30/05/2017 08:30
Nhiều
người viết sử thường có khuynh hướng dẫn dắt cảm xúc và nhận thức người đọc khiến
họ hoặc thăng hoa phấn khích, hoặc trầm lắng bi hùng theo giọng văn và cái nhìn
của tác giả. Đọc Việt Nam thời Pháp đô hộ của Nguyễn Thế Anh thì khác: trang sử
Việt của một giai đoạn không tiền khoáng hậu được tái hiện với sự điềm đạm
trong quan sát và sự trung chính trong nhận xét của người viết sử.
Bìa cuốn sách trong lần tái bản năm 2017.
Việt Nam dưới thời Pháp đô hộ (ấn bản năm 1970 và
1974), còn có tên Việt Nam thời Pháp đô hộ (ấn bản năm 2008, 2017) được ấn hành
lần đầu tiên tại Sài Gòn, là giáo trình tâm huyết của GS Nguyễn Thế Anh dành tới
sinh viên sử học khi ông nhận trọng trách điều khiển Ban Sử thuộc Đại học Văn
khoa Sài Gòn.
Thời điểm ra đời của công trình sử học Việt Nam này
cũng là khi nền giáo dục Việt Nam Cộng hòa đang tiếp thu và hòa nhập đầy sức sống
theo mô hình đại học thực dụng và tự trị của Mỹ, trong tương quan với giai đoạn
ngay trước đó được kiến tạo trên nền tảng của mô hình đại học Pháp thiên về
tính hàn lâm[1]. GS Nguyễn Thế Anh là người được hấp thụ cơ bản nền giáo dục
Pháp, đồng thời tiếp nhận các nguồn tư liệu và thành tựu nghiên cứu từ cộng đồng
Anh ngữ toàn cầu (New York, Cambrigde-Harvard, London-Oxford, …).
Được viết bằng tiếng Việt, Việt Nam thời Pháp đô hộ
cung cấp cho độc giả ở miền Nam Việt Nam thời ấy những cách tiếp cận trước đó
chưa từng có: quan sát sự kiện theo vấn đề, phân tích sử liệu từ nhiều giác độ:
Việt Nam-khu vực-toàn cầu, vi mô-vĩ mô, khách quan nhìn nhận các nhân tố kinh tế
chủ về thực dụng đồng đẳng với các nhân tố quốc gia-dân tộc chủ về tinh thần vốn
là nếp nghĩ lâu đời của người Việt. Cùng với Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới
các vua triều Nguyễn chung một tác giả cũng được ấn hành ở Sài Gòn trước năm
1975, đường hướng nghiên cứu và phương pháp chép sử - viết sử cùng nhãn
quan sử học của GS Nguyễn Thế Anh là một nguồn hứng khởi đối với không ít nhà
nghiên cứu sử Việt thủa đương thời, như Tạ Chí Đại Trường, Hà Mai Phương,
Trương Ngọc Phú…
Nhiều người viết sử thường có khuynh hướng dẫn dắt cảm
xúc và nhận thức người đọc khiến họ hoặc thăng hoa phấn khích, hoặc trầm lắng
bi hùng theo giọng văn và cái nhìn của tác giả. Đọc Việt Nam thời Pháp đô hộ của
Nguyễn Thế Anh thì khác: trang sử Việt của một giai đoạn không tiền khoáng hậu
được tái hiện với sự điềm đạm trong quan sát và sự trung chính trong nhận xét của
người viết sử. Người đọc mặc dầu tiếp nhận lịch sử thông qua lăng kính của tác
giả, nhưng không bị chi phối thiên lệch bởi cảm xúc cá nhân của người viết. Với
những người theo đường nghiên cứu lịch sử, từng vấn đề mà tác giả là nhà nghiên
cứu-giảng dạy đặt ra khơi gợi nhiều chủ đề hứng thú khích lệ đồng nghiệp nhiều
thế hệ dấn bước. Đó cũng là điều mà Nguyễn Thế Anh đã tiếp thu từ các tác phẩm
sử học của tiền nhân, những người đã mở lối, nối đường để hậu sinh dựa vào đó
mà kế thừa tri thức và tiếp tục sáng tạo phương pháp.
Việt Nam thời Pháp đô hộ được tái bản năm 2017[2] cập
nhật nhiều ưu thế công nghệ - kỹ thuật, cho ra mắt một ấn bản đẹp mắt, tạo sự
trang trọng. Dù vậy, một số thay đổi của ấn bản này so với các bản in trước năm
1975 lẽ ra nên được chỉnh sửa đồng bộ. Như trong ấn bản 2017, các phụ lục hình ảnh
gồm biểu đồ, sơ đồ, bản đồ, hình chân dung… được nhóm lại, đặt ở cuối sách,
thay vì xen kẽ trong tương quan với nội dung nghiên cứu như ấn bản 1970 và 1974
đã trình bày. Tuy nhiên, các chú thích cho hình ảnh vẫn được giữ nguyên theo ấn
bản cũ, thành có khi dòng chú thích bị hụt hẫng. “Thỉnh nguyện thư năm 1925” là
một điển hình, đáng lẽ nên được nói rõ hơn là “Thỉnh nguyện thư năm 1925 do Đảng
Lập Hiến gửi Toàn quyền Đông Dương Varenne” khi đứng rời ngữ cảnh liên quan.
Trong bản in ở Sài Gòn, hai sơ đồ phân bố dân cư ở Bắc
kỳ và Nam kỳ (dẫn theo Pierre Gourou) được đặt nối nhau, sau đó là một chú dẫn
chung cho cả hai: “Sự phân phối dân cư ở Bắc kỳ và Nam kỳ”. Ấn bản năm 2017 có
sự nhầm lẫm khi tách hai sơ đồ với hai chú thích biệt lập nhưng đối với sơ đồ
Nam kỳ, vẫn lặp lại chú thích “Sự phân bố dân cư ở Bắc kỳ”.
Ấn phẩm tái bản 2017 bổ sung mới công cụ hữu ích cho
độc giả là Sách dẫn gồm chung tên người và tên đất. Bản in lần thứ nhất và những
lần tái bản sau đó chưa từng có sách dẫn. Có điều ở phần Sách dẫn này, thứ tự
a,b,c được xếp theo họ-tên của người Việt Nam trong khi lại theo trật tự tên-họ
đối người phương Tây.
Dầu vậy, sự tái bản Việt Nam thời Pháp đô hộ sau gần
nửa thế kỷ, trong thời điểm nhiều thử thách của sử Việt chứng minh giá trị qua
thời gian của tác phẩm, phản ảnh sự công nhận của hậu thế bao hàm cả nhu cầu của
thị trường sách; đồng thời cũng là thêm một lần “lửa thử vàng” đối với
tác phẩm nghiên cứu này.
-----------
Chú
thích:
[1] Theo Gs. Lê Xuân Khoa (2011), “Đại học miền Nam
trước 1975: Hồi tưởng và Nhận định” trong Kỷ yếu Đại học Humbold 200 năm
(1810-2010): Kinh nghiệm thế giới và Việt Nam. Hà Nội: Tri Thức. Tr.535-550.
[2] DT Books, 03/2017.
Liên quan :
No comments:
Post a Comment