Bi
kịch của một người yêu nước mình
https://www.facebook.com/TranTuanmathuatngon/posts/369558868189739
Chiều nay cụ Nguyen
Pham Xuan trong cuộc điện trà dư tửu hậu từ HN gọi báo tin, rằng tập thơ
"Bài thơ của một người yêu nước mình" của Trần Vàng Sao được trao Giải
thưởng Sách quốc gia lần thứ 4/năm 2021.
Cuốn thơ này thì tôi chưa có, nhưng có thể nói
toàn bộ tác phẩm của ông tôi đều đã có, đã lưu, và đã "quán triệt" từ
thời còn khoác áo sinh viên ngót 40 năm trước. Khi những cuộc "đấu tố"
thơ ông tôi còn được chứng kiến...
Xin đưa lại stt này tôi viết khi nhà thơ Trần
Vàng Sao vừa nằm xuống, tháng 5/2018. Đêm tiễn đưa ông ở Huế trở thành một cuộc
boléro, mà mới mấy năm thôi nay nhìn lại đã người còn người mất...
Để
nghĩ, đừng quá chú tâm nhìn vào một cuốn sách được vinh danh, mà hãy nhìn
sâu vào thân phận một đời người viết ra nó
*
BI KỊCH CỦA MỘT
NGƯỜI YÊU NƯỚC MÌNH
Tháng 12/1967, trên chiến khu Thừa Thiên – Huế,
nhà thơ Nguyễn Đính – Trần Vàng Sao viết “BÀI THƠ CỦA MỘT NGƯỜI YÊU NƯỚC MÌNH”.
Lúc này ông mới 26 tuổi.
“Buổi sáng tôi mặc áo đi giày/ ra đứng ngoài
đường /Gió thổi những bông nứa trắng bên sông/ Mùi toóc khô còn thơm lúa mùa
qua/ Bầy chim sẻ đậu trước sân nhà/ Những đứa trẻ đứng nhìn ngấp nghé/Tôi yêu đất
nước này như thế”
Cứ thế, “điệp khúc tôi yêu đất nước này” dài
ra mãi. Những câu thơ mang chất trường ca bồi hồi xúc động từ đáy tâm can của một
chàng trai trẻ sống yêu thương, đầy trách nhiệm, luôn da diết với cội nguồn. Với
mẹ già, em thơ, với căn nhà, chái bếp... Với nỗi khát khao hai chữ Hòa Bình…
“Tôi yêu đất nước này xót xa/ Mẹ tôi nuôi tôi
mười mấy năm không lấy chồng”
“Tôi yêu đất nước này cay đắng/ Những năm dài
thắp đuốc đi đêm”
“Tôi yêu đất nước này khôn nguôi/ Tôi yêu mẹ
tôi áo rách”
“Tôi yêu đất nước này áo rách/ Căn nhà dột
phên không ngăn nổi gió/Vẫn yêu nhau trong từng hơi thở/ Lòng vẫn thương cây nhớ
cội hoài/ Thắp đèn đêm ngồi đợi mặt trời mai/ Tôi yêu đất nước này như thế/ Như
yêu cây cỏ ở trong vườn”
“Tôi yêu đất nước này rau cháo/ Bốn ngàn năm
cuốc bẫm cày sâu”
“Tôi yêu đất nước này lầm than/ Mẹ đốt củi
trên rừng cha làm cá ngoài biển/ Ăn rau rìu rau éo rau trai/ Đất nước này còn
chua xót/ Nên trông ngày thống nhất/ Cho bên kia không gọi bên này là người miền
Nam/ Cho bên này không gọi bên kia là người miền Bắc/ Lòng vui hôm nay không thấy
chật”
Hai năm sau, 1969, Trần
Vàng Sao được đưa ra Bắc “chữa bệnh”. Để rồi cuộc đời ông trải qua những bước
ngoặt dữ dội. Liên tục là những tháng năm bị “an trí” hết tại K65 ở Tây Sơn đến
K100 ở Phú Thọ, kèm theo là những cuộc thẩm vấn, những bản kiểm điểm trường kỳ…
Bởi tổ chức quy ông là “tên phản động chống Đảng, chống chế độ, làm thơ nói xấu
Bác Hồ”...
