John Pomfret - The
Washington Post
Huỳnh
Hoa dịch
24/12/2017
Một sự phản kháng toàn cầu (global backlash) chống
lại nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa đang hình thành. Ở Úc, nỗ lực của Trung Quốc
sử dụng người đại diện để đưa tiền bạc vào hệ thống chính trị Úc đã khiến một
thượng nghị sĩ phải từ chức tuần trước và thôi thúc chính phủ nước này đưa ra
hàng loạt luật lệ ngăn chặn ảnh hưởng của nước ngoài. Ở châu Âu, lời cảnh báo
ngày càng gay gắt nhắm vào lối làm ăn kiểu con buôn của Trung Quốc và tham vọng
của nước này muốn thâu tóm nhanh các doanh nghiệp châu Âu có công nghệ sáng tạo…
Ở Hoa Kỳ, cộng đồng các doanh nhân, từ lâu là nền móng cho quan hệ giữa Hoa Kỳ
với Trung Quốc, giờ đã không còn nhất trí trong vấn đề làm thế nào theo đuổi
quan hệ với Bắc Kinh. Nhiều doanh nghiệp Mỹ bị thua lỗ ở Trung Quốc. Kết quả
là, nhiều vấn đề khác – chẳng hạn như hoạt động gián điệp công nghiệp của Trung
Quốc, yêu cầu có tính cưỡng bức về chuyển giao công nghệ, sử dụng truyền thông
do nhà nước quản lý để tuyên truyền thân Bắc Kinh ở Hoa Kỳ và những nỗ lực tác
động tới các cơ sở giáo dục Hoa Kỳ… - đang thôi thúc phải có phản ứng. Thực tế,
các doanh nghiệp Trung Quốc tìm cách mua các công nghệ cao của Hoa Kỳ đã phải đối
mặt với nhiều khó khăn hơn. Đã có những cuộc thảo luận ở quốc hội về việc buộc
các đài truyền hình và mạng cáp do nhà nước Trung Quốc điều hành nhưng hoạt động
ở Hoa Kỳ phải đăng ký như là cơ quan đại diện cho chính phủ nước ngoài.
Sự phản kháng này xảy ra vào lúc Bắc Kinh thể hiện một
niềm tin chưa từng có trước đây vào mô hình kinh tế và chính trị của họ, trong
đó kết hợp sự cai trị độc tài của đảng Cộng sản Trung Quốc với một chính sách
công nghiệp đặt mục tiêu bảo đảm các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ thống trị nền
kinh tế của tương lai. Mục tiêu này được thực hiện thông qua trợ cấp của chính
phủ, hoạt động nghiên cứu và phát triển được chính phủ tài trợ lớn và thâu tóm
công nghệ của phương Tây. Từ tháng 7-2016, trong bài diễn văn chào mừng kỷ niệm
95 năm thành lập đảng Cộng sản Trung Quốc, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã
bắt đầu sử dụng cụm từ “giải pháp Trung Quốc” để khẳng định rằng Trung Quốc đã
tìm ra cái gọi là “giải pháp cho cuộc tìm kiếm của nhân loại về những thiết chế
xã hội tốt hơn”. Từ đó đến nay, cụm từ này lan truyền chóng mặt ở Trung Quốc và
được các lý thuyết gia của đảng Cộng sản Trung Quốc chọn làm ý tưởng để đối lập
với ảnh hưởng của phương Tây trên thế giới. Như một cây bút của tờ Nhân
dân nhật báo - cơ quan phát ngôn của đảng - viết hôm 6-12, giải pháp
Trung Quốc “vượt qua ‘chủ nghĩa lấy phương Tây làm trung tâm’ (Western
centrism) và kích thích mạnh mẽ sự thăng tiến của nhiều quốc gia đang
phát triển tự tin ‘đi theo con đường của riêng mình’”.
