Thanh
Hà -
RFI
Đăng ngày: 28/07/2020
- 11:28
Ngành công nghiệp vũ khí của Mỹ lệ thuộc Trung Quốc.
Nhà Trắng và Lầu Năm Góc cùng ý thức được về nghịch lý này và đã có những bước
chuẩn bị đề phòng Bắc Kinh cắt nguồn cung cấp « nguyên liệu của thế kỷ
21 », như nhận định của nhà báo Guillaume Pitron, tác gia cuốn « Chiến tranh kim loại hiếm
», NXB LLL (2018).
Một mỏ khai thác đất
hiếm tại vùng Nội Mông. Trung Quốc kiểm soát 95 % sản lượng toàn cầu. REUTERS/Stringer
Truyền thông quốc tế dồn
dập đưa tin về chiến tranh thương mại Mỹ-Trung từ mùa xuân 2018 với những vòng
đàm phán kéo dài, rồi đến thỏa thuận bán phần, trong đó hai đối thủ
tuyên bố tạm buông vũ khí.
Ở hậu trường, bộ Quốc
Phòng Mỹ lặng lẽ mở lại hồ sơ đất và kim loại hiếm và đã có những bước quan
trọng nhằm giảm bớt lệ thuộc vào nhà cung cấp gần như độc quyền của thế giới,
đó là Trung Quốc.
Gần đây nhất, hãng tin
Anh Reuters tiết lộ tháng 4/2020 Lầu Năm Góc quyết định tài trợ trở lại cho hai
dự án khai thác đất hiếm nhằm phục vụ các mục tiêu quân sự của Hoa Kỳ. Hai dự
án nói trên liên quan đến các mỏ đất hiếm tại Texas và California : mỏ thứ
nhất do tập đoàn Úc Lynas cùng khai thác với một đối tác Mỹ và mỏ thứ nhì
do tập đoàn MP Materials quản lý. Ngoài ra, vẫn theo Reuters, chính phủ Mỹ sắp
thông báo hỗ trợ cho MP trong một dự án thứ ba tại bang Nevada.
Sự can thiệp trực tiếp của bộ
Quốc Phòng
Trong giai đoạn từ 2004 đến
2017 có đến 80 % kim loại hiếm Hoa Kỳ mua vào đều xuất xứ từ Trung Quốc. Ông khổng
lồ châu Á này kiểm soát 40 % các mỏ dự trữ kim loại hiếm của thế giới (Việt Nam
18 % và Mỹ 1 %, theo nghiên cứu của Trung tâm địa chất Hoa Kỳ US Geological
Survey). Năm 2018, Trung Quốc là nguồn cung cấp 70 % đất hiếm tiêu thụ trên
toàn cầu và cho đến hiện tại 90 % đất hiếm được khai thác từ các khắp nơi trên
thế giới đều phải nhờ đến Trung Quốc sàng lọc, để từ « đất » trở
thành « kim loại » và có thể cung cấp cho các tập đoàn công nghiệp.
Tháng 5/2019, đúng vào
lúc chủ tịch Trung Quốc đến thăm một nhà máy khai thác kim loại hiếm ở Giang
Tây, tại Washignton, Lầu Năm Góc công bố một báo cáo với mục tiêu « giảm
mức độ lệ thuộc của Hoa Kỳ vào đất hiếm Trung Quốc ». Bộ Quốc Phòng Mỹ
chủ trương « trích xuất các khoản ngân sách cần thiết cho việc
khai thác, xử lý và tích trữ các nguồn kim loại thiết yếu đối với an ninh quốc
gia ».
Trả lời RFI Việt ngữ, nhà
báo Guillaume Pitron, chuyên nghiên cứu về đất hiếm và là tác giả của nhiều bộ
phim tài liệu, nhiều bài phóng sự và cách nay hai năm cho ra mắt công chúng
cuốn sách mang tên Chiến tranh Kim Loại Hiếm, Mặt Trái của Tiến Trình
Chuyển Đổi Năng Lượng và Kỹ Thuật Số, NXB LLL (2018), không
chút ngạc nhiên về việc bộ Quốc Phòng Mỹ trực tiếp can thiệp vào hồ sơ này.
