Nicholas Casey và Clifford Krauss
Cymbidium chuyển ngữ
Cymbidium chuyển ngữ
Dịch
giả gửi tới Dân Luận
29/12/2018
REVENTADOR, Ecuador — Dù giới hữu trách đã ngăn
can trong nhiều thập niên và các nhà địa chất đã cảnh cáo động đất sẽ phá hủy
hoàn toàn, chiếc đập được xây gần một núi lửa đang hoạt động.
Mới chỉ sau hai năm khai mạc, cả ngàn vết nứt lỗ chỗ
hiện ra trên khắp máy móc, hồ chứa nước thì bị ứ đọng với bùn, cát và thân cây.
Và lần duy nhất khi các kỹ sư thử chạy các tua bin với mức tối đa, nhà máy rung
chuyển dữ dội và làm cả nước mất điện. Chiếc đập khổng lồ giữa rừng sâu này được
Trung Quốc tài trợ và xây cốt ý là để đánh dấu khát vọng to lớn của Ecuador là
giải quyết vấn đề khan hiếm năng lượng và để giúp quốc gia này thoát khỏi nạn
nghèo đói.
Thay vào đó, chiếc đập trở thành một sì căng đan bao
trùm cả quốc gia về tham nhũng, một mối nợ trồng chất và một tương lai gắn liền
với Trung Quốc.
Hầu hết các quan chức cao cấp liên quan đến dự án
xây đập đều bị đi tù hoặc kết tội hối lộ. Những người này từng là phó tổng thống,
bộ trưởng điện lực và ngay cả một quan chức với vai trò giám sát chống tham
nhũng bị thu băng khi đòi hối lộ. Cái giá mà chính phủ Ecuador đang đôn đáo kiếm
tiền để trả nợ Trung Quốc là 19 tỷ đô la, không những cho chiếc đập có tên Coca
Codo Sinclair này mà còn cho những cây cầu, xa lộ, thủy lợi, trường học, y viện
và nửa tá những chiếc đập khác.
Bằng cách này hay cách khác, Trung Quốc lấy lại cả vốn
lẫn lời không cần biết Ecuador có thể trả nợ được hay không. Vì một số hợp đồng
ghi phải trả bằng dầu hỏa, Trung Quốc lấy 80 phần trăm tổng số hàng xuất cảng
đáng giá nhất của Ecuador, đó là dầu hỏa với một giá hời, sau đó họ bán lại để
kiếm lời. Vì phải bơm đủ dầu để trả nợ, Ecuador bắt buộc phải đào giếng dầu sâu
vào rừng Amazon và vì thế làm tăng nạn phá rừng.
Nhưng vẫn chưa đủ. Vì kiệt quệ nợ nần, Tổng Thống
Lenín Moreno cắt chi tiêu cho xã hội, giảm tiền phụ cấp xăng, dẹp một số cơ
quan chính phủ và sa thải trên một nghìn công chức. Các nhà kinh tế học nghĩ là
cả nước sẽ lâm vào suy thoái kinh tế và gây phẫn uất.
Theo bộ trưởng năng lượng Carlos Pérez, “Trung Quốc
lợi dụng Ecuador. Chính sách của họ đã quá rõ ràng, đó là kiểm soát kinh tế của
các quốc gia khác.”
Chuyện việc xây chiếc đập khởi đầu bằng kết hợp hai
ý tưởng với nhau, đó là mối ước mong thay đổi tình thế ở Nam bán cầu và truất
ngôi độc quyền của Hoa Kỳ trong vùng. Mười năm trước, Trung Quốc đã sắp xếp
chương trình sẵn và khi cả Châu Mỹ La Tinh đắm chìm trong khủng hoảng tài chính
hoàn cầu, họ ném cho các quốc gia này cái phao kinh tế với lời hứa hẹn “tương
kính”, như là phát đánh lén sau lưng vai trò nổi bật của Hoa Kỳ.
Cú đòn này có hiệu quả. Trung Quốc hiện nay là đối
tác thương mại hàng đầu ở Nam Mỹ bằng cách reo rắc trong vùng những dự án hạ tầng
với các món nợ nần khổng lồ. Họ cũng gặt hái được lợi ích chính trị khi làm các
quốc gia châu Mỹ La Tinh từ bỏ liên hệ ngoại giao với Đài Loan.
Tuy thế, như chiếc đập khổng lồ này đã chứng tỏ,
Trung Quốc và Ecuador còn lâu mới là hai đối tác ngang hàng. Cả hai quốc gia đều
muốn làm ngơ kỹ thuật xây đập rất kém, lợi nhuận kinh tế đáng nghi ngờ và những
khuyến cáo trung lập cho rằng những nghiên cứu kỹ thuật về chiếc đập trước khi
được xây đều dựa trên kiến thức cũ cả mấy chục năm.
