Tường Trình Từ Việt Nam
2018-02-27
2018-02-27
Chừng
chưa đầy mười năm trở lại đây, tình hình lễ hội đầu năm ngày càng trở nên nóng
hổi và có dấu hiệu mất khả năng kiềm chế. Dường như tính mê tín dị đoan đã hoàn
toàn thay thế cho nhu cầu tâm linh. Và dịp lễ hội đầu năm là dịp để người ta thỏa
sức vay lộc, xin lộc, cúng trả lộc rồi lại vay lộc. Cái vòng lẩn quẩn đầy tính
dị đoan này nhanh chóng đẩy các lễ hội đến chỗ chụp giật, hung hăng và sẵn sàng
đạp lên nhau, thậm chí đấm nhau, chém nhau cũng vì một biểu tượng lộc trời, lộc
bề trên nào đó.
Ngày
càng nhiều lễ hội mang tính ốp đồng tại Việt Nam. RFA
Tranh
nhau cướp lộc
Ông
Đàm Ngọc Hoàng, một cư dân Lạng Sơn, nơi có lễ hội đầu pháo, một lễ hội lớn nhất
tỉnh Lạng Sơn, chia sẻ:
“Hiện
tại thì người ta treo không cái đầu pháo lên để thanh niên trai tráng, người ta
cướp. Nó giá trị về cả tinh thần lẫn hiện vật, vì người ta tặng nhau một số tiền,
lợn quay, lễ vật…. rồi họ cướp được cái đó thì may mắn, làm ăn cả năm ấy, gia
đình thuộc diện may mắn. Nhiều người người ta bán lại cái đầu pháo ấy cả mấy
trăm triệu đồng ấy, người khác họ mua lại mà.”
Và
ý nghĩa của lễ hội này chỉ thực sự có giá trị vào thời kỳ thành phố Lạng Sơn,
thị trấn Đồng Đăng và chợ Kỳ Lừa còn là trung tâm phân phát pháo cho miền Bắc
và cả nước. Lễ hội cúng tưởng nhớ công ơn của người được cho là tổ phụ của nghề
làm pháo tỉnh Lạng Sơn. Trong thời kỳ Việt Nam chưa cấm đốt pháo, mỗi dịp 27
tháng Giêng, người dân làm nghề pháo tổ chức cúng tổ để tạ ơn tổ đã giúp đỡ một
mùa Tết bán được nhiều pháo, mọi sự an lành, hanh thông.
Trong
lễ hội này có đốt một dây pháo, khi trái pháo cuối cùng nổ, người ta sẽ vào
tranh nhau những trái pháo chưa nổ hoặc cái đầu dây pháo còn treo lủng lẳng
trên sào, mang về nhà thờ tổ, xem đó như một chút lộc của tổ ban cho và lấy đó
làm khí lành cho cả năm. Ý nghĩa chính của lễ hội cướp đầu pháo vẫn mang tính
chất cầu toàn chứ không cầu tài. Nghĩa là người làm pháo rất sợ những tai nạn
trong quá trình sản xuất pháo, họ mang đầu pháo về như một sự bảo chứng, che chở
của tổ nghề cho gia đình họ và xóm làng.
Thường
những ai cướp được đầu pháo thì được làng nghề thưởng cho tiền, lợn quay và
hoa. Người giữ đầu pháo phải biết chay tịnh, ăn kiêng một số thứ như không được
ăn thịt chó, không được ăn các cá gáy, cá lóc và lươn... để cầu nguyện cho cả
làng nghề được bình an, phát đạt.
Nhưng
sau này, khi nghề pháo chấm dứt, nhà nước cấm đốt pháo, sau một thời gian lễ
cúng tổ diễn ra như một sự tưởng nhớ tổ phụ thì công nghiệp du lịch phát triển,
lễ hội cướp đầu pháo bị hiểu nhầm là một lễ hội cướp lộc. Mặc dù không có đốt
pháo nhưng người ta vẫn treo một cái đầu pháo lên sào sau khi rước kiệu và sau
một động lệnh, người ta xúm vào giành giật không còn gì để tả, có người từng bị
đấm đến rách mặt, trọng thương trong quá trình cướp đầu pháo. Và đầu pháo có thể
được bán với giá từ một trăm triệu đồng đến nửa tỉ đồng nếu như người cướp được
muốn bán đi.
