Trien Vinh Le - The
Diplomat
Khánh Anh
dịch
Thương
chiến Mỹ-Trung có thể khiến Hà Nội suy nghĩ lại về việc thúc đẩy công nghệ
trong việc kiểm soát cả tăng trưởng kinh tế lẫn chính trị.
Tiến bộ công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI) đã gây
tranh luận cho người dân và chính phủ ở các nước phát triển nơi các hệ thống
dân chủ định hình hoạt động của hệ thống thể chế. Cụ thể, các hệ thống như vậy
đã được thúc đẩy bởi các giá trị phổ quát đã như tôn trọng nhân quyền, quyền sở
hữu và quyền riêng tư, và dân chủ, cũng như tự do ngôn luận và tham gia chính
trị. Trong các hệ thống này, tiến bộ của công nghệ đã được triển khai để nâng
cao hiệu quả của chính phủ trong việc cung cấp các dịch vụ công trong dưới sự
giám sát của công chúng và giám sát về thể chế. Ví dụ, nhiều thành phố ở các quốc
gia dân chủ phát triển cấm sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt.
Tuy nhiên, điều này có thể không xảy ra ở các nước
đang phát triển nói chung và đặc biệt là ở những nước trải qua quá trình chuyển
đổi kinh tế lâu dài mà không cần tự do hóa chính trị, như Việt Nam và Trung Quốc.
AI đã được chính phủ Trung Quốc triển khai mạnh mẽ ở nhiều thành phố và trên
toàn quốc trong tương lai để đánh giá các hoạt động và hành vi của người dân
Trung Quốc dựa trên hệ thống thưởng và phạt của chính phủ.
Trong hoàn cảnh như vậy, một hệ thống internet nhanh
và sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt tạo điều kiện thuận lợi cho mục đích của
chính phủ và tăng cường khả năng đàn áp bất kỳ sự bất đồng chính kiến nào - và
do đó đảm bảo khả năng sống sót chính trị của đảng cầm quyền ở một quốc gia độc
tài kỹ thuật số.
Trong khi ở Trung Quốc, tiến bộ công nghệ ngày càng
bị chính phủ khai thác trong những năm gần đây để tăng cường khả năng kiểm soát
và đàn áp người dân Trung Quốc, các động thái tương tự đặt ra một vấn đề nan giải
về chính trị ở Việt Nam.
Chính phủ Việt Nam đang ở ngã ba đường trong nỗ lực
đi theo con đường của Hàn Quốc - ví dụ: hình thành các chaebol bằng cách hỗ trợ
rất nhiều các tập đoàn nhà nước (DNNN). Trong thực tế, các DNNN khổng lồ này đã
trở thành gánh nợ đáng kể cho người dân Việt Nam do thiếu năng lực quản lý và
tham nhũng trắng trợn. Điều này đã gây tổn hại đến tính hợp pháp của Đảng Cộng
sản cầm quyền.
Do đó, chính phủ đã tìm mọi cách để lấy lại tính hợp
pháp của đảng bằng tăng trưởng kinh tế, đồng thời duy trì bộ máy kiểm soát và
đàn áp. Trong bối cảnh như vậy, bài học trong thế kỷ 20 của Trung Quốc khi phát
triển kinh tế mà không thay đổi chính trị có thể đã được xem xét và củng cố hơn
nữa trong lĩnh vực tiến bộ công nghệ và ứng dụng AI mới. Đảng Cộng sản Việt Nam
dường như bị thu hút bởi chiến lược phát triển và hỗ trợ các tập đoàn công nghệ
và thông tin lớn do nhà nước hỗ trợ, từ đó một mặt tạo điều kiện tăng trưởng
kinh tế, mặt khác lại sử dụng các tiến bộ công nghệ như AI để giám sát người
dân.
Về động thái chiến lược, chính phủ Việt Nam đã chuyển
trọng tâm và hỗ trợ truyền thông cho các tập đoàn lớn sau nhiều năm hỗ trợ phát
triển. Mới đây, Viettel, một tập đoàn thông tin và viễn thông Việt Nam, đã
tuyên bố phát triển 5G thành công của riêng họ, cho phép Việt Nam không còn bất
kỳ sự liên quan nào với Huawei của Trung Quốc. Tại lễ kỷ niệm 30 năm thành lập
Viettel vào ngày 1/6, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đề cập đến Huawei cùng với
các công ty công nghệ thông tin khác như Erikson, Google và Facebook là hình mẫu
cho Viettel - đáng chú ý trong khi có các cáo buộc toàn cầu về việc Huawei là
gián điệp và ăn cắp công nghệ.