Trung Quốc chưa bao giờ gặp nhiều rủi ro tài chính
khi họ cho các quốc gia đang mở mang vay hàng tỷ đô la. Điều này đã rõ ở
Ecuador, quốc gia này hiện nay đang cần mượn tiền để lấp nhiều lỗ hổng, trong
đó có tiền đến từ Trung Quốc. Trong tháng này, Tổng Thống Moreno của Ecuador
bay sang Trung Quốc để thương lượng tiền nợ cũ và mượn thêm 900 triệu đô la.
Theo Steve Hanke, một kinh tế gia của Đại Học Johns Hopkins “Trung Quốc treo thịt
dê giăng mồi, sau đó các quốc gia cắn được thịt chó.”
Chúng
Tôi Biết Mối Quan Hệ Này Không Dễ Dàng
Cựu bộ trưởng năng lượng Ecuador vào thập niên 1980,
ông Fernando Santos sửng sốt khi được biết đập Coca Codo Sinclair sẽ được xây.
Khi còn tại chức, chính phủ Ecuador từ chối xây đập nhỏ hơn ngay tại nơi này, cả
dự án bị bỏ xó vì ngọn núi lửa gần đó. Vào năm 1987, một trận động đất đã phá hủy
hoàn toàn nhà máy lọc dầu ở nơi đó. Ông nói “Ngọn núi lửa không ngừng phun từ
thế kỷ thứ 16 khi Tây Ban Nha sang xâm lăng, hoàn toàn không có lý tí nào khi đổ
bao nhiêu tiền vào nơi nguy hiểm đó.”
Vào năm 2010, khi một cơ quan trong chính phủ Mexico
xem lại hồ sơ xây đập, họ báo động rằng lượng nước trong vùng cần thiết cho đập
chưa được nghiên cứu kỹ càng trong 30 năm qua. Từ thời điểm đó cho đến bây giờ,
Ecuador bị hạn hán nặng nề và nhiều người lo ngại là những băng hà tan vì biến
đổi khí hậu. Bất kể những khuyến cáo, cựu tổng giám đốc Luciano Cepeda nói là
những người chóp bu trong chính quyền Ecuador ra lệnh tiến hành xây đập vì họ
không muốn bị chậm trễ vì sẽ mất vài năm mới xong một cuộc nghiên cứu mới.
Ngay cả một nhà ngoại giao Trung Quốc giấu tên ở
Ecuador cũng nghi ngờ dự án xây đập. Ông nói “họ chưa để ý kỹ càng đến các
nghiên cứu về hậu quả môi trường của dự án.”
Chính quá khứ xây đập của Trung Quốc đã cho thấy cả
vui lẫn buồn. Đập Three Gorges được xây ngang Sông Giang Tử làm mực nước dâng
khoảng 200 mét là một dự án thủy điện lớn nhất thế giới với công suất gấp 20 lần
Đập Hoover của Hoa Kỳ. Nhưng những yếu kém về biện pháp an toàn đã làm 100 thợ
tử vong, trên một triệu người phải bỏ nhà cửa với thiệt hại môi trường nặng nề,
cộng với phá rừng.
Bất chấp cảnh cáo, vì áp lực địa chính trị to lớn
vào thời đó, cựu Tổng Thống Ecuador Rafael Correa thuộc về phe cực tả đã quyết
tâm hiện đại hóa quốc gia và đồng thời thoát khỏi quỹ đạo Hoa Kỳ. Trúng cử vào
năm 2006 trong thời thịnh của bên tả khắp Châu Mỹ La Tinh, Tổng Thống Correa nhắm
vào Mỹ với những bài diễn văn chống đế quốc nẩy lửa. Năm 2008, Correa từ chối
ký hợp đồng để Hoa Kỳ sử dụng một căn cứ không quân Ecuador trong chiến dịch
bài trừ ma túy.
Chẳng mấy chốc sau đó, các ngân hàng Tây Phương đều rơi vào tầm ngắm của Tổng Thống Correa. Ông tố cáo Quỹ Tiền Tệ Quốc tế đã cản trở cách xài tiền của ông. Vào năm 2008, Ecuador không trả nổi món nợ các nước ngoài 3.2 tỷ đô la và nhờ Trung Quốc trả hộ.