Ngoài
lễ hội cướp đầu pháo ở Lạng Sơn, các tỉnh phía Bắc còn có lễ hội đền Gióng, lễ
hội đền Trần, lễ vay bà chúa Kho ở Bắc Ninh, lễ hội Khai Ấn đền Trần... Ông Trần
Văn Huy, một lão niên gắn với lễ Khai Ấn đền Trần lâu năm, chia sẻ:
“Phải
hiểu cái từ Khai ấn là nhà vua bắt đầu điều quan văn võ trong triều đi làm. Từ
lâu giờ là đêm 14, rạng sáng 15 mới được xuất hành ra quân đi làm, vào công việc
của một năm mới. Đây là lễ hội đặc biệt của Việt Nam, lớn toàn quốc, chính vì
thế không những toàn quốc đều đến mà khách nước ngoài cũng đến thăm.”
Theo
ông Huy, lễ khai ấn đền Trần ở thành phố Nam Định là một lễ lớn, có sự tham
gia, tham dự của chính quyền thành phố, chính quyền tỉnh và các cấp chính quyền
địa phương. Lễ hội khai ấn đền Trần mang ý nghĩa cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe.
Chính vì ý nghĩa quan trọng và hấp dẫn này mà hằng năm, bắt đầu từ Mồng Một Tết,
người đến viếng đền Trần, xin lộc đầu năm đã rất nhiều.
Số
lượng người đến viếng, cầu tài cầu lộc tăng dần cho đến lúc lễ khai ấn diễn ra
vào khuya 14, rạng sáng ngày 15 tháng Giêng âm lịch. Nếu thống kê số lượng người
đến viếng đền Trần để xin lộc trong suốt mùa Tết, con số có thể lên đến vài triệu
người. Riêng ngày 13 tháng Giêng cho đến ngày Rằm tháng Giêng, hầu hết các
khách sạn, nhà trọ ở thành phố Nam Định đều nâng giá gấp đôi, gấp ba lần ngày
thường và không còn phòng để cho thuê.
Lễ hội
hay đồng bóng?
Một
nhà nghiên cứu văn hóa, không muốn nêu tên, chia sẻ:
“Bây
giờ nở rộ nhiều, giống như phát triển từ sai lầm của những lễ hội khác, nó làm
như kiểu thương hiệu để kinh doanh du lịch, đất đai, nói chung là nó làm có kết
quả về truyền thông nhưng thực chất ra là nó làm kiểu ăn xổi ở thì. Những lễ hội
ngày xưa như lễ hội phát ấn ở đền Trần hoặc lễ hội chùa Hương... nó phát triển
to lên, nó làm lên trở thành một lễ hội đồng bóng, nó làm cho người ta cuồng
tín, hư hỏng, chứ tâm linh ở đây là đức tin chứ không phải cuồng tín.”
Theo
nhà nghiên cứu này thì tình trạng đánh tráo khái niệm lễ hội văn hóa với hoạt động
cầu tài, cầu lộc, vay lộc, mượn lộc của người khuất mặt dường như diễn ra ngày
càng nặng nề. Thay vì trước đây là một hoạt động tín ngưỡng, tâm linh, người ta
đi lễ đầu năm để dọn rửa tâm hồn cho thanh sạch, thuần khiết, để giữ thân tâm
an lạc mà làm việc cho cả năm... Thì hiện tại, người ta đến nơi được xem là
linh thiêng để cúng bái, sau đó xin lộc, xin chức quyền, xin cái ghế quyền lực.
Thậm chí người ta dẫm đạp, cấu xé nhau, đánh đập nhau vì cái gọi là tài, lộc ấy.
Dường như sự tôn nghiêm trước thánh thần không còn nữa, dường như cũng không có
niềm tin nào ở đây mà là sự cầu cạnh đầy tính mê tín, dị đoan và mù quáng.
Và
tính mê tín dị đoan ngày càng có nguy cơ trương nở, phình to trong các hoạt động
lễ hội đầu năm, ngày càng lan dần vào miền Nam, nơi mà trước đây các lễ hội chỉ
đơn thuần là niềm tin, sự tín ngưỡng và dọn rửa tâm linh cho một năm làm việc.
Vị
này nhấn mạnh rằng đáng sợ hơn là mức độ mê tín, cuồng tín và tính tham lam, bất
chấp đã thành sức mạnh của các lễ hội. Người ta không còn tự trọng hay liêm sĩ.
