Mạc Văn Trang
28/06/2019
(Đọc tại Lễ tang Nhà giáo Phạm
Toàn, sáng 28/6/2019)
Nhà phê bình Phạm
Xuân Nguyên tại lễ tang nhà giáo Phạm Toàn. Ảnh: Mạc Văn Trang
Trên bình diện xã hội, Phạm Toàn luôn trăn trở biết
bao điều, nhiều lần Anh không sao cầm được nước mắt… Nhưng nếu xét về phương diện
cá nhân, Phạm Toàn thật là NGƯỜI HẠNH PHÚC.
1. Nếu hạnh phúc (HP) là đạt được những ước mong sau
bao nỗ lực kiếm tìm, thì đây. Sau mấy chục năm tìm tòi thể nghiệm từ viết Văn,
làm Thơ, dạy học, viết sách, dịch sách, nghiên cứu, huấn luyện giáo viên, ở
lĩnh vực nào Phạm Toàn (PT) cũng đạt được những thành tựu, nhưng tất cả vẫn
chưa phải điều PT mong ước nhất…
Mãi đến năm 2009, khi bước vào tuổi “xưa nay hiếm”,
một cơ duyên kỳ ngộ, khiến PT quyết định theo “Hướng đi và Cách làm” giáo duc
(chữ của Hồ Ngọc Đại) đúng với tâm nguyện của mình. Đó là “khởi nghiệp”, lập ra
nhóm CÁNH BUỒM (CB) để biên soạn sách Văn, Tiếng Việt dạy cho trẻ em. Thế rồi
PT cứ cuốn theo sự trưởng thành của học sinh từ lớp 1, lên lớp 2 và dần dần đến
lớp 9…
Toàn bộ tài năng, sức lực, tâm huyết PT đã gửi tất cả
vào sự nghiệp này. Đó là thành tựu quý giá PT và các cộng sự đã tạo ra, dẫu còn
thiếu, còn cần hoàn thiện hơn… Nhưng những gì CB đem lại cho học sinh là cái
tin cậy, để những điều học sinh lĩnh hội được sẽ là vốn quý suốt đời, không phải
vứt đi, học lại…
Chừng ấy thôi, đã là hạnh phúc lớn lao của những ai
tha thiết muốn làm được điều gì đó, muốn để lại cái gì đó có ích cho đời.
2. Nếu HP là trong đời có những người bạn tri âm,
tri kỷ, thì PT thật HP. Anh có những người bạn từ thuở hàn vi, nay ngoài 80 tuổi,
cứ gặp nhau là “mày – tao” tíu tít. Anh có nhóm CB, những người từ hai bàn tay
trắng gắn bó với nhau, đầu tắt mặt tối, chia ngọt sẻ bùi, thân thiết, trung
thành, theo đuổi một công việc đến cùng; PT có mấy chục cộng tác viên, từ anh
sinh viên trẻ đến nhà Kiều học ngoài 90 tuổi; từ người ở trong nước khắp Bắc,
Trung, Nam đến người ở nước ngoài: Hoa Kỳ, Pháp, Canada, Úc… – những người được
PT chọn mặt gửi vàng, đã vô tư hiến tặng cho Anh những đóng góp cụ thể vào bộ
sách CB, với tất cả tâm huyết, trí tuệ, mà không ai nghĩ đến thù lao!
Bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó Chủ tịch nước là người
Chị, người bạn thân thiết của CB. Thỉnh thoảng bà lại gọi CB đến chơi, “nói cho
chị, xem CB làm được đến đâu rồi”? Bà bảo, PT và các em “tay không bắt giặc”,
thiệt là giỏi! Bà viết sách được 20 triệu đồng cũng đưa tất cả cho nhóm CB… PT
và nhóm CB làm được như vậy cũng nhờ bao tấm lòng thơm thảo, tin cậy, mến yêu
giúp đỡ tạo điều kiện. Nhà XB Tri Thức do Chu Hảo làm Giám đốc đã in tất cả
sách CB; Trung tâm Văn hóa Pháp L’Espace 24 Tràng Tiền, sẵn sàng cho mượn địa
điểm tổ chức các cuộc hội thảo…
Trong một xã hội nhiễu nhương, vàng thau lẫn lộn, đầy
dối trá, PT như một thỏi nam châm hút về mình những tấm lòng tử tế, những tinh
hoa góp sức làm nên bộ sách CB. Hạnh phúc nào bằng, khi PT có được những bạn bè
tin cậy đến như thế!
