Agnia
Grigas -
Project
Syndicate
Phan Nguyên dịch
08/05/2019
Vào ngày 24 tháng 4, Tổng thống Nga Vladimir Putin
đã ra lệnh rằng hộ chiếu sẽ được cấp cho người dân ở các khu vực thuộc vùng
đông Donetsk và Luhansk của Ukraine hiện đang do phe ly khai thân Nga kiểm
soát. Điện Kremlin tuyên bố đây là một cử chỉ hoàn toàn nhân đạo. Nhưng nó thực
tế là một phần trong một chiến lược dài hạn nhằm củng cố sự kiểm soát miền đông
Ukraine – và, nếu xét thông báo của Nga rằng họ đang tìm cách “đơn giản hóa thủ
tục cấp quốc tịch” cho tất cả người dân Ukraine, tác động từ động thái này có
khả năng còn lớn hơn nữa.
Nga từ lâu đã sử dụng quyền công dân và hộ chiếu nhằm
mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình. Như tôi mô tả trong cuốn Beyond
Crimea: The New Russian Empire (Không chỉ là Crimea: Đế chế Nga mới),
quá trình này thường bắt đầu bằng việc thúc đẩy sức mạnh mềm và sự can dự nhân
đạo. Sau đó, nó tiến tới các chính sách kiều bào nhằm hỗ trợ và “Nga hóa” những
người nói tiếng Nga ở nước ngoài, đồng thời tiến hành chiến tranh thông
tin. “Hộ chiếu hóa” là bước thứ năm trong quy trình này, tiếp theo sau là bảo vệ
công dân và cuối cùng là sáp nhập lãnh thổ.
Trong khi hầu hết các quốc gia sử dụng các cơ quan
lãnh sự để thu hút du lịch, thúc đẩy trao đổi văn hóa hoặc giáo dục và quản lý
di cư kinh tế, Nga còn sử dụng chúng để thúc đẩy lợi ích an ninh và tham vọng
lãnh thổ của mình. Từ đầu những năm 1990, Nga đã tìm cách thiết lập quyền hai
quốc tịch cho cộng đồng người Nga ở các quốc gia thuộc Liên Xô cũ, đồng thời “hộ
chiếu hóa” các khu vực đặc biệt bên ngoài biên giới nơi có người nói tiếng Nga
sinh sống, thường bất chấp luật pháp và các quy tắc quốc tế.
Sau khi luật quốc tịch Nga năm 2002 giúp mọi công
dân Liên Xô cũ có được quốc tịch Nga dễ dàng hơn, Điện Kremlin đã phát động một
chiến dịch nhằm cấp hộ chiếu Nga ở các khu vực Abkhazia và Nam Ossetia của
Gruzia. Lãnh sự quán Nga tại Simferopol đã tích cực cấp hộ chiếu Nga cho khu vực
Crimea trong giai đoạn trước cuộc sáp nhập bán đảo này năm 2014. Ủng hộ sứ mệnh này, Đại hội các Cộng đồng Nga, một tổ chức
chính trị công, đã đi đầu trong quá trình cấp hộ chiếu ở Abkhazia kể từ năm
2002 và hoạt động như một lực lượng thân Nga hàng đầu ở Crimea giai đoạn trước
năm 2014.
Bằng cách củng cố cảm giác bị xa lánh và xu hướng ly
khai, việc cấp hộ chiếu Nga đã mở đường cho Nga bảo đảm sự kiểm soát trên thực
tế đối với khu vực Nam Ossetia, Abkhazia, Crimea và Transnistria của Moldova.
Tuy nhiên, bằng cách sử dụng ngôn ngữ hiện đại về quyền con người, Nga tiếp tục
khẳng định rằng các hoạt động cấp hộ chiếu của họ là nhằm bảo vệ những người
đang gặp khó khăn.
Ngay từ thế kỷ 19, các Sa hoàng Nga đã khẳng định
quyền bảo vệ người dân theo Chính thống giáo cư trú bên trong Đế chế Ottoman –
một chính sách góp phần quan trọng vào sự bùng nổ Chiến tranh Balkan thời kỳ
đó. Từ những năm 1990, luật pháp và các học thuyết Nga đã tập trung vào việc “bảo
vệ” những người Nga gặp khó khăn, những người thiểu số nói tiếng Nga và những
“đồng bào” (compatriots) của họ (một khái niệm mơ hồ nhưng thường được sử dụng),
cả trong và ngoài biên giới Liên bang Nga.