Các gia đình quan chức sẵn sàng bỏ ra hàng tuần, thậm chí hằng tháng để đi các
đền, chùa, miếu, lăng, phủ để cầu tài, cầu lộc, cầu quyền lực. Nhưng có một lễ
hội khác, đậm chất tâm linh và văn hóa mà giới chức chẳng bao giờ dám bén mảng
tới, đó là lễ hội thề liêm khiết ở Hải Phòng.
Đây
là lễ hội dành cho giới quan chức, lễ hội này đã có truyền thống lâu đời, các
quan chức thường đến đây để thề giữ thanh sạch, giữ liêm khiết, dùng trí tuệ và
năng lực để phụng sự quốc gia, dân tộc... Nhưng dường như nhiều năm nay, đây là
lễ hội quạnh quẽ và vắng vẻ nhất trong các lễ hội. Thường thì không có quan chức
nào đến cái lễ hội thề liêm khiết dành cho quan chức này. Mà hầu hết người đến
đây dự lễ hội thề toàn là dân đen, họ tới để thề liêm khiết, thề vì dân tộc, quốc
gia...
Nhưng
thử nghĩ những người dân đến đây thề sẽ làm được gì với sự liêm khiết hay tinh
thần vì dân tộc, quốc gia của họ một khi họ không nắm quyền, không làm việc
liên quan đến sự nghiệp hành chính quốc gia, không nắm tài chính quốc gia,
không có khả năng tham nhũng?
Nhóm phóng viên RFA
*
Tin,
bài liên quan
----------------------------
Mùa
xuân là mùa lễ hội bởi xứ ta thuộc văn minh lúa nước. Mùa xuân là mùa mà ruộng
vườn đã thu họach xong. Công việc nhàn rỗi, tiết trời thuận lợi cho những cuộc
hội hè. Cha ông ta cũng đã bảo từ xưa là tháng giêng là tháng ăn chơi. Cho nên
chơi cho thoả.
Theo
tìm hiểu thì Nepal là một trong số quốc gia có nhiều lễ hội nhất thế giới: có tới
120 ngày lễ trong một năm, phần lớn là lễ hội tôn giáo. Mỗi lễ hội như vậy thường
kéo dài hàng tuần, thậm chí cả tháng. Gần như ngày nào thành phố Kathmandu cũng
tràn đầy không khí của lễ hội.
Bên cạnh đó, nước Columbia ở Nam Mỹ một năm họ có trên một nghìn ngày Tết dân tộc, quân bình mỗi ngày có gần tới 3 cái Tết.
Riêng
Việt Nam ta, mỗi năm có trên dưới 8000 lễ hội, một con số cũng kinh đó chứ,
cũng thuộc hạng Top Ten. Đa số lễ hội đều diễn ra ở miền Bắc, và trong các lễ hội
đó, có khá nhiều lễ hội có hình thức cướp lộc, cướp phết, cướp ấn, cướp
trái....
Các lễ hội mang tính cướp giật đó diễn ra hỗn lọan, mang tính bạo lực cao, và đương nhiên có đổ máu. Cho đến bây giờ, vẫn chưa có một nghiên cứu nào để lý giải tại sao các lễ hội ở miền Bắc luôn có hình thức cướp giật mà ở miền Trung và miền Nam thì hiếm thấy.
Vì
mê tín dị đoan hay vì bản chất ưa chuộng bạo lực hoặc vì xuất phát từ lòng ích
kỷ chỉ muốn cho riêng mình và gia tộc mình được thịnh vượng, ăn nên làm ra,
phát tài phát lộc? Còn cộng đồng những người quanh mình thì chả cần phải quan
tâm, sống chết mặc bây?
Gởi
lên đây một số hình ảnh lễ hội đã và đang diễn ra ở miền Bắc.
Cũng
xin nhấn mạnh đây là thực tế đang xảy ra, người viết chỉ thắc mắc trên tinh thần
tìm hiểu, không có tính phân biệt vùng miền, cho nên không nên nói nặng lời, chửi
rủa ở đây. Xin cám ơn.
Những
hình ảnh đều được lấy từ các báo trong nước đã đăng tải.
----------------------------
NGÀY 1-3-2018
No comments:
Post a Comment