3. Nếu HP của người Thầy là truyền đạt được những gì
mình mong ước cho học trò một cách tin cậy, thì PT là người thầy HP. Sách CB “3
trong Một”: vừa là sách hướng dẫn giáo viện; vừa là sách cho học sinh tự học;
cũng là sách hướng dẫn làm bài tập. PT làm được như vậy, vì anh tích hợp trong
mình ba năng lực cơ bản: PT là nhà văn + nhà giáo + nhà nghiên cứu Tâm lý học,
Giáo dục học. Đặc biệt PT đã đúc kết “Nghề dạy Văn” trước đó và hiện đại hóa
nó, khi cùng làm việc với Hồ Ngọc Đại tại Trung tâm CNGD từ 1980 đến 2000, rồi
vận dụng sáng tạo vào Giáo dục CB thành công. PT chọn được CÁI (nội dung) phù hợp
logic phát triển của HS và có CÁCH (phương pháp) phù hợp với mỗi CÁI; Cho nên
PT tách ra, dạy Văn theo “CÁCH” NGHỆ THUẬT và dạy Tiếng Việt theo “CÁCH” KHOA HỌC.
Triết lý của PT: Giáo dục là tổ chức sự trưởng thành
của thế hệ trẻ. Các giáo viên và cha mẹ học sinh là những người theo sát từng
bước trưởng thành của con trẻ, đã gửi trọn niềm tin ở Thầy Toàn. Còn trẻ em,
qua mỗi bài học lại tích lũy được những điều mới lạ, bổ ích, lý thú, để phát
triển thêm từng bước. Phát triển là hạnh phúc của trẻ em mỗi ngày đến trường.
Nhìn tấm hình lũ trẻ sau giờ học xúm vào ôm vai, bá cổ Thầy Toàn, biết anh hạnh
phúc nhường nào!
4. Nếu HP gắn liền với Tự do thì PT đã có HP. PT đã
vượt qua được nhiều định kiến, ràng buộc để tự do suy nghĩ, tự do yêu thích, tự
do chọn lựa, tự do hành động, dám sống chân thật đúng với bản tính của mình.
Trong một thể chế kiểm duyệt mọi thứ, nhưng PT vẫn thực hiện được “quyền ta ta
cứ làm” (chữ của Nguyễn Quang A), và PT đã làm được phần lớn những gì anh tha
thiết, trong tầm tay của mình. Thời buổi này, mấy ai đã có được hạnh phúc này,
như PT!
5. PT là người đa tài. Lắm tài thường nhiều tật.
“Lang bang, phóng túng là bản chất của sáng tạo” (câu của François Mitterrand,
cố Tổng thống Pháp), PT đã sống như vậy. Nhưng Gia đình, những người thân yêu
dường như đều vượt qua mọi thị phi, thấu hiểu anh, chấp nhận cá tính của PT
trong niềm yêu thương sâu thẳm, lớn lao… PT đang được bao bọc bởi tình yêu vô hạn
của anh em, con cháu trong một gia đình lớn và đông đảo bạn bè quý mến. Vậy HP
nào bằng!
PT ơi, khi tôi đọc cho Anh nghe, “duyệt” bài viết
này, Anh đã gật đầu, nắm chặt tay tôi, mỉm cười, mãn nguyện.
Hôm nay, những người thân yêu của gia đình và bạn bè
có mặt đông đủ ở đây tiễn Anh ra đi. Hãy mang niềm HP trần gian, mà Anh đã chắt
chịu cả một đời, với bao nỗ lực phi thường mới có được, tiếp tục cuộc phiêu du
trong thế giới vô hình.
Mọi người vẫn luôn nhớ đến Anh!
Vĩnh biệt Anh!