Trong cuộc chiến tranh Nga – Gruzia năm 2008, Tổng
thống Nga lúc bấy giờ là Dmitry Medvedev – khi thảo luận về vấn đề người
Ossetia và Abkhazia, những người đã được cấp hộ chiếu Nga – nhắc lại rằng, việc
“bảo vệ tính mạng và phẩm giá của công dân chúng ta, bất kể họ ở nơi nào, là ưu
tiên không thể nghi ngờ của đất nước chúng ta”. Việc Nga sử dụng lực lượng quân
sự ở Nam Ossetia cũng được biện minh là nhằm bảo vệ “phẩm giá và danh dự của
công dân Nga”.
Tương tự, năm 2014, Putin đã khẳng định “chúng tôi sẽ
luôn bảo vệ người sắc tộc Nga ở Ukraine, cũng như những bộ phận người dân
Ukraine cảm thấy gắn bó với Nga về mặt sắc tộc, văn hóa và ngôn ngữ, những người
cảm thấy họ là một phần của thế giới người Nga rộng lớn hơn”.
Quyền công dân là sự bảo đảm tối hậu cho quyền được
nhà nước Nga bảo vệ. Đối với nhiều người, nó đồng nghĩa với lợi ích kinh tế và
xã hội: hộ chiếu Nga giúp việc đi đến Nga dễ dàng và ít tốn kém hơn, nơi với tư
cách công dân, họ có thể tận dụng các dịch vụ như giáo dục và chăm sóc sức khỏe
miễn phí, các chương trình hỗ trợ gia đình (bao gồm cả hỗ trợ thế chấp và trợ cấp
tiền mặt cho các gia đình lớn), và lương hưu dân sự và quân sự. Họ cũng có thể
bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử ở Nga.
Nhưng, một điều làm nổi bật tính toán chiến lược của
Điện Kremlin là việc nhiều lợi ích trong số đó được áp dụng một cách có chọn lọc
bên ngoài nước Nga – đặc biệt là ở các vùng lãnh thổ ly khai. Ví dụ, vào năm
2008, công dân Nga cư trú tại Transnistria, chứ không phải những công dân Nga sống
ở phần còn lại của Moldova, mới được nhận các khoản trợ cấp hàng tháng của chính
phủ Nga.
Nếu xét cách làm của Nga lâu nay, nỗ lực mới của họ
nhằm “hộ chiếu hóa” Ukraine không nên bị làm ngơ. Không phải ngẫu nhiên mà
Putin tuyên bố ý định trao quốc tịch cấp tốc cho người Ukraine sống ở khu vực
đông Donbas chỉ bốn ngày sau khi nước này bầu một ứng cử viên “phi truyền thống”,
Volodymyr Zelensky, lên làm tổng thống.
Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã chính xác khi gọi chính sách
cấp hộ chiếu mới của Kremlin ở miền đông Ukraine là một “hành động hết sức
khiêu khích”, nhằm tăng cường “sự tấn công của Nga vào chủ quyền và toàn vẹn
lãnh thổ của Ukraine”. Nhưng tuyên bố sau đó của Putin rằng ông ta có thể đơn
giản hóa thủ tục cấp quốc tịch cho toàn bộ người dân Ukraine cho thấy việc chỉ
trích miệng là không đủ. Hoa Kỳ và các đồng minh châu Âu nên xem xét các biện
pháp trừng phạt tiếp theo, có thể nhắm mục tiêu vào Dự án Dòng chảy Phương Bắc
2, một đường ống khí đốt nối với Đức mà Nga định xây dựng.
Chính phủ Ukraine cũng phải tăng cường tiếp cận
Donbas để chống lại những nỗ lực của Nga nhằm tách rời người dân ở đó khỏi
Ukraine. Nhưng, nếu xét khả năng hạn chế của nước này trong việc đẩy lùi chủ
nghĩa bành trướng của Nga, Hoa Kỳ và châu Âu cần phải làm nhiều hơn nữa để ngăn
chặn Nga củng cố thêm một vụ cướp đoạt lãnh thổ khác.
---------------------
Agnia Grigas, một nhà khoa học chính trị và chuyên
gia tư vấn rủi ro, là nghiên cứu viên cao cấp không thường trú tại Hội đồng Đại
Tây Dương, và là tác giả của các cuốn sách The New Geopolitics
of Natural Gas và Beyond
Crimea: The New Russian Empire.
Nguồn: Agnia Grigas, “Russia’s
Passport Expansionism”, Project Syndicate, 07/05/2019.
No comments:
Post a Comment