Nguyễn Quang Dy
19-1-2018
Năm
Đinh Dậu (2017) sắp qua và năm Mậu Tuất (2018) đang tới, là lúc người Việt thường
nhìn lại năm cũ để rút kinh nghiệm và chuẩn bị đón năm mới, với tất cả hy vọng
và lo âu lẫn lộn. Nếu năm Đinh Dậu có những điểm sáng và khoảng tối chồng chéo,
với những diễn biến bất thường đầy kịch tính, thì năm Mậu Tuất cũng sẽ có nhiều
cơ hội và rủi ro lẫn lộn. Việt Nam đang trải qua những năm tháng đầy sóng gió của
thời kỳ hội nhập và chuyển đổi còn dang dở và hỗn độn, với chiến dịch chống
tham nhũng ngày càng quyết liệt. Nhưng năm mới ai cũng mong điều tốt lành và
nuôi hy vọng trong họa có phúc, trong nguy có cơ, trong âm có dương, để “cùng tắc
biến, biến tắc thông”.
NHỮNG
ĐIỂM SÁNG VÀ KHOẢNG TỐI NĂM ĐINH DẬU
Theo
Tổng cục Thống kê, Việt Nam đã đạt và vượt cả 13 chỉ tiêu kế hoạch phát triển
kinh tế, xã hội. Tăng trưởng GDP trong quý III/2017 đạt mức 7,46% so với 5,15%
(quý I) và 6,28% (quý II), tính cả năm tăng 6,7% (cao nhất trong 10 năm qua).
Khu vực nông lâm thủy sản tăng 2,78% so với năm trước (là 0,62%) trong khi khu
vực dịch vụ tăng 7,25% so với năm trước (là 6,67%). Kim ngạch xuất nhập khẩu vượt
mức 400 tỷ USD, riêng xuất khẩu nông thủy sản đạt mức 36 tỷ USD. Vốn FDI vượt mức
16 tỷ USD (cao nhất từ trước đến nay). Đó là những điểm sáng đầy ấn tượng của
năm 2017.
Tuy
thành tích nói trên không thể phủ nhận, nhưng cũng gây tranh cãi. Các chuyên
gia kinh tế có những cách lý giải và đánh giá hơi khác nhau. Tiến sĩ Trần Đình
Thiên (Viện trưởng Viện Kinh tế) lý giải trong năm 2016 vốn đầu tư của khu vực
tư nhân tăng 48% đã “trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng GDP trong năm
2017… Khi nguồn vốn nhà nước gặp khó khăn thì nguồn vốn của tư nhân đã bù đắp
cho động lực tăng trưởng”. Trong chín tháng đầu năm 2017, tuy vốn đầu tư của tư
nhân tiếp tục tăng 43,5%, nhưng xu hướng này chậm lại có thể tác động đến
tăng trưởng GDP năm 2018. Tuy tăng trưởng GDP trong mấy năm vừa qua không tồi
(trung bình trên 6%), “nhưng cơ cấu tăng trưởng vẫn chậm thay đổi, nên
kinh tế chậm trưởng thành, làm doanh nghiệp chậm lớn”.
Tiến
sĩ Nguyễn Xuân Thành (Giám đốc Phát triển, trường Đại học Fulbright Việt Nam)
cho rằng “chưa năm nào có sự cải thiện tăng trưởng từ quý I đến quý III
như năm nay… Với dự kiến quý IV còn cao hơn nữa… Có lẽ không cần đợi số liệu thực
tế vào cuối năm, chính phủ đã có thể báo cáo ngay với Quốc hội là mục tiêu tăng
trưởng 6,7% của 2017 sẽ đạt được”. Ông Nguyễn Xuân Thành phân
tích (trong 9 tháng đầu năm 2017) “trong khi điện chỉ tăng 8,3%, thì làm
sao công nghiệp chế biến - chế tạo tăng được 12,8%?”. Theo quy luật và
kinh nghiệm những năm trước, khi GDP tăng 6 - 6,5%, và công nghiệp chế biến-chế
tạo tăng 11 - 12% thì điện phải tăng 11 - 12%.
Trong
khi dư luận mừng thì các chuyên gia kinh tế quan tâm đến chất lượng tăng trưởng.
Liệu tăng trưởng GDP cao hơn có phản ánh đúng thực chất bức tranh kinh tế? Ông
Lưu Bích Hồ (nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Phát triển) nhận xét chỉ số
tăng trưởng cao trong quý III/2017 “rất khó hiểu và khó lường”. Tại phiên
họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội (12-10-2017) Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị
Kim Ngân đã đặt ra hàng loạt câu hỏi: “Tăng trưởng GDP 6,7% nhưng tăng thu ngân
sách so với dự toán chỉ 2,3%? Giải ngân vốn đầu tư thì chậm mà tăng trưởng
lại cao, điều này nghe có mâu thuẫn?” (Tăng trưởng kinh tế ấn tượng dựa
vào đâu? Thanh niên 13-10-2017).
