COVID-19 TÁC ĐỘNG MẠNH VÀO MỸ, TRUNG QUỐC, VIỆT NAM & KINH TẾ TOÀN CẦU (BBC Tiếng Việt)

Covid-19 tác động mạnh vào Mỹ, TQ, VN và kinh tế toàn cầu  

BBC Tiếng Việt

01/03/2020

https://www.bbc.com/vietnamese/business-51696217

Việc virus corona nay lan rộng ra nhiều nơi với các ca tử vong tăng mạnh bên ngoài Trung Quốc đã khiến kinh tế thế giới chao đảo.

Chỉ số FTST100 trên thị trường chứng khoán London đã có một tuần rớt giá thê thảm nhất kể từ 2008 tới nay, lao dốc 13%, tính đến cuối phiên giao dịch hôm thứ Sáu, 28/2.

Sắc đỏ trải rộng trên thị trường chứng khoán toàn cầu, từ châu Á, châu Âu tới Hoa Kỳ.

BBC News Tiếng Việt có cuộc phỏng vấn qua bút đàm với Tiến sỹ Phạm Đỗ Chí từ Florida, Hoa Kỳ, cựu chuyên viên Quỹ Tiền tệ Quốc tế.

Hỏi: Điều gì bất thường của lần sụt giảm chứng khoán Mỹ tuần qua khiến dư luận lo lắng, thưa ông?

Tuần qua, tình hình thị trường chứng khoán của Mỹ giảm mạnh với số lượng lớn, và nhanh với tốc độ chưa từng thấy từ khủng hoảng năm 2008.

Chỉ số DJ giảm 3500 điểm hay 12% so với đỉnh cao kỷ lục trước đó chỉ hai tuần vào hôm 13/2, suốt sáu ngày giảm liên tiếp không ngừng nghỉ, khác với thông lệ của thị trường có ngày phải có phản ứng bật lại (lên tạm thời do có người mua vào tích trữ).

Theo lối nói thị trường chứng khoán (CK) ("market parlance"), hễ chỉ số CK tiêu biểu giảm 10% là thị trường bị xếp vào vùng "tạm giảm" (correction territory"), nếu sự cố này tiếp tục đến 20%, thị trường sẽ đi vào vùng "suy thoái" (hay "bear market") có tính trầm trọng hơn.

Các dòng tin headlines trên báo chí và truyền thông cho biết khoảng 3.600 tỷ đô la đã "bay mất" theo dòng lây lan của virus corona, được coi là đã chính thức vào lãnh thổ Mỹ qua các tác nhân mang mầm cúm từ các vùng dịch ở Trung Quốc hay Nam Hàn hay ngay cả qua "lây chéo" (mặc dù chưa tìm ra nguyên nhân gốc của hai trường hợp bị bệnh và tử vong!).

Chính phủ Mỹ và dân chúng thực sự mới bắt đầu lo ngại sau cuộc họp báo ở Tòa Bạch ốc của Tổng thống Trump, tuyên bố ảnh hưởng của cơn dịch này "sẽ nhẹ ở Mỹ và còn ngăn chặn được".

Đối với thị trường, điều này nói lên phản ứng hoàn toàn dứt khoát của các nhà đầu tư Mỹ và thế giới, nhất định muốn bán nhanh để "chạy khỏi" thị trường cuối cùng trên toàn cầu, vì đã có phản ứng hơi chậm so với các thị trường Âu Á đã sụt giảm từ vài tuần trước.

Có lẽ dân chúng ở Mỹ phản ứng bán tín bán nghi với những lời tuyên bố chính trị của Tổng thống Trump có mục đích làm yên lòng đám đông.

Nhưng họ có vẻ chú tâm hơn các lời cảnh báo của giới chuyên môn về dịch nhiễm, như lời bà phó giám đốc CDC ở Atlanta đã nói "vấn đề bây giờ là không phải là dịch cúm liệu có đến Mỹ hay không, mà là sẽ đến lúc nào và cường độ ra sao?".

Vì thế, họ cũng đôn đáo tìm mua trữ sẵn khẩu trang phòng chống, dù vài giới chuyên môn cũng lên tiếng cho rằng việc đeo mặt nạ không có hiệu quả lắm; kết quả đầu tiên là đã khó tìm mua được dụng cụ đơn giản nhất này ở nhiều thành phố.

