Tác giả: Nguyễn Khắc Giang
Hiếu
Bá Linh, biên dịch
20/04/2019
Không kể đến những tin đồn về tình trạng sức khỏe,
câu hỏi lớn vẫn là ai sẽ kế nhiệm Nguyễn Phú Trọng? Nguyễn Xuân Phúc, Trần Quốc
Vượng hay ông Phạm Minh Chính? Vì không có ứng cử viên nào có triển vọng chiến
thắng rõ ràng, cho nên sự tương quan quyền lực giữa ba ứng cử viên trội nhất
này – không kể đến những ứng cử viên khác – có thể dẫn đến một cuộc đấu đá khốc
liệt trước năm 2021.
***
Hôm qua ngày 19/04/2019 tạp chí The Diplomat đăng bài báo với hàng
tít “Việt Nam đang sa vào một cuộc khủng hoảng kế nhiệm?” Ngay
phía dưới tựa đề là hàng tít “Không kể đến những tin đồn về tình trạng sức
khỏe, câu hỏi lớn vẫn là ai sẽ kế nhiệm Nguyễn Phú Trọng”. Sau
đây là bản dịch bài báo trên:
Tin đồn về sức khỏe của Nguyễn Phú Trọng, nhà lãnh đạo
tối cao Việt Nam, đã gây bão khắp đất nước trên các phương tiện truyền thông xã
hội sôi động trong những ngày gần đây.
Ông Trọng, 75 tuổi, được cho là đã bị đột quỵ trong
chuyến thăm tỉnh Kiên Giang ở miền Nam vào ngày sinh nhật của ông ta. Sự im lặng
vụng về của truyền thông nhà nước chỉ đổ thêm dầu vào lửa, làm phát sinh các
thuyết âm mưu về một vụ ám sát của Nguyễn Tấn Dũng, đối thủ trước đây của ông
Trọng (tỉnh Kiên Giang được coi là thành trì của ông Dũng và con trai ông hiện
đang tiếp tục nhiệm kỳ Bí thư Tỉnh ủy Kiên Giang).
Chúng ta đã chứng kiến vụ việc tương tự xảy ra trước
đây. Năm ngoái, cư dân mạng Việt Nam đã chia sẻ những tin đồn liên quan đến sức
khỏe của Chủ tịch nước lúc đó là Trần Đại Quang, trong khi chính quyền cũng một
mực im lặng. Cuối cùng truyền thông nhà nước đưa ra thông báo chính thức, khi
ông Quang qua đời vào tháng Chín.
Tất nhiên, điều đó không có nghĩa là con đường của
ông Trọng sẽ đi theo con đường của ông Quang. Rốt cuộc, hầu như không thể xác
minh thông tin đó trong một chế độ độc đoán được kiểm soát chặt chẽ như Việt
Nam, nơi sự nhận biết của một chuyên gia có thể không đáng tin hơn những tin đồn
được nghe trong vô số quán cà phê ở Việt Nam.
Bất kể những tin đồn đó là đúng hay sai, mối quan
tâm của công chúng về tình trạng sức khỏe của ông Trọng có tác động đáng kể đến
chính trị Việt Nam, khi Đảng Cộng sản Việt Nam đang chuẩn bị cho Đại hội Đảng
toàn quốc lần thứ 13 vào năm 2021. Ông Trọng – khi đó 77 tuổi – sẽ quá già để
lãnh đạo, đó là chưa kể đến quy định không chính thức: giới hạn không được làm
quá 2 nhiệm kỳ.
Vấn đề sức khỏe – nếu thật sự có – sẽ ngăn chặn mọi
nỗ lực để ông có thể ở lại lâu hơn. Đầu năm 2018, Bộ Chính trị theo hướng dẫn của
ông đã ban hành Quy định số 90, đặt “sức khỏe” thành một điều kiện để được
giữ các chức vụ chủ chốt. Động thái này được coi là một nỗ lực nhằm loại bỏ ông
Quang, nhưng trớ trêu giờ đây quy định này quay lại “cắn” ông Trọng sớm
như vậy.