Toàn bộ câu chuyện này được Trần Vàng Sao viết
thành hồi ký “TÔI BỊ BẮT/ Nhớ lại những năm tháng tôi bị bắt rồi được thả ra
và sống như tù” được ông viết trong nhiều năm và hoàn thành ngày 1/9/1993)
Để rồi năm 1984, ở tuổi 43, tại Huế, Trần Vàng
Sao viết “NGƯỜI ĐÀN ÔNG BỐN BA TUỔI NÓI VỀ MÌNH”
Lúc này, người đàn ông ấy không còn “mặc áo đi
giày/ ra đứng ngoài đường nghe gió thổi” nữa
Mà: “tôi thấy tôi như người tù được thả
rông/lang thang giữa đường giữa phố nhìn hết mọi người/xem mình lâu ngày mặt
mũi có khác người không/ tôi đi lui tôi đi tới/phố phường đông chật/ tiếng cười
tiếng la tiếng nói tiếng xe cộ/chẳng có ai quen thử nói chào tôi một tiếng/ tôi
đưa hai tay lên đầu vuốt tóc lấy chân hất một hòn đá/ cúi xuống nhìn mấy bao
thuốc không bên lề đường rồi đi về/qua cầu dép sút một quai/ tôi không muốn nhớ
gì hết”
Đó là “những ngày hết gạo hết tiền hết củi/ muối
sống không còn một hột của tôi/ những trách canh rau khoai tháng năm không có bột
ngọt/ hai mắt tôi mở to/ đầu tôi cúi thấp/miệng tôi há ra/những lá khoai nhám
và rít mắc vài hột cơm/ dồn cứng chật cuống họng/ nói thật lúc này tôi muốn được
say rượu/ họa may thấy một đồng thành ba bốn đồng…”.
Khiến Trần Vàng Sao cay đắng thốt lên: “mả cha
cuộc đời quá vô hậu/cơm không có mà ăn/ngó lui ngó tới không biết thù ai/ những
thằng có thịt ăn thì chẳng bao giờ ỉa vất”.
Đọc lại những dòng
nhật ký của Trần Vàng Sao (trong hồi ký Tôi Bị Bắt)
Thứ Hai, ngày 2.1.1978
”Con tôi đau và hết gạo. Một ngày đầu năm, trời
không nắng, trời không mưa, trời không biết được buổi mai, buổi chiều…”
Thứ tư, ngày 4.1.1978
Câu chuyện được kể như thế này, không phải, một
thằng bé bảy tám tuổi kể thế này: lâu nay con không có bữa mô ăn no hết, có
ngày con chỉ được một chén cơm, mấy anh và em con cũng rứa. Cả nhà cứ bị say sắn
hoài. Đứa em út 2 tuổi khi mô cũng được ăn nhiều hơn, nhưng ăn rồi em con nó
cũng cứ khóc. Mạ con chết rồi, mạ uống thuốc chuột mạ chết. Và mấy ngày ni, con
và anh em con được ăn no, ăn bữa mô cũng còn dư cơm bắt nhiều, lại có thịt gà,
thịt heo nữa, mỡ loạn lắm. Mai thì đưa đám mạ con.
Thứ Ba, ngày 31.10.1978
”Mong có một bữa cơm không, ăn với cá, cá vụn,
với muối và một chút ớt…”
Hai đứa con nhỏ đói khát ấy của Trần Vàng Sao,
là con bé Bồ Câu sinh năm 1976, và thằng Bờm sinh năm 1977…
Vì quá cơ cực, đầu năm 1980, vợ ông là bà Nguyễn
Thị Hay – một y sĩ làm ở xã Vĩnh Lợi đã bỏ việc nhà nước để về nhà chạy chợ.
Đến tháng 6/1981, đến lượt Trần Vàng Sao xin
nghỉ việc. Công việc cuối cùng của ông trong bộ máy nhà nước là chân “liên lạc”
cho ủy ban xã Hương Lưu (phường Vỹ Dạ bây giờ), tức là ai cũng có thể sai vặt
đưa thư từ, công văn đi quanh xã. “Nói thiệt bà con ai cũng cám cảnh cho tôi.
“Tưởng anh đi bao nhiêu năm về bà con nhờ, té ai từng đời…”, “Ai ngờ thằng Đính
con mệ Đính bây giờ như rứa…”, Trần Vàng Sao kể lại trong hồi ký.
Nhưng đau xót chất ngất trong thơ Trần Vàng
Sao không phải (chỉ) vì miếng cơm manh áo, mà là nỗi thất vọng tràn trề.