Guillaume Pitron:Về phía Trung Quốc, hơn bao giờ hết, nước này ý thức được về thế thượng
phong đang có được đối với Mỹ. Đây đương nhiên là một lợi thế cả về thương
mại, lẫn công nghiệp và nhất là về mặt chiến lược. Không có đất hiếm của Trung
Quốc, Mỹ không thể phát triển công nghệ chế tạo vũ khí, không có chiến đấu cơ
F-35 hay xe bọc thép Abraham …
Vào lúc chiến tranh thương mại Mỹ- Trung đang lên đến
cao trào vào năm 2019, ông Tập Cận Bình đã viếng thăm một nhà máy khai thác kim
loại hiếm ở Giang Tây, miền nam Trung Quốc. Truyền thông nước này đã loan tin rộng
rãi về sự kiện nói trên, như để ngầm nhắc nhở Washington đây là điểm yếu của
Hoa Kỳ.
Về phía Mỹ, phản ứng của Washington bao hàm từ vế
chính trị đến công nghiệp. Hoa Kỳ tìm cách giảm mức độ lệ thuộc vào Trung Quốc
từ khâu khai thác các quặng mỏ, sàng lọc để có được kim loại hiếm. Thế rồi khâu
thứ ba là biến các kim loại hiếm này thành nam châm. Chỉ dưới dạng sau cùng này
mới có thể phục vụ cho các công nghệ cao. Dân biểu bang Florida, Marco Rubio và
thượng nghị sĩ bang Texas Ted Cruz đã vận động để cho ra đời một đạo luật cho
phép khởi động lại các mỏ đất hiếm ở Mỹ.
Kế đến các tập đoàn công nghiệp đã nhập cuộc để khai
thác mỏ đất hiếm ở bang Texas. Tuy nhiên khâu tiếp theo là sàng lọc để chắt ra
được các kim loại hiếm và để chúng có thể được đưa vào các khâu sản xuất … Tất
cả những giai đoạn này đòi hỏi rất nhiều thời gian, có thể là nhiều
năm. Lầu Năm Góc can thiệp trực tiếp vào hồ sơ này, vì đây là một vấn đề liên
quan đến an ninh của bản thân Hoa Kỳ. Bộ Quốc Phòng Mỹ huy động nhiều đối tác
trong dự án này.
Hiện tại ngành công nghiệp
quốc phòng Mỹ chỉ sử dụng một khối lượng kim loại hiếm tương đương với 1 % nhu
cầu của cả nước, theo như báo cáo năm 2016 của Viện Kiểm Toán Quốc Gia.
Nhìn rộng ra hơn, Mỹ là
nguồn tiêu thụ đến 9 % đất hiếm của thế giới. Cho đến năm 2019, Mountain
Pass tại bang California gần như là mỏ duy nhất còn hoạt động. Nhưng trớ trêu
thay là 50.000 tấn đất hiếm được khai thác mỗi năm đều phải gửi sang Trung Quốc
để được chế biến và trở về lại Hoa Kỳ dưới dạng kim loại.
Khởi động lại chuỗi
cung ứng: nói dễ làm khó
Vẫn theo báo cáo của Lầu
Năm Góc, đến năm 2022 « sẽ có thêm ba cơ sở khác đi vào hoạt động ». Trong
một bài báo gần đây, Le Figaro tiết lộ núi Round Top Mountain tại bang Texas,
cách không xa biên giới với Mêhicô, có thể là một giải pháp giúp Mỹ tự lập hơn
về kim loại hiếm. Đây là nơi cất giữ 16 trong số 17 khoáng chất « hiếm »
rất cần thiết đối với nền công nghiệp điện tử cao cấp. Tiềm năng khai thác trải
dài trên 130 năm
Trước Lầu Năm Góc, tổng
thống Donald Trump từ cuối tháng 12/2017 đã ban hành một sắc lệnh nhằm « bảo
đảm các nguồn cung cấp chắc chắn và đáng tin cậy về các loại khoáng sản mang
tính sống còn » đối với an ninh quốc gia. Đất hiếm cũng như uranium có tên
trong danh sách gồm 35 mặt hàng này.