Sự phản kháng cũng hình thành khi nhiều người ở
phương Tây lo ngại rằng Trung Quốc đang thắng cuộc cạnh tranh toàn cầu giành
tài nguyên, thị phần và ảnh hưởng tư tưởng. Trong khoảng thời gian tổng thống
Trump họp thượng đỉnh ở Trung Quốc hồi tháng 11, báo chí Hoa Kỳ đầy những nỗi
lo lắng rằng Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ trong cuộc đua lãnh đạo toàn cầu. “Tại
sao Trung Quốc thắng năm 2017 và ông Donald Trump đã giúp họ thực hiện điều đó
như thế nào” là một nhan đề trên trang web của đài CNN ngày
3-11.“Trung Quốc đã thắng” là cách tạp chí Time đưa
lên trang bìa tiêu đề một bài của nhà phân tích chính trị Ian Bremmer. USA
Today cũng vậy.
Điều thú vị là phản ứng tiêu cực với sự trỗi dậy của
Trung Quốc lại trái ngược với các báo cáo rằng Hoa Kỳ dưới sự lãnh đạo của ông
Trump đã không còn khả năng hợp tác với các đồng minh truyền thống của Mỹ.
Nhưng trong các tuần lễ gần đây, chính phủ của ông Trump đã tham gia cùng Liên
minh châu Âu (EU) bác bỏ yêu cầu của Trung Quốc rằng theo các điều khoản mà nước
này tham gia vào Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) thì Trung Quốc cần được cấp
quy chế nền kinh tế thị trường – một quy chế giúp bảo vệ Trung Quốc khỏi thuế
chống bán phá giá. Tại hội nghị các bộ trưởng WTO ở Buenos Aires (Argentine) tuần
trước, Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản đã đối đầu với Trung Quốc về sự miễn cưỡng của nước
này trong việc giảm bớt sản xuất công nghiệp và những cung cách buôn bán có vấn
đề khác.
Trong chuyến công du châu Á hồi tháng 11, tổng thống
Trump bắt đầu sử dụng cụm từ “Ấn Độ-Thái Bình Dương” chứ không phải là “châu
Á-Thái Bình Dương” như một cách báo hiệu cho khu vực này về ý định của Hoa Kỳ
đưa cả Ấn Độ vào nỗ lực cân bằng sức nặng đang tăng lên của Trung Quốc về quân
sự và kinh tế. Bên lề hội nghị Cấp cao Đông Á tại Manila, các quan chức Hoa Kỳ
đã gặp gỡ các đối tác từ Úc, Nhật Bản và Ấn Độ, làm hồi sinh cái sẽ được biết tới
như là “bộ Tứ” (the Quad) – một tập hợp lỏng lẻo bốn nền dân
chủ duyên hải đang lo lắng về sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Ngoài ra, cái ấn tượng được cảm nhận rộng rãi rằng
ông Trump thắng cử dẫn tới sự suy yếu ảnh hưởng của Hoa Kỳ cũng đã thôi thúc
các quốc gia châu Á tiếp tục tìm phương thức an toàn để kháng cự lại Trung Quốc
khi không có Hoa Kỳ. Chẳng bao lâu sau ngày bước vào Phòng Bầu dục, ông Trump
đã kéo nước Mỹ ra khỏi hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), một hiệp
định thương mại quy tụ 12 quốc gia bên bờ Thái Bình Dương. Động thái đó được
coi là báo hiệu cho cái chết của TPP, nhưng không phải như vậy. Lo ngại rằng
cái chết của hiệp định này sẽ cho phép Trung Quốc áp đặt các điều kiện của họ
lên quan hệ kinh tế ở châu Á, 11 nước còn lại đã tiếp tục tiến về phía trước với
một hiệp định sửa đổi. Bên cạnh đó, quan hệ song phương giữa các nền dân chủ
châu Á vẫn tiếp tục vững mạnh và đang được cải thiện. Nhật Bản đã giữ một vai
trò quan trọng, nếu không nói là thiết yếu, trong việc khích lệ Ấn Độ gia tăng ảnh
hưởng ở châu Á. Nhật đã giúp điều phối một hội nghị cấp cao ở New Delhi, giữa Ấn
Độ và các thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), trong đó tập
trung vào cách làm thế nào Ấn Độ có thể giúp các quốc gia này bớt lệ thuộc vào
Trung Quốc về thương mại và đầu tư.
