Trong
lễ kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt nam
vào sáng ngày 25.07, TBT Nguyễn Phú Trọng đã thay mặt lãnh đạo Đảng và Nhà nước
phát biểu: ‘Người nghệ sĩ phải bám sát, dám đi vào những mũi nhọn của cuộc
sống’.
Mũi nhọn trong nhiều lĩnh vực như: cuộc sống trong
nông nghiệp, công nghiệp, trong thương trường, trên mặt trận an ninh, quốc
phòng.
Thực sự đây là một phát biểu chỉ đạo mang tính trừu
tượng khi mà ‘mũi nhọn của cuộc sống’ chưa được xác định và làm rõ, nó là cái
gì, nó ở đâu, và nó như thế nào? Thậm chí, bản chất của khái niệm mũi nhọn cuộc
sống mang tính tiêu cực hay tích cực cũng không hề được làm rõ.
Đáng lý ra, trong bài phát biểu liên quan đến 70 năm
Hội văn học nghệ thuật, là một Giáo sư xây dựng Đảng, TBT Nguyễn Phú Trọng có
thể sử dụng cụm từ mang tính truyền thống và dễ hiểu hơn là: “xây dựng đội ngũ
vừa hồng, vừa chuyên”. Yếu tố này đã từng theo đuổi, bám sát lớp nghệ sĩ Việt
từ trong chiến tranh cho đến khi hòa bình, và nhiều nghệ sĩ đã phải vỡ mộng
trước hiện thực khách quan.
Văn nghệ sĩ Việt nam như rối nước đẩy tính ‘cô đơn’.
Ảnh minh họa.
Hoặc không, Ngài TBT có thể đề xuất một cách táo bạo
là ‘trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng’ với nòng cốt là đẩy mạnh sự sáng tạo
nghệ thuật và tự do trong nghệ thuật lên trên hết. Tuy nhiên, trong bài phát
biểu của người đứng đầu ĐCSVN lại thiếu vắng điều này, trong khi đó, lại nhắc
đi nhắc lại mặt trận cách mạng của giới văn nghệ sĩ, bản thân mặt trận này chứa
đựng những cây bút sắc bén để đấu tranh chống lại những ai phản đối Đảng. Nó
khiến người viết nghĩ ngay đến cây bút Hồng Cương, người từng có bài phê phán
trực diện Nhân văn - Giai phẩm - một phong trào đòi hỏi đổi mới văn nghệ và cởi
trói văn nghệ: Hạ được tập thơ Việt Bắc và hạ được Tố Hữu xuống là hạ được cả
giá trị văn nghệ kháng chiến xuống và hạ được sự lãnh đạo văn nghệ của Đảng và
Chính phủ xuống.
Sở dĩ phải đặt ra những ‘kỳ vọng’ mang tính lớn lao
đối với phát biểu của Ngài TBT như vậy bởi chính vì nền văn học Việt nam hiện
nay xô bồ, nghệch ngạc, cô đơn, bất lực và bị xé lẻ. Nó trở thành một mớ lộn
xộn vì thiếu đi tính tự do trong sáng tác, sự cảm nhận và trách nhiệm để tự do
sáng tác. Nói như tác giả Phan Huy Đường trong tác phẩm ‘Vẫy gọi nhau làm
người’ thì nền văn học - nghệ thuật Việt nam chưa thực sự làm tốt được ‘nghề
làm người’, trong địa vực này, giới văn nghệ sĩ đã bị chế độ quản lý chia rẽ,
cô lập, biến thành ‘loại thú cô đơn, khinh nhau, nghi nhau, rình mò nhau, hại
nhau trong bóng tối’.
Tính đến nay, vẫn chưa có một bài phát biểu hay một
đề cương đủ lớn để giúp vực dậy nền văn học - nghệ thuật trong nước, kể cả khi
nhà nước tìm lại sự giúp đỡ của Đề cương về văn hóa Việt Nam (1943). Lý do giản
đơn, vì tính sáng tạo và tự chủ về sáng tạo không hề được khuyến khích, nên
giới văn nghệ sĩ tìm lại lối mòn hoặc những con đường dễ dãi để hiện thực lối
mòn. Đòi hỏi nền văn học - nghệ thuật nước nhà phải ‘khẳng định cái mới, cái
tích cực, cái tốt đẹp và chống cái ác, cái xấu xa, thấp hèn’ trở thành nhiệm vụ
cực kỳ nan giải dành cho số đông văn nghệ sĩ.
Tiếp đó, trong bài phát biểu, Ngài TBT nhấn mạnh
‘Đảng không áp đặt, ép buộc, gán cho văn học, nghệ thuật một nhiệm vụ “chính
trị” khô khan, giản đơn, nhất thời nào, mà hiểu nó như một sứ mệnh’. Đây là một
nghệ thuật tu từ - đảo nghĩa, biến cái hiển nhiên khi lập luận thành không có,
và ủy thác sự định hướng, chỉ đạo này trở thành sứ mệnh của chính nền văn học -
nghệ thuật nước nhà. Câu nói dẫn ra nêu trên vừa là sự khuyến dụ, nhưng vừa tạo
ra sự răn đe mang tính thực tế đối với giới văn nghệ sĩ. Bởi sự phát triển của
đường lối văn học - nghệ thuật ngày hôm nay đang rơi vào trạng thái bít lối, bởi
nó không có vùng cấm, nhưng nó luôn có barrie giới hạn do Đảng tự vạch ra. Giới
hạn này không chỉ khiến cho giới văn nghệ sĩ tù túng trong không gian sáng tạo,
mà còn o ép họ vào những chủ đề được chỉ định. Hằng năm, các hội thi thơ - văn
hoặc đợt tuyên truyền luôn bị định hướng bởi ban tuyên giáo; các website mạc
sát - xúc phạm nhân phẩm, danh dự của những người bất đồng chính kiến như trang
phụ san Văn nghệ Tp.HCM vẫn tồn tại; nhóm vận động Văn việt thì luôn bị phản
ứng, lên án và bị áp đặt bằng danh ngữ ‘phản động’; những người tham gia đổi
mới văn như Bùi Chát thì bị gặp vấn đề an ninh; những tác phẩm như tập thơ Trần
Dần vừa xuất bị đã bị phát cơ quan an ninh tuýt còi...
Những sự kiện thực tế về tự do và sáng tạo theo cung
cách mà Đảng vạch ra khiến giới văn nghệ sĩ sợ hãi và một số đã đi vào con
đường sáng tác mà nơi ‘sự tầm thường dễ dãi ám ảnh mình’. Các tác phẩm thì rơi
vào trạng thái ‘giãi bày tâm trạng cá nhân, hạ thấp con người’.
Trong một góc nhìn đầy đủ, thì chính cung cách quản
lý không gian méo mó từ Đảng, những gánh nặng chính trị hẹp hòi (luôn nhấn mạnh
tôn vinh sự nghiệp vinh quang và đời đời của đảng) đã tạo ra sự dặt dẹo của nền
văn học - nghệ thuật, và giờ đây, Đảng phê phán nó - mặc định nó như một sản
phẩm của quá trình thị trường hay tác động tiêu cực của đời sống xa rời ‘kim
chỉ nam’ của Đảng.
No comments:
Post a Comment