-----------------------------------------
Phạm Đình Trọng
27/06/2019
Phạm Toàn nghệ sĩ
Nhiều người đã biết Phạm Toàn, nhà giáo; Phạm Toàn –
Châu Diên, nhà văn; Phạm Toàn, một trong ba chân kiềng vững chãi của trang web
mang chí khí Việt Nam, trang web boxitvn. Ít người biết đến Phạm Toàn nghệ sĩ.
Đầu năm 2013, trong một tháng về Hà Nội để được đắm
trong hơi lạnh của một mùa heo may sắp qua đi, tôi đã có một tuần được sống
trong gian nhà anh Phạm Toàn thuê bên Hồ Tây và tôi đã thấy một Phạm Toàn nghệ
sĩ.
Nghệ sĩ trong phong cách sống. Nghệ sĩ trong làm việc
say mê quên tuổi tác, quên thời gian. Gần mười hai giờ khuya tôi và anh Toàn mới
rời laptop, tắt đèn đi ngủ. Anh Toàn có phòng ngủ riêng. Tôi ngủ ngay phòng làm
việc trên chiếc giường đơn. Chợt thức giấc tôi thấy trong quầng sáng đèn thu gọn
vào chỗ bàn làm việc, bóng anh Toàn nghiêng nghiêng bên bàn phím và tiếng bàn
phím đổ hồi, khi rào rào hối hả như mưa sa, khi ngập ngừng, khoan nhặt như giọt
nước mưa phùn mùa xuân nhỏ tí tách dưới mái hiên. Coi đồng hồ, chưa đến bốn giờ
sáng, tôi xoay mặt vào tường ngủ tiếp. Gần bảy giờ sáng tôi trở dậy đã thấy
trên bàn uống nước hôm thì hai phần xôi gói trong lá chuối xanh, hôm thì hai ổ
bánh mì bên cạnh lọ ruốc bông. Hộp cà phê hòa tan bên cạnh chiếc ấm điện, nước
đang reo trong ấm. Ăn sáng xong, anh Toàn lại ôm máy, khi dịch sách, khi viết
bài.
Hết mạch làm việc buổi chiều, anh Toàn dẫn tôi đi dạo
trên con đường ven Hồ Tây. Sương khói bảng lảng trên mặt hồ. Sương khói bảng lảng
cả trong hồn người gợi lên bao liên tưởng gần xa. Chỉ hai con rồng bê tông thô
thiển lù lù nổi trên sóng nước Hồ Tây, choán mất tầm nhìn cả một khoảng hồ rộng
đầy gợi cảm, anh Toàn than cho Hà Nội đang bị kẻ có quyền lớn mà văn hóa thấp,
thẩm mĩ kém phóng tay tiêu tiền thuế của dân không phải để làm đẹp Hà Nội mà chỉ
làm xấu xí Hà Nội, làm cho không gian văn hóa, không gian lịch sử và chiều sâu
tâm linh của Hà Nội thành kệch cỡm, ô trọc.
Bữa ăn tối, hôm thì chúng tôi ghé vào quán vịt cỏ
Vân Đình bên đường Lạc Long Quân. Một con vịt luộc. Một chai rượu nhỏ. Thêm mỗi
người một tô bún măng vịt là xong bữa tối. Hôm thì những người bạn thân thiết
kéo chúng tôi đi nhà hàng. Chúng tôi đi bộ ra nhà hàng Sen bên Hồ Tây theo lời
mời của kiến trúc sư Trần Thanh Vân. Chúng tôi đi bộ đến quán cà phê Lộc Vàng
nghe tiếng hát Lộc Vàng.
Vụ án Lộc Vàng và Toán Xồm tù đày cả một dòng nhạc
trữ tình, chà đạp lên cuộc đời Lộc Vàng và giết chết người nghệ sĩ tài hoa Toán
Xồm. Lộc Vàng và Toán Xồm những nghệ sĩ chân chính, đích thực đã phải trải qua
cả chục năm trời trong nhà tù hà khắc của nhà nước cộng sản chỉ vì họ hát những
bài hát còn lắng mãi trong hồn một thế hệ hào hoa mà bây giờ gọi là nhạc tiền
chiến. Ra tù, nhà bị nhà nước chiếm, Toán Xồm sống vật vờ hè đường rồi chết thảm
ngay trên hè phố trong một đêm mùa đông mưa phùn gió bấc. Bây giờ chỉ còn Lộc
Vàng, nhân chứng về một thời tăm tối, đau buồn cần phải được khắc vào lịch sử.