Ở vài nơi có phố Tàu đông đúc vốn sinh hoạt phồn thịnh, các hiệu ăn và bán thực phẩm Á đông đã thưa thớt vắng khách hẳn.

Hỏi: Tác động của virus corona với kinh tế và chính trị Mỹ và TQ, cụ thể là cơ hội tái đắc cử của Tổng thống Trump ở Mỹ và vai trò của Chủ tịch Tập ở Trung Quốc sẽ ra sao?

Đối với cá nhân tôi, mãi là một sinh viên lâu đời của môn kinh tế học qua cả quá trình học vấn và kinh nghiệm làm việc, thì kinh tế gia xuất sắc nhất để tiên đoán cơn suy thoái kinh tế ("recession") sắp đến không hẳn là một nhà chuyên môn đã từng đoạt giải Nobel hay một mô hình kinh toán học nổi tiếng, mà thường là thị trường chứng khoán vì nơi đó tụ tập toàn thể các tác nhân (các cá nhân và các hãng) trong một nền kinh tế.

Lần này, thị trường giảm mạnh và nhanh như vậy, dù phần lớn do tác động tâm lý lo sợ suy giảm của kinh tế toàn cầu mà điểm kích động ("trigger point") là dịch cúm làm tê liệt nền kinh tế TQ lớn thứ nhì thế giới và nổi tiếng là "công xưởng sản xuất toàn cầu", cho thấy đã có vết nứt mạnh trong kinh tế Mỹ, do những lo ngại các hãng sẽ mất nặng doanh thu do nguồn cung nhiều nguyên vật liệu từ TQ sẽ bị chặn đứng hay chậm trễ.

Cuối ngày thứ Sáu vừa qua, thị trường DJ phục hồi được gần 600 điểm đã mất trong nửa giờ cuối cùng, nhờ tin từ Tòa Bạch ốc là Ngân hàng Dự trữ Mỹ FED có thể giảm lãi suất lần nữa trong kỳ họp tháng 3 sắp tới để yểm trợ nền kinh tế.

Tuy tác động lên thị trường trong vài ngày tới có thể xảy ra để làm nhà đầu tư yên tâm trong ngắn hạn, tác dụng thật sự của FED bây giờ tương đối sẽ giới hạn cho nền kinh tế Mỹ và cả thế giới.

Vấn đề bây giờ không phải là cần "kích cầu", khuyến khích mặt cầu của kinh tế Mỹ vốn đã có sẵn khá đủ, với chính sách giảm thuế và chi tiêu quốc phòng mạnh của Chính phủ cũng như giới tiêu thụ vẫn sẵn sàng chi tiêu mạnh.

Lãi suất Mỹ vốn đang ở vùng trũng khá thấp, sự giảm thêm nhỏ giọt 0,25-0,50 % của FED không đủ làm các hãng tăng mạnh thêm đầu tư để kích thích bên mặt "cầu".

Vấn đề là khủng hoảng ở mặt "cung" do thiếu "nguồn cung" ("supply chains") bắt đầu từ TQ.

Câu hỏi không ai trả lời nổi lúc này, là cơn dịch sẽ kéo dài thêm bao lâu và lúc nào thì TQ gượng dậy được?!

Nếu cơn khủng hoảng kéo dài, chứng khoán thua lỗ tiếp cho tới mất 20% hay hơn nữa (từ mức 12% hôm nay), suy thoái kinh tế Mỹ và TQ cũng như toàn cầu có thể xảy ra năm nay hay năm tới (được định nghĩa bởi hai quý liên tiếp với tăng trưởng GDP âm).

Riêng ở Mỹ, nếu chứng khoán suy sụp và nạn mất việc làm có thể xảy ra trong mùa tranh cử, thành tích "kinh tế mạnh" và "Make America Great" như "cliché" của ông Trump có thể sụp theo và ảnh hưởng đến triển vọng tái đắc cử, dù ông đang thắng thế ở đầu mùa bầu cử lúc này.

Không cần suy diễn nhiều thêm cho Trung Quốc và cá nhân Chủ tịch Tập Cận Bình, triển vọng kinh tế rất u tối sau năm chống trả với thế Cờ Vây thương mại của Mỹ, nay lại bị lồng thêm sự tê liệt do dịch cúm.