Câu hỏi lớn đặt ra là, ai sẽ kế nhiệm ông Trọng nắm
giữ chức vụ kép: Tổng bí thư Đảng và Chủ tịch nước, nếu sự “nhất thể hóa”
này vẫn còn được tiếp tục duy trì. Hiện tại, thực tế không có ứng cử viên nào
phù hợp với các quy định và chuẩn mực của Đảng. Những dự đoán của các chuyên
gia phân biệt sự khác nhau giữa ông Trần Quốc Vượng – Sa Hoàng chống tham nhũng
– ông Thủ tướng đương nhiệm Nguyễn Xuân Phúc và ông Phạm Minh Chính, một cựu Thứ
trưởng Bộ Công an đã trở thành người đứng đầu Ban Tổ chức Trung ương Đảng đầy
quyền lực.
Nhưng cả 3 ứng cử viên này đều không hoàn hảo. Để đủ
điều kiện cho chức vụ này, một ứng cử viên phải có ít nhất một nhiệm kỳ Ủy viên
Bộ Chính trị (lý tưởng là hai nhiệm kỳ), dưới 65 tuổi, có kinh nghiệm làm việc
trong chính phủ và thấm nhuần chủ nghĩa Mác – Lênin (thuật ngữ này được định
nghĩa mơ hồ, mặc dù nó có thể liên hệ với vùng miền: tất cả các Tổng bí thư đều
là người miền Bắc bảo thủ).
Phạm Minh
Chính (trái) và Trần Quốc Vượng (phải)
Trần Quốc Vượng chưa bao giờ giữ một chức vụ lãnh đạo,
chẳng hạn Bí thư Tỉnh ủy hoặc Chủ tịch Ủy ban Nhân dân. Ứng cử viên duy nhất được
giữ chức vụ đứng đầu mà không có kinh nghiệm như vậy là Lê Khả Phiêu vào năm
1997. Tuy nhiên, ông Phiêu lúc đó đã nằm trong số năm Ủy viên Ban Thường vụ Bộ
Chính trị (hiện đã giải tán), và giữ một vị trí chủ chốt trong quân đội. Ông Vượng
không có nền tảng đó, và tuổi của ông ta – vào năm 2021 sẽ vượt quá giới hạn của
Đảng là 65 tuổi – sẽ càng làm suy yếu vị thế của ông ta.
Là một nhà kỹ trị giàu kinh nghiệm và là Ủy viên Bộ
chính trị 2 nhiệm kỳ, ông Nguyễn Xuân Phúc là một ứng cử viên dẫn đầu rõ ràng,
nhưng không phải không có sự gièm pha. Ông ta sẽ 66 tuổi vào năm 2021, và quan
trọng hơn, ông ta đến từ miền Nam (bên dưới vĩ tuyến 17, làn ranh chia cắt đất
nước trong Chiến tranh Việt Nam). Cho đến nay chưa có một Tổng bí thư nào là
người miền Nam. Những tin đồn kéo dài về cáo buộc tham nhũng của ông kể từ Đại
hội vừa qua cũng có thể làm suy giảm khả năng ứng cử của ông.
Ông Phạm Minh Chính là một ứng cử viên trẻ tuổi với
thành tích mạnh mẽ trong lãnh vực cải cách kinh tế và hành chính, ông đạt được
thành tích này khi làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, một trong những tỉnh giàu nhất
đất nước. Mặc dù thế, ông sẽ chỉ hoàn thành một nhiệm kỳ Ủy viên Bộ Chính trị
vào năm 2021.
Chức vụ hiện tại của ông cũng có thể là một điểm yếu:
Chưa bao giờ có một Tổng bí thư mà trước đây từng làm Trưởng ban Tổ chức Trung
ương Đảng. Có một lôgíc rõ ràng cho điều đó, vì một người như vậy sẽ được coi
là có quá nhiều quyền lực khi giữ chức vụ cao nhất và đồng thời nắm giữ tất cả
các hồ sơ nhân sự cấp cao của Đảng. Đó là trường hợp gần giống như một nhân vật
Liên Xô khét tiếng Lavrentiy Beria. Bên cạnh đó, việc ông Chính không thể thuyết
phục và đưa ra Dự luật Đặc khu Kinh tế đã gây ra cuộc biểu tình bạo lực ở Việt
Nam hồi năm ngoái, sẽ làm giảm uy tín của ông.
