Posted
on 28/04/2018
Lãnh
đạo Bắc Triều Tiên ông Kim Jong-Un và lãnh đạo Hàn Quốc ông Moon Jae-In đã có một cuộc
gặp lịch sử hôm 27/4 vừa rồi, khi họ có một loạt biểu hiện ngoại giao
thân thiện, đồng thời cùng ký “Tuyên bố Bàn Môn Điếm về hòa bình, thịnh vượng
và thống nhất của bán đảo Triều Tiên“.
Lãnh đạo Bắc Triều
Tiên Kim Jong-Un và Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-In trong cuộc gặp ngày 27/04 -
Ảnh: Korea Summit Press Pool via AP.
Trong
khi các điều khoản cụ thể để đem lại hòa bình, thịnh vượng, và thống nhất cho
bán đảo Triều Tiên vẫn còn chưa được đồng ý chi tiết, cuộc gặp gỡ lịch sử này
đã mang lại một niềm hy vọng mới cho triển vọng hàn gắn hai nửa đất nước đã bị
chia đôi 73 năm.
Các
kịch bản thống nhất Triều Tiên đã bắt đầu được nhắc lại và thảo luận trên truyền
thông quốc tế.
Các kịch
bản thống nhất Triều Tiên trong hòa bình
Một
thực tế có lẽ đã được nhiều người ủng hộ: quá trình thống nhất phải diễn ra
trong khi cả hai chính phủ quốc gia riêng biệt của Hàn Quốc và của Bắc Triều
Tiên cùng tiếp tục tồn tại, ít ra là trong tương lai gần.
Thực
tế, đây là tiền đề cho ít nhất ba kịch bản thống nhất Triều Tiên trong hòa
bình:
Kịch
bản thống nhất áp dụng Chính sách Ánh Dương (Sunshine
Policy):
Do cựu tổng thống Hàn Quốc ông Kim Dae-Jung đề xướng vào cuối thập niên 90,
chính sách này chủ trương thống nhất từ từ, chậm rãi, bắt đầu bằng hợp tác kinh
tế – xã hội, tiến tới hình thành một bang liên (confederation) hay một khối thịnh
vượng chung (commonwealth) với hai chính phủ khu vực tự trị (autonomous
regional government), một ở Bắc Triều Tiên và một ở Hàn Quốc, sau cùng mới hình
thành một chính phủ quốc gia thống nhất.
Kịch
bản Cộng đồng Kinh tế Triều Tiên (Korean Economic Community): Bắc Triều Tiên và
Hàn Quốc thống nhất từ từ thông qua hợp tác kinh tế sâu rộng trước.
Kịch
bản Cộng hòa Liên bang Triều Tiên (Confederal Republic of Koryo): Được đề xướng bởi cựu
chủ tịch Bắc Triều Tiên ông Kim Il-Sung (Kim Nhật Thành) vào thập niên 70 và
80. Chính phủ Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên tồn tại riêng biệt trong một hệ thống
liên bang bao gồm bang Hàn Quốc và bang Bắc Triều Tiên.
Điều
thú vị là bản thân mỗi lãnh đạo Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên hiện nay đều ít nhiều
có liên hệ cá nhân với một trong số hai kịch bản thống nhất nêu trên.
Tổng thống Hàn Quốc
Kim Dae-Jung (bên trái) và Chủ tịch Bắc Triều Tiên Kim Il-Sung (bên phải): hai
con người quá cố vẫn để lại dấu ấn trong các sách lược thống nhất Triều Tiên – Ảnh:
biography.com, uf.tistory.com
Lịch sử
tái diễn?
Tổng thống Hàn Quốc ông Moon Jae-In từng là đồng nghiệp,
bạn thân, và sau đó là trợ tá cho cựu tổng thống Hàn Quốc ông Roh Moo-hyun. Ông
Moon là chánh văn phòng phủ tổng thống trong giai đoạn ông Roh tại vị
(2003-2008). Ông Roh thì lại là người tích cực ủng hộ và thúc đẩy Chính sách
Ánh Dương của người tiền nhiệm Kim Dae-Jung.
Trong bài phát biểu đáng
chú ý tại Berlin (Đức) vào ngày 06/7/2017, ông Moon Jae-In đã cho thấy
quan điểm chính sách của ông với Bắc Triều Tiên không đi quá xa quan điểm của
những người tiền nhiệm Roh Moo-Hyun và Kim Dea-Jung.
Sang
phía bên kia, ông Kim Jong-Un chính là cháu nội của người đề xướng kịch bản Cộng
hòa Liên bang, ông Kim Il-Sung.