Phản ứng kháng cự lại Trung Quốc không chỉ bó hẹp
trong các nước dân chủ. Ngay cả những quốc gia có quan hệ gần gũi với Trung Quốc
trong lịch sử cũng đã bắt đầu nổi giận với cách đối đãi cậy quyền cậy thế xuất
phát từ Bắc Kinh như là một phần của chương trình hạ tầng “Một vành đai, một
con đường”. Trong lúc Trung Quốc cố gắng giới thiệu chương trình này như là
phiên bản Trung Quốc của kế hoạch Marshall, càng ngày nó càng được coi như một
thứ gì đó họ hàng với chủ nghĩa thực dân phương Tây hơn là với sự hào phóng
phương Tây. Sri Lanka hiện mắc nợ các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hơn 8 tỉ
đô la Mỹ. Tuần trước, chính phủ nước này đã phải giao hải cảng chiến lược
Hambantota cho Trung Quốc thuê 99 năm như là một phần kế hoạch thoát ra khỏi bẫy
nợ nần - một động thái mà những người phê phán nói rằng sẽ đe dọa chủ quyền quốc
gia của đất nước. Ở Ấn Độ, các học giả đề cập tới động thái của Trung Quốc như
là “chính sách ngoại giao bẫy nợ”. Ngay cả Pakistan, có lẽ là đối tác nước
ngoài gần gũi nhất của Trung Quốc, cũng có vẻ như đang suy nghĩ lại việc nhận
tiền từ Bắc Kinh. Express Tribune, một nhật báo Pakistan, tường thuật
rằng chính phủ nước này đã hủy bỏ một dự án thủy điện trị giá 14 tỉ đô la sau
khi Bắc Kinh nói rõ rằng họ muốn sở hữu dự án sau khi xây dựng nó. Nepal cũng
đã công bố rằng nước này hủy bỏ một dự án thủy điện do Trung Quốc tài trợ cũng
với những lý do tương tự.
Cho đến nay, phản ứng của Trung Quốc đối với mối lo
ngại ngày càng tăng về sức mạnh của Trung Quốc có xu thế nghiêng về hướng công
kích. Ở Úc, đại sứ quán Trung Quốc cảnh cáo chính phủ Úc không nên gây thiệt hại
cho “sự tin tưởng lẫn nhau” khi nước này xem xét thông qua các đạo luật nhằm bảo
vệ hệ thống chính trị của Úc trước ảnh hưởng của đồng tiền nước ngoài. Sau khi
thủ tướng Úc Malcolm Turnbull lưu ý “các báo cáo đáng lo ngại về ảnh hưởng của
Trung Quốc”, thì đại sứ quán Trung Quốc lưu ý các quan chức Úc không được đưa
ra “những nhận xét vô trách nhiệm”. Đại sứ quán Trung Quốc cũng cáo buộc báo
chí Úc ngụy tạo những tin tức về “cái gọi là ảnh hưởng của Trung Quốc và sự
thâm nhập vào nước Úc”.
Trong nhiều thập niên, các chính phủ nối tiếp nhau ở
Washington đã làm việc vì một nước Trung Quốc vững mạnh hơn. Nhưng giờ đây khi
Trung Quốc đã mạnh mẽ hơn thì Hoa Kỳ, cùng với nhiều nước khác trên khắp thế giới,
đã không còn dám chắc rằng, đó là điều mà họ mong muốn.
-------------
(*) John Pomfret từng là trưởng văn phòng báo
Washington Post tại Bắc Kinh. Ông cũng là tác giả sách “The Beautiful Country
and the Middle Kingdom: America and China, 1776 to the Present”.
Nguồn:
John
Pomfret: The
global backlash against China is growing
Washington Post, 19 December 2017
Washington Post, 19 December 2017
No comments:
Post a Comment