“NGƯỜI ĐÀN ÔNG BỐN BA TUỔI NÓI VỀ MÌNH” đã gây chấn động xứ Huế những năm tháng ấy. Năm 1986, thời sinh viên
của tôi ở Huế, vẫn cảm nhận rất rõ những dư chấn, qua những cuộc hội thảo, những
bài báo, lời phát biểu “đánh” bài thơ này cùng tác giả của nó.
Tháng 6/1997, Trần Vàng Sao viết bài thơ “TAU
CHƯỞI”. Nỗi đau xót, uất ức dồn nén bật ra dữ dội: “bây ỉ thế ỉ thần/ cậy
nhà cao cửa rộng/ cậy tiền rương bạc đống/bây ăn tai nói ngược/ ăn hô nói thừa…”
"bỏ tên bỏ họ cha mẹ sinh ra/ bây mang bí
danh/ anh hùng dũng cảm vĩ đại kiên cường/ lúc bây thật lúc bây giả/ khi bây ẩn
khi bây hiện/ lúc người lúc ma/lúc lên tay múa ngón sủi bọt mép gào thét/lúc trợn
mắt khua môi múa mỏ đả đảo muôn năm”.
“tụi bây thằng nào cũng híp mắt hai cằm/bây ăn
chi mà ăn đoản hậu/ăn quá dã man/bây ăn tươi nuốt sống/mà miệng không dính
máu/người chết bây cũng không chừa…/bao nhiêu người chết diều tha quạ rứt
xương/khô cốt tàn dọc bờ dọc bụi giữa núi giữa rừng/để bây xây lăng đắp mộ dựng
tượng dựng đài cho cha mẹ cố tổ bây”
Trước đó một năm, năm 1996, ông viết bài thơ
dài “GỌI TÌM XÁC ĐỒNG ĐỘI (Nxb Hội Nhà văn và Công ty Văn hóa Phương Nam
ấn hành tháng 12/2012)
Những câu thơ ngơ ngác và uất nghẹn: “ngày mai
có hòa bình/ tôi nói với anh em bè bạn/ có anh em như có tôi hôm nay/ ngày mai
có hòa bình/ thôi em đừng ngơ ngác/ hai cánh tay tôi bơ vơ suốt đời tôi rồi/ tả
tơi và đau lắm em ơi/ ngày mai có hòa bình/ có thấy nhớ nhau mà về không”
”mùa thu qua rồi/ trời ở Huế tháng mười một
tháng chạp nắng còn to/ nhớ làm chi tôi/ nhớ làm chi thơ tôi/ cuộc đời này rồi
cũng tan nát/ phiêu bồng bao nhiêu năm con làm kẻ chống đối/ mẹ ơi…
Một
điều khá lạ. Đó là Trần Vàng Sao ngoài đời thực có vẻ không “gân guốc” như Hữu
Loan, Nguyên Hồng, Trần Dần…, dẫu cuộc đời họ đặc biệt giống nhau bởi sự trầm
luân của những nhà văn không khuất phục. Thậm chí nhiều khi tôi
chứng kiến một Trần Vàng Sao rụt rè sợ những ai nói “lời to tiếng lớn”, như con
chim sợ cành cong. Nhưng trong thơ, có lẽ rất hiếm nhà nhà thơ nào dữ dội, thẳng
băng, không chút e ngại như ông. Với một giọng thơ pha trộn biết bao cung bậc cảm
xúc. Hào hoa, hảo sảng, triết lý diệu vợi thâm trầm, nhưng cũng rát như lửa
cháy và nhức nhối thấu tâm can…
Trần Vàng Sao là một trong những NGƯỜI YÊU NƯỚC
CHÂN CHÍNH NHẤT mà tôi biết. Một tâm can chữ nghĩa, lẽ đời nay có lẽ gần như
“tuyệt chủng” trong đội ngũ hàng ngàn nhà văn hiện thời…
Như chính bút danh mà ông đã quyết chọn: TRẦN
VÀNG SAO. Nói “Quyết”, bởi như ông kể trong Hồi ký. Năm 1976 “Ban vận động
thành lập Hội Văn nghệ Thừa Thiên chuẩn bị in tập thơ “Huế từ ấy”, ông Tường
(Hoàng Phủ Ngọc Tường) nói tôi chép bài “Bài thơ của một người yêu nước mình” của
tôi để in vào tuyển tập này. Khi tôi đưa bài thơ cho ông Tường ở 26 Lê Lợi, ông
nói: “Đính ơi, tao nghĩ mi đừng để tên Trần Vàng Sao nữa mà để tên Nguyễn Đính.
