Steven
Nadler -
Project
Syndicate
Biên
dịch: Trương Thái Tiểu Long | Biên tập: Nguyễn
Huy Hoàng
Trong Euthyphro, một trong những cuộc đối
thoại thời kỳ đầu của Plato, Socrates đến toà án Athens để tự biện hộ trước những
cáo buộc vu khống ông làm hư hỏng giới thanh niên thành bang và không tin vào
thánh thần. Ngay trước khi đến nơi, ông đã có một cuộc gặp gỡ mà nay có thể
giúp ta hiểu rõ hơn điều có thể là khiếm khuyết nghiêm trọng nhất của Tổng thống
Mỹ Donald Trump.
Khi gần đến toà, Socrates tình cờ gặp bạn mình,
Euthyphro, một thanh niên cũng đến đây để tố cáo cha mình vì tội giết người.
Euthyphro bảo Socrates rằng anh tin là mình đang làm điều đúng đắn vì, bất kể kẻ
giết người là ruột thịt trong gia đình, bất kể nạn nhân là người thân hay người
dưng, kẻ có tội phải bị trừng trị. Euthyphro nhấn mạnh rằng các thánh thần sẽ
chấp thuận hành động của anh, vì anh đang làm điều mà một người ngoan đạo phải
làm.
Nhưng Socrates, vẫn là Socrates, đã đưa lý giải của
Euthyphro vào một cuộc tranh luận xa hơn về bản chất của sự ngoan đạo. Socrates
tin Euthyphro sẽ không tố cáo cha ruột nếu như không hoàn toàn chắc chắn đó là
một việc làm ngoan đạo. Tuy nhiên, theo suy nghĩ của Socrates, Euthyphro không
thể có sự chắc chắn đó trừ khi anh ta hiểu rõ ngoan đạo là gì.
Những nỗ lực nhằm định nghĩa khái niệm ngoan đạo của
Euthyphro cuối cùng cũng không thể đứng vững trước những câu hỏi sắc bén của
Socrates; suy cho cùng, Euthyphro thật sự không hiểu ngoan đạo là gì. Cuốn Euthyphro kết
thúc bằng việc anh chàng rút lui một cách nhanh chóng và hèn nhát sau khi đột
ngột nói rằng mình có việc gấp gáp hơn phải làm.
Dĩ nhiên, mục đích của Plato trong cuộc đối thoại
này không phải là định nghĩa sự ngoan đạo: nếu Socrates có biết một khái niệm
rõ ràng hơn những khái niệm không chấp nhận được mà Euthyphro đưa ra thì ông
cũng không tiết lộ. Thay vào đó, mục đích của Plato là để chỉ ra rằng Euthyphro
không ý thức được sự thiếu hiểu biết của mình về sự ngoan đạo, và vì thế
Euthyphro không thể biết việc tố cáo cha mình có thật sự là điều nên làm hay
không.
Sự hiểu biết xuất phát từ hành động tự đánh giá như
thế rất quan trọng trong mọi quyết định được đưa ra. Một người cần phải hiểu
tính đạo đức trong bất kỳ hành động nào mà mình sắp thực hiện. Và để biết điều
đó, họ phải nhận thức rõ mình biết gì cũng như không biết gì. Bằng không việc
đánh giá hành động của người đó là đúng hay sai sẽ là không thể.
Vì vậy, một bài học cốt lõi từ Euthyphro là
có hai loại thiếu hiểu biết: không
biết một hành động là đúng hay là sai; và không biết mình biết gì và không biết
gì về đúng và sai.
Loại thiếu hiểu biết thứ hai – không
nhận thức được sự thiếu hiểu biết của chính mình – là đặc điểm gây nhiều vấn đề
nhất của Trump. Bản thân nhiều đề xuất chính sách cụ thể của Trump
đã là đáng lo ngại; nhưng chúng còn đáng lo ngại hơn nếu xét những gì ông đã
nói (bằng lời và qua Twitter) về một loạt những vấn đề trong nước và quốc tế.
Trump đã bộc lộ một sự thiếu hiểu biết nghiêm trọng
về các vấn đề chính sách phức tạp: an ninh quốc gia, các vấn đề quốc tế, nhập
cư, thuế, bất bình đẳng kinh tế, y tế, giáo dục, môi trường, thương mại, phá
thai, các quyền tôn giáo, tự do biểu đạt, cùng rất nhiều vấn đề khác. Không bất
ngờ khi cách tiếp cận đối với hầu hết những vấn đề này của chính quyền Trump
cho đến lúc này đơn giản là hoàn toàn sai lầm – thậm chí là báng bổ.
Cũng như Euthyphro, Trump không chỉ nghĩ rằng ông biết
những gì ông biết, và nghĩ những gì ông biết là đủ để ra quyết định hợp lý; ông
hoàn toàn chắc chắn về điều đó. Thái độ tự trấn an này cho thấy ông hiếm khi dừng
lại để nghĩ xem mình không biết những gì. Ông có vẻ không thể có được kiểu suy
nghĩ tự nhìn lại vốn dĩ có thể giúp phát hiện những khoảng trống trong hiểu biết
của mình – bước đầu tiên để mở rộng tri thức về một vấn đề.
Thái độ tự cao của Trump về nhận thức của bản thân
là điều mà chúng ta vẫn khoan dung và cố gắng sửa chữa ở con trẻ. Nhưng đó
không phải là nét tính cách mà người ta muốn thấy ở những người trưởng thành được
giáo dục và chín chắn – và chắc chắn không phải ở người nắm giữ vị trí cao nhất
ở quốc gia hùng mạnh nhất thế giới.
Trong khi nhiệm kỳ tổng thống hỗn loạn của Trump vẫn
đang tiếp diễn, có một điều chúng ta có thể chắc chắn là bất kỳ chính sách nào
mà ông đưa ra, và bất kỳ hành động nào mà ông làm, cũng đều dựa trên sự thiếu
hiểu biết nghiêm trọng, và thậm chí là “siêu thiếu hiểu biết” (meta-ignorance).
Đáng buồn là không gì có thể nguy hiểm hơn đối với nước Mỹ, các quốc gia khác,
hay hành tinh này, hơn điều đó.
*
Steven Nadler là giáo sư ngành Triết học và Nghiên cứu
Do Thái tại Đại học Wisconsin-Madison.
Copyright: Project Syndicate 2017 – Donald
Trump’s Unexamined Life
Nguồn: Steven Nadler, “Donald
Trump’s Unexamined Life,” Project Syndicate, 12/04/2017.
No comments:
Post a Comment