Nhiều bình luận gia đã phân tích sự lung lay trong vai trò chính trị của Chủ tịch Tập và ngay cả cơ chế chính trị của Trung Quốc.

Liên bang Xô Viết đã sụp đổ sau 70 năm, bắt đầu từ nguyên nhân kinh tế. Liệu có đến lượt Trung Quốc, cũng sau cùng khoảng thời gian dài đó?

Hỏi: Nhiều ý kiến nói kinh tế Mỹ và thế giới phụ thuộc nhiều vào kinh tế Trung Quốc, vậy Hoa Kỳ sẽ vượt qua giai đoạn này ra sao?

Vai trò "cơ xưởng sản xuất" nguyên vật liệu của Trung Quốc nêu trên sẽ gây tác dụng thiệt hại lâu dài cho Mỹ và các nước khác (nhất là Việt Nm).

Mỹ cần tìm các nguồn cung mới ("supply chains") từ chính sản xuất nội địa hay các nước khác ở Á châu (kể cả Việt Nam), và sẽ cần thay đổi nền công nghệ, bớt đi phần công nhân rẻ vẫn do Trung Quốc cung cấp và thay bằng công nghệ cũng như công nhân cấp cao hơn ở Âu châu.

Nhưng việc này sẽ mất nhiều thì giờ, và đó là lý do suy thoái kinh tế cho Mỹ có thể xảy ra trong 12-18 tháng tới.

Hỏi: Theo ông đánh giá thì Việt Nam bị virus corona đánh vào kinh tế thế nào?

Kinh tế Việt Nam bị dịch cúm đánh vào cả ba mặt:

- Tác động trực tiếp lên dân chúng trong việc phòng bệnh như trường hợp Trung Quốc, làm tê liệt nền kinh tế và đời sống xã hội.

- Về mặt cầu, suy giảm kinh tế Trung Quốc sẽ ảnh hưởng nặng nề đến việc mua hàng của Việt Nam. Thí dụ điển hình nhất là việc đóng cửa biên giới đã chặn đứng việc xuất cảng nông sản.

- Về mặt cung, Việt Nam đang bị khủng hoảng nặng nề về thiếu cung cấp "nguồn cung" các nguyên vật liệu để sản xuất và xuất cảng.

Hỏi: Với Việt Nam thì những kêu gọi giảm phụ thuộc vào kinh tế Trung Quốc có khả thi không? Theo ông, giả sử như Việt Nam muốn thì nên làm thế nào, và phải làm trong bao lâu?

Rất nhiều giới chuyên viên và bình luận gia coi đây là dịp may hiếm có để kinh tế Việt Nam có thể "thoát Trung".

Có thể khả thi nếu bàn thuần túy về phương diện chuyên môn hay kỹ thuật. Nhưng điều cốt yếu lại về mặt chính trị, liệu các nhà lãnh đạo Việt Nam có sẵn sàng?

Cách đây vài tuần, nhân câu chuyện đóng cửa tạm thời biên giới với Trung Quốc để phòng dịch bệnh, đã có phát biểu chính thức là Việt Nam không thể đơn phương làm được chuyện này vì đã ký hiệp ước đòi hỏi sự chấp thuận của hai bên và trong thời hạn tối thiểu phải được thông báo trước.

Dư luận trong nước ngẩn ngơ không hiểu hiệp ước này được ký bởi ai và lúc nào?

Và ngay câu hỏi dù có muốn làm chăng nữa, phải có các nghiên cứu và dự án kỹ thuật trong việc sản xuất nội địa và tìm nguồn cung từ các nước khác trong khu vực hay trên thế giới, cũng như việc áp dụng các phương pháp sản xuất mới và đào tạo nhân lực quan trọng ở nhiều cấp. Cũng chỉ là đoán mò nếu nói mất ít nhất độ 3-5 năm?!

Nhưng điều đáng nói là Việt Nam cần tách bớt khỏi Trung Quốc ngay lúc này không thuần túy chỉ vì lý do kinh tế như một số đông mong muốn, mà chính là vì lý do chính trị. Trước triển vọng không sáng sủa của Trung Quốc như nêu trên, Việt Nam có lẽ mong mỏi sẽ trung lập hơn trong số vài nước theo chủ nghĩa xã hội nhỏ nhoi còn lại trên Trái Đất!