Lộc Vàng hỏi chúng tôi thích nghe anh hát bài gì rồi anh cầm mic bước lên bục
diễn. Nghệ sĩ ca nhạc Lộc Vàng say sưa hát Gửi Gió Cho Mây Ngàn Bay, Giọt Mưa
Thu. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Đình Toán mải mê chụp ảnh Lộc Vàng, chụp ảnh
chúng tôi. Còn ông già Phạm Toàn thì như một đứa trẻ hồn nhiên, mắt sáng lấp
lánh nhìn Lộc Vàng, miệng thì thầm theo tiếng nhạc
Từ quán xá trở về đã muộn, anh Phạm Toàn lại ngồi
ngay vào bàn làm việc. Có đêm đã khuya, Andre Menras Hồ Cương Quyết mới gửi bài
viết bốn trang bằng tiếng Pháp từ Paris, Pháp sang cho anh Nguyễn Huệ Chi. Anh
Nguyễn Huệ Chi lại chuyển email cho anh Phạm Toàn đề nghị anh Toàn dịch ngay để
sáng hôm sau có bài trên trang boxitvn. Thế là đêm đó, bàn phím máy tính của
anh Toàn lại rào rào đến hai, ba giờ sáng.
Cầm quyển sách anh Phạm Toàn tặng, Nền Dân Trị Mỹ của
Alexis de Tocqueville, một học giả Pháp “hiểu nước Mỹ hơn cả người Mỹ”, dày hơn
tám trăm trang, khổ 16 X 24 do anh Phạm Toàn dịch từ tiếng Pháp vừa được nhà xuất
bản Tri Thức phát hành, tôi lại như nghe thấy tiếng bàn phím máy tính rào rào
như mưa sầm sập, như gió ào ào trong những đêm thâu thanh vắng.
Ngày một tháng bảy năm trước, từ Sài Gòn, tôi gọi điện
chúc mừng sinh nhật, anh Toàn cười vang bảo rằng mình có nghĩ đến sinh nhật bao
giờ đâu. Chả năm nào mình làm sinh nhật cả. Rồi anh khoe ngay anh vừa hoàn
thành tập Toán Lớp Một.
Mãi đến bây giờ mới soạn sách Toán Lớp Một vì nhóm
Cánh Buồm chỉ chủ trương làm mảng sách xã hội. Qua chuyện trò, tôi biết rằng
anh Phạm Toàn day dứt nhận ra giáo dục cộng sản không có con người cá thể, chỉ
có con người bày đàn, con người công cụ. Tài nguyên lớn nhất của đất nước là
con người, Giáo dục cộng sản đã làm hỏng con người Việt Nam và những con người
đó đang phá nát đất nước Việt Nam. Phải có những con người tử tế cứu đất nước,
cứu giống nòi. Anh Phạm Toàn tập trung công sức nhóm Cánh Buồm vào làm sách xã
hội giáo dục tính người cho lớp người trẻ. Nhưng bà Nguyễn Thị Bình, cựu Bộ trưởng
Bộ Giáo dục tin ở nhóm Cánh Buồm, đặt Cánh Buồm làm cả sách Toán. Bà thúc giục
mãi, Cánh Buồm lại phải làm cả sách về những chữ số.
Không ai có thể nghĩ một ông già ngoài tám mươi tuổi
mỗi ngày làm việc không dưới mười hai tiếng. Con người ham làm việc đó phải có
tâm hồn nghệ sĩ và có một tình yêu thật lớn lao với cuộc sống. Những người như
vậy đôi khi bỗng nhớ ra năm tháng tuổi tác mới chợt nhận ra tuổi mình đã cao.
Nhưng nhớ đến công việc lại có cái hăm hở, hối hả, miệt mài làm việc của người
trẻ, lại quên năm tháng, tuổi tác.