Theo
thông báo chính thức, Chính phủ sẽ mời TBT Nguyễn Phú Trọng đến dự và phát biểu
chỉ đạo hội nghị mở rộng tổng kết năm 2017 với các địa phương (28/12/2017). Đây
là một sự kiện chưa từng có tiền lệ từ trước tới nay, như một dấu hiệu “nhất thể
hóa Đảng và Chính phủ”, tiếp theo Hội nghị TW 6 đã mở màn chủ trương “nhất thể
hóa” với triển vọng thay đổi về nhân sự trong hai năm tới. (VNEconomy
15-12-2017).
Trong
bốn động lực tăng trưởng chính của Việt Nam (kinh tế nhà nước, kinh tế tư nhân,
nông nghiệp và FDI), chỉ có khu vực FDI là “ăn nên làm ra”. Tiến sĩ Võ Trí
Thành (nguyên Viện phó Viện nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương) cho rằng Việt
Nam đạt mức tăng trưởng GDP 6,7% chủ yếu nhờ vào tăng trưởng sản xuất và xuất
khẩu của Samsung. Theo chuyên gia thống kê Vũ Quang Việt, “nếu thống kê theo
tiêu chí của Liên Hiệp Quốc thì xuất khẩu của Samsung, Intel, Nike, v.v.
thực chất là xuất khẩu của Hàn Quốc và Mỹ, không được ghi là của Việt Nam. Đây
là hàng hóa thuộc sở hữu của nước ngoài do họ định giá và gửi tới khách
hàng của họ ở nước khác, và họ chỉ trả phí gia công cho Việt Nam. Như vậy, Việt
Nam chỉ xuất 5-10% phí gia công trên tổng số 41 tỷ USD hàng điện thoại di động
của Hàn Quốc xuất khẩu từ Việt Nam”.
Bức
tranh kinh tế năm 2017 có những khoảng tối, trong đó có sự kiện trạm thu phí
BOT Cai Lậy đã đặt sai chỗ và tận thu phí khiến người dân bức xúc nên đã phản ứng
quyết liệt. Giống như sự kiện Đồng Tâm, Cai Lậy đã trở thành một sự kiện truyền
thông lớn được báo chí cả nước lên tiếng. Nhưng câu chuyện BOT giao thông không
phải mới xảy ra mà đã âm ỷ suốt mấy năm qua. Nó không chỉ liên quan đến ngành
giao thông, mà còn làm bộc lộ những góc khuất của cơ chế độc quyền đã bị các
nhóm lợi ích thân hữu thao túng để làm giàu bất minh, làm khủng hoảng lòng tin
của nhân dân.
Một
sự kiện khác gần đây làm dư luận xôn xao là EVN vừa quyết định tăng giá điện
lên 1.720,65 đồng/kwh (bằng 6,08%) từ 1-12-2017. Đợt tăng giá lần này diễn ra
trong bối cảnh giá than trên thế giới tăng cao làm các nhà máy nhiệt điện chạy
than (gây ô nhiễm môi trường) bị thua lỗ (do phải nhập than giá cao). Nhưng nếu
không tăng giá để “bù lỗ vào dân” do hệ quả kép của chủ trương đầu tư trái
ngành (trước đây) và vào nhiệt điện (gần đây) thì EVN có thể phá sản (vì nợ gần
487,000 tỷ VNĐ).
CƠ
HỘI VÀ RỦI RO NĂM MẬU TUẤT
Mặc
dù có nhiều dự báo thế giới tiếp tục chu kỳ tăng trưởng trong năm 2018-2019,
nhưng tăng trưởng kinh tế của Việt Nam năm 2018 vẫn là một bài toán đố khó giải,
vì năm mới còn nhiều ẩn số. Hầu hết các chuyên gia kinh tế đều cho rằng khả
năng bứt phá trong năm 2018 chắc không thuận lợi bằng năm 2017. Rủi ro vĩ mô có
thể đến từ việc làm thế nào giữ được tăng trưởng bền vững trong môi trường lạm
phát thấp. Họ khuyến nghị cần xử lý hài hoà giữa tăng trưởng ngắn hạn và tái cấu
trúc thể chế, đồng thời chú ý đến diễn biến phức tạp trên thế giới và khu vực,
vì thách thức lớn nhất thường đến từ bên ngoài. Có lẽ vì vậy mà Quốc hội đã thận
trọng đặt ra mục tiêu tăng trưởng cho năm 2018 ở mức 6,5 - 6,7% (thấp hơn hoặc
tương đương với mức tăng trưởng năm 2017).
Theo
ông Trần Đình Thiên, động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trước đây đã cạn kiệt,
phải thay bằng động lực mới. Cần tái cơ cấu và đổi mới thể chế làm nền tảng cho
tăng trưởng, nhưng mấy năm qua vẫn chưa làm được. Hiện vẫn còn 5.719 giấy phép
kinh doanh và các doanh nghiệp muốn thành lập vẫn phải xin mấy chục thứ giấy
phép. Sắp tới phải tập trung dọn dẹp các cơ chế và điều kiện kinh
doanh trói buộc doanh nghiệp. Trong ba năm tới Chính phủ cần cải cách thể
chế, tập trung vào các mục tiêu cơ bản dài hạn, không nên ưu tiên phát triển ngắn
hạn bằng mọi giá (The Leader 11-12-2017).