Nguyễn Xuân Phúc
(trái) và Trần Quốc Vượng (phải). Photo Courtesy
Như vậy, việc đề bạt bất kỳ ai trong số ba ứng cử
viên đó sẽ dẫn đến việc Đảng vi phạm các quy định chính thức và không chính thức
trong việc lựa chọn người lãnh đạo. Hơn nữa, vì không có ứng cử viên nào có triển
vọng chiến thắng rõ ràng, cho nên sự tương quan quyền lực giữa ba ứng cử viên
trội nhất này – không kể đến những ứng cử viên khác – có thể dẫn đến một cuộc đấu
đá khốc liệt trước năm 2021.
Nếu điều đó xảy ra, thì một trong bốn trụ cột của “khả năng hồi phục của chế độ chuyên chế“ (Authoritarian
Resilience) được đề xuất bởi Andrew Nathan là “chính sách kế nhiệm dựa trên
các nguyên tắc chuẩn mực” sẽ sụp đổ. Trong quá trình chuyển giao quyền lực,
Việt Nam giống như các chế độ chuyên chế khác, sẽ xảy ra một cuộc khủng hoảng kế
nhiệm.
Để tránh một kịch bản hỗn loạn như vậy, đòi hỏi lãnh
đạo đảng CSVN phải thể chế hóa hơn nữa quá trình kế nhiệm. Đầu tiên, họ phải
tránh mọi cám dỗ để củng cố quyền lực như Trung Quốc đã thực hiện dưới sự cai
trị của Tập Cận Bình, và có lẽ Việt Nam đã cố gắng làm điều đó trong nhiệm kỳ
thứ hai của ông Trọng. Lãnh đạo tập thể và dân chủ trong nội bộ là những đặc điểm
đặc biệt góp phần vào sự bền vững của đảng CSVN, và ở một mức độ nào đó, làm
cho Hà Nội trở thành một chế độ nhân từ hơn Bắc Kinh.
Frank Brandenburg giải thích, như thế nào đảng PRI của
Mexico “tránh được chế độ độc tài cá nhân bằng cách cho các nhà độc tài của
họ nghỉ hưu cứ sau sáu năm”. Đảng CSVN chắc chắn có thể đi theo con đường
đó. Một số cơ chế kiểm tra và cân bằng – như bỏ phiếu tín nhiệm cho lãnh đạo đảng,
được đưa ra hồi năm ngoái – cần được thúc đẩy và mở rộng.
Thứ hai, đã đến lúc đảng CSVN xem xét phương thức
các Đại biểu tham gia Đại hội Đảng bỏ phiếu trực tiếp bầu Tổng bí thư. Một bước
như vậy đã được áp dụng ở cấp cơ sở Đảng từ năm 2009, nhưng chưa được thực hiện
ở cấp cao hơn (huyện, tỉnh và quốc hội). Cách thực hành dân chủ khiêm tốn này,
mặc dù hiển nhiên có những hạn chế, nhưng nó có thể giúp thiết lập một quy tắc
kế nhiệm rõ ràng cho các ứng cử viên, và tạo ra xác suất cao hơn để lựa chọn những
người lãnh đạo giỏi trong thành phần tinh hoa của Đảng.
Bất kể cuối cùng quá trình kế vị diễn tiến như thế
nào, chính trị Việt Nam sau thời ông Trọng sẽ không giống như trước đó. Sự
không xác định rõ về thế hệ lãnh đạo tiếp theo sẽ đặt ra sự hoài nghi về một loạt
các vấn đề, từ chiến dịch chống tham nhũng đang diễn ra đến chiến lược phát triển
kinh tế của đất nước, cũng như chính sách đối ngoại của nó trong kỷ nguyên giằng
co giữa các siêu cường ngày càng tăng ở châu Á. Quá trình kế nhiệm kéo dài càng
lâu, thì đảng CSVN càng có nhiều khả năng sẽ rơi vào tình trạng bất ổn, tại một
thời điểm mà nó cần ổn định và tập trung nhiều hơn.
No comments:
Post a Comment