Có điều, như chuyên gia về
kim loại hiếm Guillaume Pitron vừa nói, khai thác đất hiếm là cả một dây chuyền
công nghiệp và đòi hỏi công nghệ đặc biệt. Vậy tới nay; cụ thể Mỹ đã làm được
những gì để giảm thiểu mức độ lệ thuộc vào Trung Quốc ? Guillaume Pitron
trả lời :
Guillaume Pitron : Hiện tại Mỹ đã mua lại tập đoàn Hitachi của Nhật, một vài công ty Hoa Kỳ
làm chủ được công nghệ này, nhưng chỉ sản xuất ở mức độ cò con, không đủ để bảo
đảm nhu cầu trên toàn quốc. Năm 2010 Viện Kiểm Toán Nhà nước của Mỹ trong một
báo cáo thẩm định rằng sẽ mất 15 năm để khởi động lại toàn bộ ngành khai thác đất
hiếm và chế tạo kim loại hiếm. Cần một quãng thời gian dài như vậy do ở
đây liên hệ đến ít nhất là 5 hay 6 lĩnh vực công nghiệp khác nhau, với những kỹ
thuật rất khác biệt. Thành thử nói Mỹ cần giảm mức độ lệ thuộc vào đất hiếm
của Trung Quốc là một chuyện, làm được việc đó hay không lại là chuyện
khác. Tương tự như vậy, khai thác mỏ đất hiếm là một chuyện, làm chủ được toàn
bộ ngành công nghiệp sản xuất kim loại hiếm lại là chuyện khác ».
Một trong những giải pháp
khác Hoa Kỳ đang hướng tới trong khi chờ đợi kích hoạt lại dây chuyền sản
xuất đất hiếm trên lãnh thổ Mỹ, đó là đa dạng hóa các nguồn cung cấp. Hiện tại,
ngoài Trung Quốc Mỹ có thể trông chờ vào ba đối tác khác, gồm Pháp, Estonia và
Nhật Bản. Tuy nhiên, cả ba đều chỉ có khả năng cung cấp hạn hẹp.
Trung Quốc một
mình một chợ
Một nhà phân tích trong
ngành được báo Le Figaro trích dẫn nhìn nhận, nếu như Liên Hiệp Châu Âu, Mỹ và
một số các nước khác trên thế giới không nhanh chóng bảo đảm được các nguồn
cung cấp kim loại hiếm và độc lập với Trung Quốc, thì sẽ « đến lúc
chỉ còn có một mình Trung Quốc có khả năng sản xuất trang thiết bị công nghệ
cao ».
Không chỉ ngành công nghiệp
vũ khí của Mỹ có nhu cầu tiêu thụ kim loại hiếm. Vào lúc mà Hoa Kỳ đang đánh cuộc
vào thị trường xe hơi điện, nhu cầu về đất hiếm của Mỹ ngày càng lớn. Đòi hỏi độc
lập với nhà cung cấp chính là Trung Quốc càng cấp bách. Tập đoàn USA Rare Earth
đã rầm rộ thông báo khánh thành nhà máy chế biến đất hiếm đầu tiên ngoài lãnh
thổ Trung Quốc tại bang Colorado. Phía Mỹ cũng liên tục mở rộng đối tác với các
tên tuổi trong ngành của Úc hay Nhật Bản. Cũng USA Rare Earth cho biết sẽ hợp
tác với Hitachi của Nhật để mở một nhà náy tại bang Bắc Carolina với khả năng
đáp ứng đến 17 % nhu cầu tiêu thụ của Hoa Kỳ.
Tất cả những dự án ít nhiều
đã đi vào hoạt động nói trên cho thấy Mỹ đã có những bước tiến rất dài để dần dần tách
rời khỏi nhà cung cấp gần như độc quyền của thế giới là Trung Quốc. Dù vậy
chuyên gia về đất hiếm Guillaume Pitron cho rằng thế thượng phong của Trung Quốc
trong lĩnh vực này không hề bị đe dọa :
Guillaume Pitron : Trung Quốc vẫn còn một lợi thế rất lớn so với Mỹ. 95 % đất hiếm sản xuất
ra trên thế giới là từ Trung Quốc và có khoảng từ 70 đến 75 % nam châm kim loại
hiếm cũng từ các nhà máy Trung Quốc mà ra. Đây là một lợi thế cả về mặt công
nghiệp lẫn công nghệ mà chưa một ai có thể qua mặt được Trung Quốc. Cần nói
thêm là Bắc Kinh đã mất hàng chục năm để leo lên đến đỉnh trong nấc thang công
nghệ đó. Cho dù Hoa Kỳ có phát triển công nghiệp đất hiếm thì cũng không thể đảo
ngược được tương quan lực lượng và Trung Quốc sẽ còn chiếm thế thượng phong
trong nhiều năm nữa.
***
CÁC NỘI DUNG LIÊN QUAN
No comments:
Post a Comment