Về
câu chuyện cổ phần hóa, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nói “đây là chủ
trương đúng, song khi thực hiện không nên cố làm bằng mọi giá…cứ được giá
là bán mà không tính đến nguy cơ để mất những thương hiệu lớn”. Việc bán “thành
công” 53,59% cổ phần Sabeco cho Thai Beverage là một ví dụ về “lợi bất cập
hại” chỉ thấy cái lợi trước mắt mà không tính đến thiệt hại lâu dài (như “khôn
nhà dại chợ”). Nếu muốn phát triển bền vững thì đừng “tham bát bỏ mâm”. Nhà báo
Vũ Kim Hạnh đặt câu hỏi, “đây là bước đi tình cờ hay cái bẫy thâu tóm?” sau
khi Berli Jucker đã thâu tóm cả hệ thống bán lẻ Metro C&C. Sau Vinamilk là
Sabeco, và sau Sabeco chắc là Habeco.
Việc
xử lý 12 dự án trọng điểm của ngành công thương trong năm 2017 tuy có một số kết
quả bước đầu, nhưng chưa đủ quyết liệt nên các tồn đọng chắc được chuyển sang
năm mới. Năm 2018 không hứa hẹn điều gì tốt lành cho những “sân sau” của các
nhóm lợi ích thân hữu thao túng nền kinh tế. Nếu Chính phủ quyết liệt triển
khai kế hoạch “tái cơ cấu ngân hàng”, một số ngân hàng yếu kém sẽ đứng bên bờ vực
phá sản.
Nợ
công của Việt Nam gần đây dường như đang “đi vào ổn định” khi số nợ của các tập
đoàn và doanh nghiệp nhà nước (khoảng 230 tỷ USD) không được đưa vào tổng số nợ
công quốc gia, vì vậy mức nợ công chính thức của Việt Nam chỉ “sát trần” (65%
GDP), mặc dù nếu tính theo thông lệ của Liên Hợp Quốc (như ông Vũ Quang Việt đã
đề cập) thì nợ công của Việt Nam vào khoảng 450 tỷ USD (bằng 210% GDP).
Sang
năm 2018, quan hệ Việt-Trung vẫn phức tạp. Trung Quốc không chỉ theo đuổi tham
vọng kiểm soát Biển Đông mà còn muốn từng bước kiểm soát kinh tế Việt Nam bằng
cách đầu tư vào các dự án trọng điểm, mua lại cổ phần các doanh nghiệp lớn, lập
các khu hợp tác kinh tế qua biên giới theo mô hình “hai nước một khu vực thương
mại” (khép kín). Theo ông Vũ Quang Việt, cho đến nay không có hiệp định thương
mại nào quy định về tự do mua bán doanh nghiệp vì bán hay không là quyền của mỗi
nước. Vì vậy không nên để cho nước ngoài (đặc biệt là Trung Quốc) mua và kiểm
soát các doanh nghiệp lớn (ảnh hưởng đến an ninh kinh tế). Đến nay, cũng chưa
có nước nào trong khu vực cho phép tư nhân nước ngoài làm chủ đất đai (nguy hại
đến chủ quyền quốc gia).
Theo
Bộ Công Thương (năm 2016), trong khi Việt Nam xuất siêu sang Mỹ 29,4 tỷ USD thì
nhập siêu của Trung Quốc 28 tỷ USD (chưa tính qua đường tiểu ngạch gần 20 tỷ
USD). Tuy xuất khẩu nông nghiệp của Việt Nam ngày càng quan trọng, nhưng hiện
nay nông nghiệp của Việt Nam lạc hậu khoảng 20 năm so với Trung Quốc. Hầu hết
hàng hóa nhập từ Trung Quốc thường là các loại vật tư nông nghiệp đã lạc hậu
khoảng bảy đến mười năm. Hơn nữa, việc buôn lậu và gian lận thương mại được bảo
kê bởi các ban ngành chức năng cùng với thương lái, đang giết chết dần sản xuất
trong nước.
Tuy
Việt Nam vẫn phải làm ăn với Trung Quốc nhưng phải thận trọng và cảnh giác. Cần
tạo dựng lòng tin với các đối tác chiến lược khác (như Mỹ, Nhật, Ấn, Úc) làm đối
trọng để cân bằng và đa dạng hóa quan hệ. Chiến lược đa phương hóa của Việt Nam
là đúng nhưng cần vận dụng linh hoạt để tập hợp lực lượng và xây dựng lòng tin
(qua TPP-11 và EVFTA) nhằm đối phó hiệu quả hơn với tham vọng của Trung Quốc.
N.Q.D.
12-2018
No comments:
Post a Comment