Ở
đây không hề đơn thuần chỉ có giả định “cháu thì nghe ông”: tin tức từ Bắc
Triều Tiên cho thấy trong quá trình chuẩn bị cho việc gặp gỡ Hàn Quốc, cụ thể
là vào tháng 3/2018, ông Kim Jong-Un đã quyết định bắt các lãnh đạo cấp cao
trong đảng cầm quyền tại Bắc Triều Tiên phải đi… nghe
giảng chính sách thống nhất Triều Tiên của ông.
Một
nguồn tin từ Bắc Hàn cho đài RFA biết là chính sách thống nhất của ông Kim
Jong-Un xem hệ thống “một đất nước – hai thể chế” bên Trung Quốc làm
hình mẫu: Bắc Triều Tiên chính là Trung Quốc trong khi Hàn Quốc là Hong Kong. Đặc
biệt, một cụm từ đã được nhắc đến là “federal unification” (thống nhất
liên bang).
Hai
vị lãnh đạo hai nửa Triều Tiên như thế đều ít nhất là đã chịu một số ảnh hưởng
từ những người tiền nhiệm trong việc hoạch định sách lược thống nhất.
Hoàn
toàn có khả năng là lịch sử tái diễn:
Hồi
diễn ra Hội nghị thượng đỉnh Nam-Bắc vào tháng 6/2000, các cuộc họp mặt ngoại
giao giữa Tổng thống Hàn Quốc Kim Dae-Jung và lãnh đạo Bắc Triều Tiên ông Kim
Jong-Il (cha của ông Kim Jong-Un) cũng đã từng tạo ra những làn sóng khấp khởi
hy vọng cho người dân Triều Tiên và thế giới.
Ông Kim Dae-Jung gặp
ông Kim Il-Sung bàn bạc trong cuộc hội nghị thượng đỉnh liên Triều tháng 6 năm
2000 – Ảnh: telegraph.co.uk
Kết
quả của lần gặp mặt đó là Bản
tuyên bố chung Nam-Bắc ngày 15/6/2000 bao gồm năm điều mà lãnh đạo hai
bên đồng ý với nhau.
Trong
đó ngay tại điều 2 ghi:
“Để
đạt được việc tái thống nhất, chúng tôi đồng ý rằng có một yếu tố chung giữa
khái niệm bang liên (confederation) của Hàn Quốc và công thức dành cho một dạng
liên bang (a loose form of federation) của Bắc Triều Tiên. Cả Hàn Quốc và Bắc
Triều Tiên đồng ý thúc đẩy việc thống nhất theo hướng đó.”
Thông
điệp hồ hởi này dễ khiến nhiều người bỏ qua một điểm khác biệt quan trọng.
Bang
liên và liên bang
Bang
liên (confederation) và liên bang (federation) là hai khái niệm rất hay bị nhầm
lẫn.
Bang
liên là một khối liên minh nhiều quốc gia, thường được hình thành và gắn kết bằng
hiệp ước (có thể có cả một hiến pháp chung).
Mỗi
quốc gia thành viên bang liên vẫn có chủ quyền độc lập. Có một chính quyền bang
liên bao gồm các đại diện của mỗi quốc gia thành viên, nhưng chính quyền bang
liên này không có quyền lực mạnh mẽ.
Trong
khi đó, liên bang lại là một quốc gia thống nhất, hình thành và gắn kết bằng hiến
pháp. Trong quốc gia này có nhiều bang riêng biệt.
Chủ
quyền quốc gia thuộc về chính quyền liên bang – có thể hiểu là chính quyền
trung ương. Chính quyền liên bang nắm quyền lực cao hơn các chính quyền tiểu
bang.
Nếu
ông Kim muốn áp đặt mô hình liên bang trong khi ông Moon trung thành với mô
hình bang liên thì họ có thể gặp nhau ở đâu?
Bài
toán không đơn thuần là mô hình nào, mà còn liên quan một chỗ rất “động chạm”:
chủ quyền quốc gia.
Chuyện
bang liên hay liên bang Triều Tiên như vậy nhiều khả năng sẽ là một vấn đề được
tranh luận khi các lãnh đạo hiện nay của Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc cùng nhau
nhìn vào các điều khoản cụ thể để tiến tới hòa bình thống nhất.
Kim và Moon, ai sẽ nhường
ai trên “bàn cờ” chủ quyền? – Ảnh: Korea Summit Press Pool.
Liên
bang chủ nghĩa (federalism) ở Triều Tiên
Nếu
mô hình liên bang thắng thế trong các đàm phán thượng đỉnh Nam – Bắc Triều Tiên
thì có thể hình dung Liên bang Triều Tiên như thế nào?