Diego Borja, phụ tá kinh tế của Tổng Thống nói “Ông
Correa muốn dẹp các nhà băng Tây Phương dù biết mối liên hệ với Trung Quốc
không đễ dàng”. Ông Borja và các viên chức chính phủ khác đều bị sốc khi biết đến
các điều kiện nợ nần từ Trung Quốc. Hầu hết các món nợ đến từ các ngân hàng nhà
nước và Ngân Hàng Xuất-Nhập Cảng Trung Quốc với lãi xuất cao và đòi hỏi Ecuador
phải dùng các hãng xây cất Trung Quốc, không phải cạnh tranh.
Trung Quốc đặc biệt để ý đến dầu hỏa của Ecuador, một
trong những thành viên nhỏ nhất trong OPEC. Trong một thỏa thuận vào năm 2009,
Trung Quốc cho Ecuador vay một tỷ đô la và phải trả bằng dầu hỏa cho
PetroChina. Ông Borja còn nhớ “Chúng tôi không có sự chọn lựa nào khác, không
còn cách nào để liên hệ với Tây Phương.”
Tổng Thống Correa bỗng nhiên có ngoại tệ nhưng đồng
thời phải đối diện với cơn khủng hoảng mới: Cả nước thiếu điện, các hồ chứa nước
thủy điện đều khô cằn làm tê liệt các đập nước. Thay vì tìm kiếm một nguồn năng
lượng khác, Correa đánh cược trên thủy điện. Các viên chức nói chính bộ trưởng
điện lực Aleksey Mosquera đã gợi ý xây Coca Codo Sinclair, một dự án khổng lồ dự
tính có thể cung cấp một phần ba điện cho toàn quốc và là một đầu tư lớn nhất
trong lịch sử Ecuador.
Điều trớ trêu là đập được xây ngay dưới chân núi lửa
Reventador với kích thước gấp đôi một đề án cũ mà nó bị loại bỏ nhiều thập niên
trước. Cuối cùng thì đập cũng khai trương vào năm 2016 với sự góp mặt của Tập Cận
Bình, ông bay sang Ecuador để tham dự.
Nhưng chỉ trước đó hai ngày, cả đập rơi vào trong
tình trạng hỗn độn. Các kỹ sư cố gắng chạy các tua bin để lên tới 1.500 megawatts,
mức sản xuất tối đa theo như thiết kế. Nhưng cả đập và lưới điện toàn quốc
không kham nổi. Các tua bin bị rung một cách nguy hiểm và cả nước mất điện. Dân
chúng không bao giờ được thông báo về lỗi này và máy móc vẫn chưa được thử lại
tại mức tối đa này. Hiện nay, mức sản xuất điện của đập chỉ ở mức một nửa và dựa
theo thiết kế kỹ thuật và chu kỳ mùa mưa nắng ở Ecuador, đập chỉ có thể phát điện
ở mức tối đa vài tiếng trong một ngày, và sáu tháng trong một năm, nếu mọi sự đều
trôi chảy.
Trong khi đó Ecuador vẫn phải trả nợ. Món vay 1.7 tỷ
đô la từ Ngân Hàng Xuất-Nhập Cảng Trung Quốc với lãi xuất 7 phần trăm cho 15
năm mang lại lợi nhuận béo bở cho Trung Quốc. Nội tiền lời, Ecuador phải trả
Trung Quốc 125 triệu đô la mỗi năm. Bây giờ thì dân chúng Ecuador mới biết gánh
nặng trên vai.
Với tiếng rung không ngớt từ các đường dẫn điện, dân
chúng trong phố Cuyuja lo âu là các trụ điện sẽ đổ vì đất trùi sau khi mưa. Các
nhà địa chất nghĩ rằng thợ Trung Quốc không xây móng trụ điện trên lớp đá dưới
đất. Những than phiền khác liên quan đến tiền điện. Maria Esther Tello tháng
trước phải trả 60 đô la, đó là một cú sốc khi chính phủ hứa là tiền điện sẽ giảm.
Cô con gái của bà, Isbela Nole vừa nói “Tiền đóng thuế của mẹ tôi đi đâu cả?” vừa
hái và bóc đậu để trả nợ cho chính phủ.
Dấu
Hiệu Tham Nhũng
Phiến đá ngay cổng vào của đập có ghi hàng chữ “Ghi
ân Phó Tổng Thống Jorge Glas Espinel, người đã khởi xướng dự án quan trọng
này”. Ông Jorge Glas Espinel đang thụ án sau khi bị kết án 6 năm tù vì tộ nhận
hối lộ từ Công Ty Odebrecht, đối thủ của cơ quan xây cất Trung Quốc. Odebrecht
là một đại công ty Ba Tây chuyên xây hạ tầng cơ sở Ở Châu Mỹ La Tinh. Theo các
biện lý Hoa Kỳ, Odebrecht đã hối lộ 33.5 triệu đô la ở Ecuador, một hành động
trong âm mưu kiếm hợp đồng thương mại trên khắp thế giới. Hiện nay giới chức
Ecuador cũng đang điều tra xem Trung Quốc có hối lộ Jorge Glas Espinel và các
thuộc hạ thân tín của ông.