Nguyễn Đính thì ai cũng biết”. “Anh nói chi lạ rứa? Anh mà còn sợ à?”. “Ý của
ông Trần Hoàn như thế?”. “Đăng hay không là quyền anh, đổi tên tác giả là quyền
tôi. Tôi không bao giờ đổi tên Trần Vàng Sao hết. Nếu đăng anh không được quyền
đổi tên tác giả. Tôi sẽ kiện có một tên Nguyễn Đính ăn cắp thơ Trần Vàng Sao”.
Một hôm tan buổi họp gì đó ở ty văn hóa thông tin, ông Trần Hoàn, trưởng ty, gặp
tôi trên thang gác đi xuống nói: “Nhân, Nhân ơi (tên gọi thời hoạt động của Trần
Vàng Sao), thôi được rồi, cứ để tên Trần Vàng Sao trong bài thơ của anh. Vừa rồi
tờ Văn nghệ Giải phóng ở Sài gòn đã đăng lại bài thơ đó và để tên Trần Vàng
Sao”. Thằng cha quá khôi hài”.
Giờ thì thi sĩ Trần Vàng Sao đã ngủ yên không
còn bao giờ tỉnh dậy để “mặc áo đi giày/ ra đứng ngoài đường nghe gió thổi” nữa.
Cũng không còn là “người tù được thả rông/lang
thang giữa đường giữa phố… /qua cầu dép sút một quai”, để “không muốn nhớ gì hết”.
Khi “GỌI TÌM XÁC ĐỒNG ĐỘI”, ông đã như trăn trối
rồi:
a ha hãy lấy thơ tôi đắp mặt cho tôi
đừng tìm tôi
đừng tìm tôi
đừng tìm tôi nữa
o Trần Tuấn
Hình :
https://www.facebook.com/photo/?fbid=369558608189765&set=pcb.369558868189739
https://www.facebook.com/photo?fbid=369558718189754&set=pcb.369558868189739
.
-----------------------
Trần
Vàng Sao và lời thơ 'yêu nước đau đớn' - BBC
Trần
Vàng Sao, từ Phản chiến đến Phản tỉnh
- RFA
Nhà
thơ Trần Vàng Sao và “Bài Thơ của Một Người Yêu Nước Mình”
Trang
thơ Trần Vàng Sao - Nguyễn Đính (21 bài thơ) - Thi Viện
Những
bài thơ hay nhất của nhà thơ Trần Vàng Sao - Thica.net
'Tau
Chưởi,' bài thơ xé lòng của Trần Vàng Sao - Nguoi Viet
“Tau
chưởi” — một bài thơ kinh dị và khốc liệt - Tienve.org.
TRẦN
VÀNG SAO, thơ của một người chỉ yêu nước mình
- Nhạc sĩ Tuấn Khanh
HỒI
KÝ TRẦN VÀNG SAO - VietnamVanhien
Nhà
thơ Trần Vàng Sao được trao giải Sách Quốc Gia
Tập
thơ Trần Vàng Sao được giải thưởng sách quốc gia 2021
==============================================
NHÀ
THƠ TRẦN VÀNG SAO ĐÃ RA ĐI
http://www.art2all.net/nhac/nguyenphuyen/nhathotranvangsaodaradi.html
Tin từ Huế cho hay nhà thơ
Trần Vàng Sao đã qua đời vào lúc 15g chiều hôm nay 9-5-2018. Trần Vàng Sao tên thật là Nguyễn
Đính, sinh năm 1941 (Tân Tỵ) ở Thừa Thiên - Huế. Ông nổi tiếng với "Bài
thơ của một người yêu nước mình" sáng tác tháng 12-1967 và được chọn
trong 100 bài thơ xuất sắc nhất Việt Nam thế kỷ 20.
Tác phẩm của ông: Hồi ký "Tôi bị bắt" (Nhớ lại
những năm tháng tôi bị bắt rồi được thả ra và sống như tù - đã đăng trên
talawas), Bài thơ của một
người yêu nước mình (1967, Năm 2008, NXB Giấy Vụn đã cho in tập thơ
cùng tên của ông), Người
đàn ông 43 tuổi nói về mình (1984), Tau chưởi, Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa
(1990), Gọi tìm
Xin chân thành phân ưu cùng gia đình anh Trần
Vàng Sao.
NGUYỄN PHÚ
YÊN
No comments:
Post a Comment