Trong
một báo
cáo về việc áp dụng liên bang chủ nghĩa để thống nhất Triều Tiên của
Viện nghiên cứu về An ninh và Chính sách Phát triển (Institute for Security and
Development Policy – một viện nghiên cứu chính sách độc lập của Thụy Điển), một
nhà nghiên cứu người Bắc Triều Tiên vạch ra một số nét cơ bản có thể có trong hệ
thống liên bang Triều Tiên:
·
Lập pháp: Chính quyền tự trị mỗi khu vực sẽ vẫn có thể
tự ban hành luật lệ trong vùng mình miễn là không cản trở quá trình tái thống
nhất. Trong khi đó, chính quyền liên bang ban hành các điều luật liên quan đến
quyền lợi chung của cả nước;
·
Tư pháp: Mỗi chính quyền tự trị có khu vực tài phán
(jurisdiction) riêng nhưng vẫn phải tuân theo nguyên tắc quyền lợi đất nước
chung và ưu tiên tái thống nhất đất nước;
·
Ngoại giao: Mỗi chính quyền tự trị duy trì các quan hệ
ngoại giao riêng với các quốc gia khác, nhưng hoạt động ngoại giao phải thông
qua tham vấn với chính quyền liên bang. Chính quyền liên bang chính là chính
quyền đại diện cả nước trong các tổ chức quốc tế như Liên Hiệp Quốc;
·
Quân đội và lực lượng vũ trang: Mỗi chính quyền tự
trị tạm thời nắm quân đội và lực lượng vũ trang trong khu vực mình, tuân theo
nguyên tắc giữ gìn hòa bình ổn định. Chính quyền liên bang thì có quyền điều
khiển quân đội và lực lượng vũ trang cả hai khu vực tự trị, đồng thời nắm quyền
thống lĩnh trong các tình huống quốc gia bị xâm lược;
·
Kinh tế: Mỗi chính quyền tự trị quản lý kinh tế độc
lập trong khu vực mình. Chính quyền liên bang thì thúc đẩy phát triển kinh tế
quốc gia bằng cách nâng cao các hoạt động hợp tác kinh tế, hợp tác khai thác
tài nguyên khoáng sản và trao đổi mua bán giữa hai vùng tự trị.
Ngay
cả với một tầm nhìn tương đối rõ ràng về mức độ “tự trị” của mỗi miền như trên,
các nhà thương lượng phía Hàn Quốc vẫn sẽ phải rất cẩn thận. Đặc biệt nếu ông
Kim Jong-Un thật sự muốn áp đặt một mô hình “một quốc gia, hai thể chế”
kiểu Trung Quốc (tuy rằng đây cũng có thể là một chiêu trò để thu hút ủng hộ từ
giới bảo thủ bên trong Bắc Triều Tiên của ông Kim).
Mô
hình đó của Trung Quốc tiềm ẩn rủi ro mất cân bằng giữa hai thể chế. Kinh nghiệm
từ Hong Kong cho thấy thể chế nào lớn hơn, chuyên chế hơn hoàn toàn có thể
thông qua các
biện pháp nhỏ lẻ mang tính chiến thuật để làm xói mòn tự do và áp đặt
việc kiểm soát thể chế còn lại.
Nếu
muốn có một chính quyền liên bang đứng giữa cân bằng được hai thể chế thì vấn đề
phức tạp lại là tạo ra chính quyền liên bang đó thế nào.
Liên
bang chủ nghĩa ở Philippines
Triều
Tiên hóa ra không phải là nơi duy nhất hiện nay coi liên bang chủ nghĩa là mô
hình quốc gia khả dĩ cho tương lai.
Người
Philippines đã bàn thảo về việc chia đất nước họ thành
ba bang riêng biệt từ thế kỷ 19. Mô hình liên bang tiếp tục được các
chính trị gia vận động ở Philippines trong thập niên qua.
Người
làm cho liên bang chủ nghĩa được quan tâm nhất ở Philippines dạo gần đây lại
chính là vị tổng thống đầy tai tiếng Rodrigo Duterte. Ông cổ xúy cho việc thay
đổi thể chế ở Philippines sang mô hình liên bang từ khi vận động tranh cử tổng
thống năm 2014.
Ông Duterte vận động
tranh cử với biểu ngữ Federalism (chủ nghĩa liên bang) – Ảnh:
durianburgdavao.wordpress.com
Ông
Duterte cho rằng quyền lực chính quyền trung ương của Philippines quá lớn, dẫn
đến việc phát triển kinh tế không cân bằng, ngân sách không được phân chia công
bằng giữa các khu vực trong nước: các khu vực đô thị như thủ đô Manila thường
được hưởng lợi nhiều hơn các nơi khác, ví dụ như đảo Mindanao quê ông Duterte.