Bộ trưởng năng lượng nói “Tôi không ngạc nhiên khi tất
cả cùng những người này cai quản các dự án”. Họ bao gồm Mosquera, cựu bộ trưởng
điện lực đang ngồi tù 5 năm vì nhận hối lộ một triệu đô la; Carlos Pólit, cựu
viên chức chống tham nhũng đang bị kết án đã nhận hàng triệu đô la; và một viên
chức thân cận với Jorge Glas Espinel. Tất cả đều bị kết tội nhận tiền hối lộ từ
Odebrecht.
Nhưng cũng có các bằng chứng họ cũng nhận hối lộ từ
Trung Quốc.
Nhà chức trách Ecuador công nhận có một băng được
thâu bởi một nhân viên cao cấp Odebrecht mà biện lý và nhà báo đang có trong
tay. Cuốn băng ghi cuộc đàm thoại về tiền hối lộ giữa hai người tại tư gia của
Carlos Pólit, trong đó nhân viên cao cấp Odebrecht nói là cựu phó tổng thống
Jorge Glas Espinel đòi nhiều tiền và Odebrecht bị yêu cầu phải trả vì “đó là điều
bắt buộc vì bên Trung Quốc đã trả.”
Theo các nhà chức trách Ecuador, cuốn băng đã gây ra
một cuộc điều tra chú tâm vào ông Rivera, người tự cho là đại diện cho phó tổng
thống đã qua Trung Quốc nhiều lần. Họ đang điều tra 13 đợt chuyển tiền với tổng
số 17.4 triệu đô la mà ông Rivera đã chuyển vào một chương mục của Ngân Hàng
HSBC ở Hồng Kông. Theo các nhà chức trách, những đợt chuyển tiền này có thật và
họ muốn biết tại sao ông Rivera đã có nhiều tiền như vậy. Mới đây, Bộ trưởng Tư
pháp Pérez dẫn đầu một cuộc điều tra về tham nhũng vi phạm bởi Trung Quốc trong
Ecuador. Ông ta sang Trung Quốc vào tháng 11 để nhờ Trung Quốc giúp. Nhưng sau
khi về nước vào ngày 13 tháng 11, Bộ trưởng Pérez bất ngờ từ chức và từ chối
cho báo chí phỏng vấn.
Một luật sư của cựu phó tổng thống Jorge Glas
Espinel chối là thân chủ có liên quan đến đập Coca Coda Sinclair vì phó tổng thống
là một người “có danh dự và lương thiện” và cho những vấn đề liên quan đến đập
chỉ là chuyện vặt vãnh nhỏ.
Cựu Tổng thống Correa đang sống lưu vong ở Bỉ, ông bị
yêu cầu về nước để đối diện với tội tổ chức bắt cóc đối thủ. Các phụ tá thân
tín của ông đã bị kết tội tham nhũng và cũng đang đào tẩu. Ông Carlos Pólit
cùng với một luật sư của ông Rivera, và một đại diện của Sinohydro, công ty
Trung Quốc phụ trách xây đập, tất cả đều từ chối yêu cầu phỏng vấn.
7.648
Vết Nứt Trên Máy Móc Của Đập
Khi chèo thuyền từ Sông Quijos, thật khó tưởng tượng
là đã tiến gần đến đập Coca Codo Sinclair. Hầu hết hồ giữ nước cho đập chứa đầy
thân và bụi cây. Ngay cả thuyền đôi khi cũng bị mắc cạn vì phù sa và cát quá dầy.
Nhân viên của đập nói vấn đề ứ đọng phù sa này được gây ra bởi thiết kế sai và
đó không phải là lỗi duy nhất. Vào năm 2014, nhân viên kỹ thuật nhận thấy trên
những máy móc bằng thép không rỉ làm bên Trung Quốc hiện ra những vết nứt.
Tháng 12 năm đó, 13 nhân viên bị chết chìm khi một hầm bị xụp.
Theo một tài liệu trong tay báo The New York Times,
một kỹ sư cao cấp trao hồ sơ cho Tổng Thống Correa và xin được gặp để báo cáo về
các vấn đề của đập. Nhưng theo các cựu viên chức, ông kỹ sư này bị xa thải vài
ngày sau đó.
