Huỳnh
Hoa dịch
Viet-Studies 29-11-2017
Trump,
Tập và cám dỗ của chủ nghĩa dân tộc
Hai
tầm nhìn đối nghịch nhau dễ dàng dẫn tới những cuộc xung đột Mỹ-Trung ở châu Á
hoặc về thương mại.
Gideon
Rachman
*
“Tôi
sẽ không làm thêm phần long trọng cho bất kỳ sự kiện nào tỏ ra bất kính với những
người lính của chúng ta… hoặc với bài quốc ca của chúng ta”. Ông Mike Pence,
phó tổng thống Hoa Kỳ, đã nói như vậy hồi tháng trước khi ông bước ra khỏi một
trận đấu bóng bầu dục – ở đó một số cầu thủ đã cố tình giữ tư thế quỳ gối trong
lúc bài quốc ca Hoa Kỳ “Star Spangled Banner” đang được xướng lên. Vụ om sòm giữa
chính phủ của ông Trump với các cầu thủ nổi tiếng trông giống như chuyện “chỉ
có ở nước Mỹ”. Nhưng những vụ tranh cãi tương tự về các bài quốc ca cũng đang xảy
ra ở Trung Quốc, Ấn Độ và cả ở châu Âu.
Những
chuyện ồn ào chung quanh bài quốc ca là triệu chứng của một cuộc đấu tranh ý thức
hệ trên toàn cầu giữa những người theo chủ nghĩa dân tộc và người theo chủ
nghĩa quốc tế.
Ở
Hoa Kỳ, Trung Quốc và Ấn Độ, cuộc chiến đấu bảo vệ quốc ca được những người dân
tộc chủ nghĩa mới biện minh là biểu hiện của lòng ái quốc giản dị và lành mạnh.
Nhưng sự tập trung quá đáng vào các bài quốc ca cũng có mặt trái đáng lo ngại –
vì nó thường gắn bó mật thiết với tình trạng không có tự do ở trong nước và
hành động xâm lấn ở nước ngoài.
Hồi
đầu tháng này, đại hội nhân dân toàn quốc [tức quốc hội] Trung Quốc đã thông
qua một đạo luật, quy định “xúc phạm” bài quốc ca là một tội hình sự, có thể bị
xử phạt tới ba năm tù giam. Động thái này là một phần trong hàng loạt biện pháp
phô bày lòng ái quốc ở Trung Quốc, một phần của cái mà chủ tịch Tập Cận Bình gọi
là “sự trẻ hóa vĩ đại” của dân tộc ông. Nó cũng phản ánh mối căng thẳng đang
gia tăng giữa chính phủ Trung Quốc lục địa và lãnh thổ bán tự trị Hong Kong.
Trong những trận đấu bóng đá gần đây ở Hong Kong, bài quốc ca Trung Quốc khi xướng
lên đã bị những người biểu tình chống Bắc Kinh la ó phản đối.
Phiên
bản Ấn Độ của vụ xung đột này được kích hoạt bởi một phán quyết vào năm ngoái của
tòa án tối cao nước này, quy định bài quốc ca phải được xướng lên trước mỗi buổi
chiếu phim ở những rạp hát công cộng. Những người ủng hộ phán quyết cho rằng
bài quốc ca là chất keo kết nối quan trọng ở một đất nước đa tôn giáo có hàng
trăm ngôn ngữ khác nhau. Nhưng những người tự do ở Ấn Độ lại lo ngại nó phản
ánh sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc bất dung dưới thời thủ tướng Narenda Modi
– điều đã khiến cho cuộc sống trở nên khó khăn hơn cho những người theo tôn
giáo thiểu số và những người phê phán chính phủ. Họ cũng chỉ ra những sự cố có
tính côn đồ, trong đó những người đi xem phim đã bị tấn công chỉ vì không đứng
dậy khi nghe quốc ca.
Một
dạng thức khác của cuộc tranh cãi về quốc ca đã xảy ra ở Pháp, khi ông Emmanuel
Macron bày tỏ niềm vui chiến thắng cuộc bầu cử hồi tháng Năm vừa qua. Khi tân tổng
thống bước lên sân khấu thì nhạc nền chào mừng không phải là bài Marseillaise [quốc
ca Pháp] mà là bản giao hưởng Ode to Joy [Ca tụng niềm vui] của
Beethoven [là bài “quốc thiều” chính thức của Liên minh châu Âu, EU]. Đây là
hành động cố ý nhằm chê trách những đối thủ đã bị đánh bại của ông trong các
phe phản đối người nhập cư và Mặt trận Quốc gia chống EU.
Sự
kiện ông Macron và ông Trump theo đuổi những lập trường rất khác nhau trong vụ
om sòm về quốc ca có rất nhiều ý nghĩa, bởi vì các tổng thống Hoa Kỳ và Pháp hiện
là hai phát ngôn viên quan trọng nhất của hai tầm nhìn đối địch về chính trị quốc
tế.