Bất
bình đẳng kinh tế, hay tình trạng nghèo khó, theo ông Duterte, lại chính là
nguyên nhân sâu xa cho các vấn đề an ninh trật tự.
Vì
vậy, ông Duterte cho rằng muốn có hòa bình ổn định ở các khu vực nhiều xung đột
như Mindanao, phải có mô hình liên bang để trao thêm quyền lợi cho các chính
quyền địa phương.
Việc
ông Duterte thúc đẩy thay đổi hiến pháp để dịch chuyển sang mô hình liên bang
đã bị nhiều nhà phê bình ở Philippines xem là để ngụy trang một nỗ lực “táy
máy” với hiến pháp nhằm xây dựng quyền lực cho bản thân của ông Duterte.
Lựa chọn
liên bang cho Việt Nam?
Ở
Việt Nam, chuyện mất cân bằng quyền lợi giữa trung ương và địa phương (thể hiện
rõ nhất qua dự
toán tổng chi ngân sách) do có một thể chế với chính quyền trung ương quá mạnh
cũng đã được tranh luận nhiều, nhưng hiếm khi nào chủ nghĩa liên bang được đưa
ra làm một giải pháp lâu dài.
Các
giải pháp được đưa ra ở Việt Nam có vẻ ít tính căn cơ hơn, chủ yếu dựa vào việc
phi tập trung hoá quyền lực chính quyền trung ương (decentralization) chỉ trong
một số hạng mục nhất định.
Đã
có một số nghiên
cứu xác định được các lợi ích kinh tế của việc phân quyền giới hạn vào
một số chức năng nhất định, như phi tập trung hoá về chính sách thuế khóa
(fiscal decentralization) – trao cho địa phương quyền được giữ lại một số khoản
thu thuế địa phương và được san sẻ thu nhập từ một số khoản thuế khác với chính
quyền trung ương.
Các
thảo luận về việc tạo thêm các đặc khu kinh tế với
cơ chế phi tập trung hoá, trao thêm thẩm quyền quản lý, điều hành cho các
chủ tịch ủy ban đặc khu cũng có thể xem là dấu hiệu cho thấy xu hướng ủng hộ
phi tập trung hoá quyền lực ở Việt Nam là có, nhưng chưa đến mức mạnh mẽ đủ để
tạo ra các tranh luận về một mô hình liên bang thay thế mô hình nhà nước hiện
nay.
Việc
theo dõi những cách mà các đề xuất mô hình liên bang có thể ảnh hưởng đến hòa
bình quốc gia ở Hàn Quốc hay phát triển kinh tế đất nước ở Philippines hy vọng
là có thể giúp cho các nhà quan sát ở Việt Nam nhận thức thêm về tính khả dĩ của
mô hình thể chế này.
*
Tài
liệu tham khảo:
·
North
and South Korea Summit Is Short on Details, but Long on Theater (Russell
Goldman & Choe Sang-Hun – The New York Times)
·
Federalism:
The Fundamental Way for Korea’s Reunification (So Kwang Yong –
Institute for Security and Development Policy)
·
South
and North Korea’s Views on the Unification of the Korean Peninsula and
Inter-Korean Relations (Park Young Ho – Korea Research Institute for
Strategy(KRIS) & Brookings Institute Conference)
·
President
Moon’s North Korea Strategy (Ruediger Frank – The Diplomat)
·
Moon’s
Secret Weapon Is Sunshine (S. Nathan Park – Foreign Policy)
·
Full text of
Moon’s speech at the Korber Foundation (Bae Hyun-Jung – The Korea
Herald)
·
North
Korea Touts Federal Unification Plan to Party Executives (Radio Free
Asia)
·
The
debate on federalism (B. Suresh Sam – The New Straits Time)
·
Federalism:
What Filipinos need to know (Levi A. So – Philstar Global)
·
LOOK
BACK: Past Charter Change attempts and why they failed (Sofia Tomacruz
– Rappler)
·
‘Is
federalism a Trojan horse for other agenda?’ (Paterno Esmaquel II –
Rappler)
·
Fiscal
Decentralisation and Economic Growth: Evidence from Vietnam (Tai Dang
Nguyen – In: Cooray N., Abeyratne S. (eds) Decentralization and Development of
Sri Lanka Within a Unitary State. Springer, Singapore)
·
Federalism (Encyclopaedia
Britannica)
·
Confederation (Encyclopaedia
Britannica)
No comments:
Post a Comment