Nghệ sĩ trong tiếng cười sảng khoái, vô tư. Nghệ sĩ
trong những câu chuyện tếu táo. Vô tư và tếu táo nhưng con người nghệ sĩ Phạm
Toàn đã phẫn nộ gọi phiên tòa xử tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ bảy năm tù là phiên tòa ô
nhục và Phạm Toàn đã dành nhiều đêm cho những bài viết bộc lộ tình yêu và khâm
phục với Cù Huy Hà Vũ, dành nhiều thời gian giúp vợ tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ hoàn
chỉnh những văn bản về Cù Huy Hà Vũ. Tình yêu và sự khâm phục của anh Phạm Toàn
dành cho Cù Huy Hà Vũ cũng là tình yêu và sự khâm phục của tôi và tháng ba năm
trước tôi đã đến nhà anh Phạm Toàn ngủ một đêm để bốn giờ sáng hôm sau chúng
tôi ngồi taxi đến 24 phố Điện Biên Phủ cùng vợ tiến sĩ Cù Huy Hà Vũ, luật sư
Dương Hà đến nhà tù K5 ở Yên Định, Thanh Hóa thăm Cù Huy Hà Vũ.
Nghệ sĩ trong tình bạn đẹp đẽ với những người bạn từ
thuở hàn vi, từ lúc hoạn nạn đến tận hôm nay. Tôi đã được nghe anh Phạm Toàn nhắc
đến các anh Nguyễn Đỗ Ngọc, Vũ Thư Hiên, Bùi Ngọc Tấn, Dương Tường, Vũ Bão…, suồng
sã, thân tình, chí cốt, không có chút nào khoảng cách giữa những nhân cách con
người và tâm hồn nghệ sĩ đó.
Năm 1993, một cô gái trẻ người Úc đến Việt Nam học
ngôn ngữ và văn hóa Việt. Đến Hà Nội hôm trước thì ngay hôm sau cô tìm đến thầy
giáo Phạm Toàn xin được làm học trò thầy Toàn. Giúp cô gái Úc nhanh chóng nói
được tiếng Việt, đọc được sách báo chữ Việt, hiểu được văn hóa Việt Nam, ông thầy
tài hoa và nghệ sĩ Phạm Toàn còn đánh thức được trái tim cô gái Úc, chinh phục
được trái tim cô gái có học vấn lịch lãm ở một xứ sở xa xôi, của một nền văn
hóa khác biệt. Cô gái Úc đem lòng yêu ông thầy người Việt lớn hơn cô hơn ba
mươi tuổi. Đó không phải chỉ là tình yêu đàn ông, đàn bà.Đó còn là tình yêu của
hai nền văn hóa dành cho nhau, soi vào nhau. Ngày anh Toàn phải mổ tim, cô gái
Úc đã bay từ Úc sang Hà Nội, đến bên giường bệnh nâng giấc cho anh Toàn. Tháng
tư năm nay, đang ở với anh Toàn tôi đành phải chuyển đi chỗ khác nhường gian
nhà bên Hồ Tây cho cô gái Úc từ Myanmar về ở lại với anh Toàn.
Có phải văn hóa là “vàng mười” và cuộc gặp gỡ của
hai nền văn hóa là “ràng buộc tình cờ”? Có phải vì những “mong”, những “chờ”,
vì những “biệt ly” với người đàn bà tóc vàng Úc mà tâm hồn nghệ sĩ Phạm Toàn đã
viết thành thơ:
Áo xiêm ràng buộc tình cờ
Một mong là nghĩa
Một chờ là nhân
Vàng mười
Hạnh phúc
phân vân
Chợt xa
Đã thấy mây vần trời xanh
Đã nghe nức nở nắng hanh
Chợt khuất lối nhỏ
đã thành biệt ly
Bài viết mừng nhà văn hóa Phạm Toàn bước sang tuổi
tám mốt, 1.7.2013.
Một
số hình ảnh của tác giả Phạm Đình Trọng chụp nhà văn Phạm Toàn:
No comments:
Post a Comment