sự đa dạng sinh học và an ninh lương thực đang gặp nguy cơ.
Chính sách
ngoại giao về nước của Bắc Kinh còn thiếu sót, vì những con đập của họ làm suy
yếu dòng chảy của sông và cho phép nước biển xâm nhập sâu hơn vào thượng nguồn.
HÌNH : https://dcvonline.net/2022/09/04/vua-lua-viet-nam-trong-con-nguy-cap/
DAMS ON THE LANCANG RIVER, CHINA
Việc Trung
Hoa xây dựng các con đập trên sông Lancang (hay Thượng lưu sông Mekong) đe dọa
một hệ sinh thái phức tạp ở hạ nguồn hỗ trợ hơn 60 triệu người ở Đông Nam Á.
Trung Hoa đã xây năm con đập khổng lồ; tám siêu đô thị đang được tiến hành và một
số siêu đô thị khác đang được lên kế hoạch ở Tây Tạng và Thanh Hải. Điều này đã
làm thay đổi chu kỳ nước ngập-hạn hán tự nhiên của con sông và cản trở việc vận
chuyển phù sa. Ảnh hưởng đến mực nước và nghề cá đã được ghi nhận dọc theo biên
giới Thái-Lào.
Mặc dù vậy,
việc xây dựng do công ty Huaneng Lancang Co, Ltd (Hydrolancang) đã tiến hành mà
không tham khảo ý kiến với những nước láng giềng ở hạ lưu và không có đánh giá
về ảnh hưởng có thể xảy ra của những con đập đối với dòng sông và người dân.
Vào tháng 10 năm 2012, Tổ chức Sông ngòi Quốc tế đã đi điều tra hiện trạng xây
dựng đập trên sông Lancang. Để biết thêm thông tin, vui lòng đến www.internationalrivers.org/node/2318
Trong ba
mươi năm, Trung Hoa đã xây dựng những con đập trên thượng nguồn sông Mekong,
khiến những quốc gia ở hạ nguồn lo ngại rằng một ngày nào đó Trung Hoa có thể
chặn dòng nước xuống hạ nguồn. Vào năm 2020, một đợt hạn hán kỷ lục đã quét sạch
mùa màng và dẫn đến một cuộc khủng hoảng nhân đạo ở các vùng hạ lưu.
Giới lãnh
đạo Trung Hoa tái khẳng định rằng Trung Hoa đã vượt qua những khó khăn của
riêng mình và tăng cường lượng nước chảy ra từ sông Lancang (Lan Thương, tên
sông Cửu Long ở Hoa lục) để giúp các nước hạ nguồn sông Mekong giảm bớt hạn
hán, đồng thời cho rằng Trung Hoa và các nước láng giềng phải tin tưởng và giúp
đỡ lẫn nhau để cùng nhau tiến lên.
Tuy nhiên,
đối với quá nhiều nước láng giềng ở các vùng đồng bằng hạ lưu, hành động của
Trung Hoa tiếp tục làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán, gây ra sự sụt giảm
công suất chài lưới cá và sụt giảm mức sản xuất gạo, cho thấy khoảng cách lớn
giữa hành động và lời nói của Bắc Kinh.
-1-2%20(2)%20%20(1)_edited_edited.jpg){kind=link}
Tác giả | James Borton là một nhà báo và
vàn người nghiên cứu độc lập về các vấn đề an ninh môi trường ở Đồng bằng sông
Cửu Long và Biển Đông. Ông cũng là người đồng sáng lập Diễn đàn Môi trường
Mekong.
©
2022 DCVOnline
Nếu đăng lại,
xin ghi nguồn và đọc “Thể
lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: Vietnam’s broken
rice bowl | JAMES BORTON | Asia
Times | AUGUST 26, 2022
No comments:
Post a Comment