Bên cạnh việc sử dụng tuyên truyền nhà nước để phát
triển các công ty thông tin và viễn thông, hỗ trợ ứng dụng AI theo thông lệ của
Trung Quốc dường như đã lộ rõ trên các phương tiện truyền thông nhà nước (mặc
dù điều này đã ít được nhắc tới trong cuộc thường chiến Trung-Mỹ gần đây, khi
các tập đoàn internet và truyền thông Trung Quốc trở thành tâm điểm). Việc áp dụng
hệ thống giám sát công dân kiểu Trung Quốc dường như là vì lợi ích của chính phủ
Việt Nam nhằm kiểm soát người dân chặt hơn; đó cũng là tầm ngắm của các nhóm lợi
ích được hưởng lợi về mặt kinh tế nhờ vào hiện trạng chính trị.
Nhiều trí thức Việt Nam, bao gồm một số cựu quan chức
chính phủ đang học tập và làm việc tại các nước phát triển, đã ủng hộ việc áp dụng
hệ thống giám sát kỹ thuật số như ở Trung Quốc. Tháng 3 vừa qua tại Diễn đàn
Internet Việt Nam 2019, Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch Diễn đàn Toàn cầu Boston tại
Washington D.C., đã trình bày một sáng kiến gây tranh cãi khi đề cập việc xếp hạng
và phân loại công dân theo một hệ thống tiêu chuẩn đạo đức. Đáng ngờ là sáng kiến
đề xuất đánh giá người dân Việt Nam không được tìm thấy trên trang web của diễn
đàn ở Washington DC.
Ngoài ra, chính phủ của một số thành phố lớn đã thể
hiện sự quan tâm tới việc thiết lập các hệ thống nhận diện khuôn mặt để giám
sát các hoạt động của người dân. Mục đích của việc thiết lập các hệ thống như vậy
là - dù cố ý hay vô ý - được ngụy trang bởi ý tưởng phát triển thành phố thông
minh, được cho là để giải quyết các vấn đề an ninh và tắc nghẽn hành chính. Với
sự tăng cường của tốc độ internet, việc kiểm soát người dân hàng loạt gần như
thành hiện thực.
Tuy nhiên, sức mạnh đáng ngờ của Huawei và các tập
đoàn internet Trung Quốc khác khi phải đối mặt với thường chiến đặt ra câu hỏi
về việc áp dụng mô hình Trung Quốc trong việc hỗ trợ các công ty internet. Do
đó, Việt Nam rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc có thể đi theo mô hình
Trung Quốc và bị mắc kẹt bụộc phải làm hàng nhái- với những hậu quả tàn khốc
tương tự mà các công ty Trung Quốc đang đối diện - hoặc không áp dụng mô hình
này trong khi vất vả thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Cuộc chiến thương mại đã làm dấy lên những đồn đoán
về sự va chạm sâu hơn giữa hai thành phần chính trị - kinh tế. Mô hình Trung Quốc
nhằm hỗ trợ các DNNN và các nhóm lợi ích bằng mọi cách, kể cả ăn cắp công nghệ;
cũng như hỗ trợ sử dụng AI để kiểm soát và đàn áp tự do chính trị. Trong khi
phía bên kia tập trung vào cạnh tranh kinh tế công bằng và tự do
chính trị.
Một hệ lụy quan trọng đối với các nước thứ ba bị
thương chiến Trung Mỹ làm ảnh hưởng là cần phải xem xét lại các mối quan hệ quốc
tế của họ. Việt Nam không phải là một quốc gia cộng sản thuần túy theo chủ
nghĩa Mác, nhưng về thực tế vẫn liên minh với Trung Quốc vì cùng ý thức hệ. Liệu
chính phủ cộng sản có còn giữ quyền lực thực sự của mình để đặt lợi ích của người
dân trước những lợi ích của chính họ và của các nhóm lợi ích hay không sẽ quyết
định Việt Nam đứng về phe nào trong cuộc chiến này.
Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump bắt đầu cuộc chiến
thương mại. Dù muốn hay không đã buộc các nước như Việt Nam phải đưa ra lựa chọn
cho sự phát triển trong tương lai. Liệu Chính phủ Việt Nam sẽ nắm bắt cơ hội
này để rèn giũa các giá trị phổ quát cho tương lai, liệu người dân có được hưởng
quyền con người và chính phủ sẽ thoát khỏi ảnh hưởng ý thức hệ Trung Quốc?
Nguồn:
Trien
Vinh Le - The
Diplomat
June 22, 2019
No comments:
Post a Comment