Ông Pólit, người phụ trách chống tham nhũng có làm
những cuộc kiểm tra nhưng kết luận của ông chỉ là những phê bình hời hợt như
thi công trễ nãi và chỉ phạt nhẹ công ty Trung Quốc. Nhà chứ trách Ecuador đang
điều tra xem ông Pólit và các quan chức khác có bị Trung Quốc mua chuộc để làm
ngơ hay không. Điều đó cũng nằm trong cuộc điều tra của ông Pérez trước khi từ
chức.
Theo chính phủ, hiện nay có 7.648 vết nứt trên các
máy móc của đập vì công ty Sinohydro dùng thép dưới tiêu chuẩn và nhân viên của
họ hàn dối. Cát và phù sa cũng là một vấn đề lớn vì nó có thể làm hỏng tua bin.
Trong một cuộc thăm viếng gần đây, một kỹ sư nhìn biểu đồ lượng cát bị hút vào
tua bin một cách hồi hộp. Nhiều nhân viên nói họ bị nhầm lẫn vì lối dịch sai. Tỷ
dụ một tấm bảng ghi đúng “Nhóm bơm chạy điện một chiều” (Direct Curent, D.C.) bằng
tiếng Tàu, nhưng khi được dịch sang tiếng Tây Ban Nha thì lại thành “Nhóm áp suất
từ Washington D.C.”
Một bảng gồm ba thư tiếng: Tàu, Mỹ, và Tây Ban Nha
cho nhân viên. Nhưng tiếng Tàu và Anh thì đúng và tiếng Tây Ban Nha thì sai.
(Federico Rios Escobar, The New York Times)
Vấn đề trục trặc về thông tin trôi xuống đến tận hạ
lưu. Vì tích tụ quá nhiều, các kỹ sư thỉnh thoảng phải xả đập để làm văng cát
và phù sa ra khỏi hệ thống. Điều này gây nước lũ ở hạ nguồn nơi ông Carlos
Usamá sinh sống bằng nghề trồng mía. Nhưng không ai báo cho ông biết trước. Vào
tháng 12 năm ngoái, ông cùng một người em và một người bạn đi câu cá gần một đập
khác do Trung Quốc xây, cũng vì xả lũ tương tự mà người em và bạn bị cuốn trôi.
Ông nói xác của họ được tìm thấy hai ngày sau.
Nghiện
Đi Vay
Nợ như Chúa Chổm đã khiến nhà cầm quyền Ecuador hiện
nay than phiền về Trung Quốc cũng nhiều như họ từng than phiền về Hoa Kỳ trong
quá khứ. Khi đề cập đến số tiền cả tỷ đô la để sửa chữa đập Coca Codo Sinclair,
Bộ trưởng năng lượng Pérez nói “Chúng tôi sẽ không trả (Trung Quốc)”. Nhưng
theo Risa Grais-Targow, một phân tích gia của một công ty tư vấn, Nhóm Eurasia
Group, Ecuador khó mà thoát khỏi quỹ đạo Trung Quốc. Cô ta nói “Vì không có nhiều
nguồn tài chính để vay, họ sẽ phải sang gõ cửa Trung Quốc.”
Trung Quốc đã có một số nhượng bộ cho Ecuador, tỷ dụ
như trả cho Ecuador 0,92 đô la cho mỗi thùng phuy dầu hỏa. Phần dầu hỏa Ecuador
thuộc về Trung Quốc giảm từ 90 xuống còn 80 phần trăm. Nhưng chính phủ Ecuador
vẫn cần 11.7 tỷ đô la để trả nợ và theo các phân tích gia, họ còn thiếu vài tỷ.
Ngoài Trung Quốc, chính phủ Ecuador đi gặp lại các
nhà băng mà chính cựuTổng thống Correa đã chửi thậm tệ trong quá khứ, đó là
Ngân Hàng Thế Giới và IMF. Một số người lo rằng Ecuador đang đi tìm một bộ chủ
nợ mới.
Ông Santos, cựu bộ trưởng năng lượng nói “Chúng tôi
ghiền đi mượn tiền”. Và ông Leopoldo Gómez, nhân viên hãng lọc nước được xây dưới
thời Tổng thống Correa đồng ý “Bây giờ chúng ta mới vỡ lẽ ra là có những thứ
chúng ta không cần, chẳng hạn như cái đập đó.”
----------------------
Nguồn:
A giant dam was supposed to help lift Ecuador out of
poverty. Instead, it’s part of a national scandal, and a future tethered to
China.
By Nicholas Casey and Clifford Krauss
The
New York Times | Dec. 24, 2018
No comments:
Post a Comment