Trong
bài diễn văn trước Liên hiệp quốc hồi tháng Chín, ông Trump ủng hộ một trật tự
quốc tế dựa trên “các quốc gia có chủ quyền hùng mạnh” – một cụm từ mà ông sử dụng
rất nhiều lần. Tổng thống Mỹ cũng thường tấn công “chủ nghĩa toàn cầu” mà chiến
dịch tranh cử của ông định nghĩa là “một hệ tư tưởng kinh tế và chính trị đặt sự
liên minh với các định chế quốc tế lên trước nhà nước của quốc gia”.
Mười
ngày sau bài diễn văn của ông Trump, ông Macron đưa ra một thế giới quan hoàn
toàn khác. Trong bài phát biểu ở Paris, ông Macron nói rằng: “Chúng ta không thể
tiếp tục quay lại hướng vào bên trong các biên giới quốc gia; đó sẽ là một thảm
họa tập thể”. Tổng thống Pháp nhìn thấy kẻ thù là “chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa
vị chủng, chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa biệt lập”.
Thật
dễ dàng suy đoán rằng thông điệp mang tính quốc tế của ông Macron sẽ nhận được
nhiều hơn sự ủng hộ trên toàn cầu. Nhưng tầm nhìn của ông Trump cũng có những
môn đồ quốc tế - từ một mạng lưới các chính trị gia và trí thức có thể được định
danh là “những người quốc tế dân tộc chủ nghĩa” (nationalist
international).
Trong
một bài báo gần đây, Eric Li – một nhà bình luận ở Thượng Hải, lập luận rằng
Trung Quốc của ông Tập và Hoa Kỳ của ông Trump “có nhiều điểm chung hơn là biểu
hiện bề ngoài”. Cả hai nhà lãnh đạo đều nhấn mạnh vào chủ quyền quốc gia và đều
có ý định chống lại “một trật tự phổ quát phù hợp cho tất cả và hung hăng một
cách công khai” (overtly aggressive, one-sized fits all universal
order).
Ông
Li cho rằng, ông Tập và ông Trump có rất nhiều bạn đồng sàng trong phe chống
toàn cầu hóa, gồm các nhà lãnh đạo như ông Vladimir Putin ở Nga, ông Rodrigo
Duterte ở Philippines, ông Viktor Orban ở Hungary, ông Modi ở Ấn Độ, ông Abdel
Fattah al-Sisi ở Ai Cập và những người Brexit [ủng hộ nước Anh rời khỏi EU] ở
Anh. Đây quả là một danh sách dài dòng, nhấn mạnh cái tầm mức mà chủ nghĩa dân
tộc đã sống dậy. Những người dân tộc chủ nghĩa mới lập luận rằng “các quốc gia
có chủ quyền mạnh” phải là nền tảng cho một trật tự quốc tế ổn định, làm giảm ảnh
hưởng quá đáng của một “chủ nghĩa toàn cầu” không tưởng của giới tinh hoa.
Nhưng
có một chút gì đó ngây ngô trong cái ý tưởng về sự sống chung hòa bình giữa các
nhà dân tộc chủ nghĩa. Các lãnh tụ độc tài chuyên chế có thể cùng chia sẻ nỗi
khinh bỉ đối với giới quan lại quốc tế và với các luật sư nhân quyền. Nhưng chủ
nghĩa dân tộc thường đi cùng với sự căm ghét các quan điểm và lợi ích của nước
ngoài. Vì thế, chẳng chóng thì chầy, các lập trường dân tộc chủ nghĩa đối nghịch
sẽ dẫn tới xung đột - đặc biệt là trong trường hợp Trung Quốc với Hoa Kỳ.
Chủ
nghĩa dân tộc của ông Trump được thôi thúc bởi ý thức rằng Hoa Kỳ đang suy
thoái và chỉ có thể hồi phục bằng cách cứng rắn với thế giới bên ngoài. Chủ
nghĩa dân tộc của ông Tập được tiếp thêm nhiên liệu bởi cái ý thức rằng Trung
Quốc đang trỗi dậy, và cuối cùng có thể phục thù cho những nỗi nhục nhã trong lịch
sử. Hai tầm nhìn đối địch nhau này có thể dễ dàng dẫn tới những cuộc xung đột
Trung-Mỹ ở bán đảo Triều Tiên, Biển Đông hoặc ở Tổ chức Thương mại thế giới
(WTO).
Trong
bài diễn văn tại đại học Sorbonne, ông Macron cảnh báo, chủ nghĩa dân tộc đang
trỗi dậy có thể “hủy diệt nền hòa bình mà chúng ta đang sung sướng tận hưởng”.
Buồn thay, dường như không ai ở Bắc Kinh hoặc Washington lưu tâm nhiều tới chuyện
đó.
*
Gideon
Rachman
Financial
Times 27-11-2017
No comments:
Post a Comment