Tòa đá lệnh Trump. Vì sao và như thế nào?
06 Feb 2017
Hàng loạt vụ kiện và lệnh toà được ban ra sau khi Tổng
thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh di trú ngày 27/1 vừa qua, khiến cho một số
độc giả thắc mắc hệ thống toà án ở Mỹ hoạt động như thế nào.
Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu trong bài viết này.
Trước
hết, hãy cùng điểm qua những diễn biến cho đến nay, ngày 6/2:
Ngày 27/1: TT Donald Trump ký sắc lệnh cấm nhập cảnh với
công dân 7 nước Hồi giáo trong 90 ngày, đình chỉ chương trình nhận người tị nạn
trong 120 ngày, đình chỉ vô thời hạn chương trình nhận người tị nạn Syria, và một
số nội dung khác. Sắc lệnh có hiệu lực ngay lập tức.
Ngày 28/1: Hàng trăm người từ 7 nước Hồi giáo đáp xuống
các sân bay ở Mỹ bị an ninh sân bay giữ lại và làm thủ tục trục xuất, vì sắc lệnh
trên.
Các luật sư trợ giúp cho các hành
khách này nộp đơn kiện habeas lên các toà địa hạt liên bang.
9:00 tối cùng ngày, thẩm phán toà địa
hạt liên bang ở New York tuyên không được trục xuất các hành khách này, nghĩa
là đình chỉ một phần sắc lệnh của Trump. Các lệnh tương tự cũng được một số toà
địa hạt khác ban ra trong ngày 28 và 29/1.
Ngày 30/1: Tổng chưởng lý bang Washington nộp đơn kiện TT
Trump lên Toà liên bang thuộc địa hạt Tây bang Washington (United District
Court for the Western District of Washington). Lưu ý: bang Washington ở miền
Tây nước Mỹ khác với thủ đô Washington D.C ở miền Đông.
Ngày 3/2: Thẩm phán James L. Robart của Tòa án Liên bang
thuộc Địa hạt phía Tây bang Washington đã ban hành lệnh hạn chế tạm thời
(temporary restraining order) đối với sắc lệnh cấm nhập cảnh mà tổng thống
Donald Trump đã ký ngày 27/1/2017. Lệnh này là tạm thời, trong thời gian chờ
xét xử vụ kiện.
Theo đó, tòa yêu cầu chính quyền liên
bang, bao gồm các ban ngành liên quan, phải lập tức ngưng việc thực thi các điều
khoản 3(c), 5(a), 5(b), 5(c), và 5(e) của sắc lệnh. Điều này đồng nghĩa với việc
chính phủ Hoa Kỳ phải cho phép những người tị nạn hay di dân đã có visa tiếp tục
được nhập cảnh vào Mỹ và tạm ngừng lệnh cấm đối với công dân từ 7 quốc gia bị
nêu tên trong sắc lệnh của Trump.
Điều quan trọng nhất về lệnh hạn chế tạm
thời của thẩm phán Robart, là nó có hiệu lực trên toàn quốc (nationwide basis).
Ngày 4/2: Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (Department of State)
tuyên bố sẽ tiếp tục công nhận 60.000 visas nhập cảnh vào Mỹ vốn đã bị huỷ trước
đó do sắc lệnh của Trump. Cùng ngày, Bộ An ninh Nội địa (Department of Homeland
Security) cũng tuyên bố sẽ tạm ngừng thi hành sắc lệnh cấm nhập cảnh.
Cũng vào ngày 4/2/2017, các luật sư đại
diện cho chính phủ liên bang từ Bộ Tư pháp Hoa Kỳ đã nộp đơn kháng cáo và đồng
thời cũng nộp một đơn yêu cầu khẩn cấp (emergency stay order) tại Toà Phúc thẩm
Hoa Kỳ Khu vực Số 9 (U.S. Court of Appeals of the 9th District) về việc ngừng
thi hành lệnh hạn chế tạm thời của thẩm phán Robart. Điều này có nghĩa là phía
chính quyền Trump muốn được tiếp tục thực thi sắc lệnh cấm nhập cảnh trong lúc
chờ vụ kiện được xét xử.
Ngày 5/2: Toà Phúc thẩm Khu vực Số 9 đã bác yêu cầu tạm
thời đình chỉ hành chính (administrative stay) quyết định của thẩm phán Robart
trong khi chờ giải quyết đơn yêu cầu khẩn cấp của chính phủ Trump. Do đó, lệnh
hạn chế tạm thời của thẩm phán Robart là văn bản pháp lý có giá trị cao nhất tại
thời điểm hiện tại liên quan đến sắc lệnh cấm nhập cảnh.
Hệ thống
toà án Mỹ
Để hiểu được cơ chế vận hành của toà án Mỹ trong
tình huống nêu trên, chúng ta cần hình dung trong đầu cấu trúc hệ thống của nó.
Hãy xem sơ đồ giản lược sau đây.
Sơ đồ giản lược về hệ thống toà án Mỹ, được Việt hoá từ sơ đồ của Bryan Toth.
Vì sắc lệnh di trú này liên quan đến luật liên bang,
nên chúng ta sẽ chỉ cần chú ý đến Toà Địa hạt Liên bang (Federal District
Courts) và Toà Phúc thẩm Khu vực (Federal Courts of Appeals) thôi.
Hệ thống toà án ở cấp liên bang của Mỹ chia toàn bộ
lãnh thổ thành 94 địa hạt tư pháp (judicial district), mỗi địa hạt
như vậy có một toà địa hạt liên bang, tổng cộng 94 toà. Mỗi bang có từ 1 đến
4 toà địa hạt như thế này. Các toà địa hạt chỉ có thẩm quyền xét xử sơ
thẩm các vụ liên quan đến luật liên bang. Các đơn kiện đầu tiên của
các hành khách bị giữ ở sân bay chính là nộp cho các toà này.
Đơn kiện của tiểu bang Washington cũng nộp lên một
toà cùng cấp ở địa hạt Tây Washington.
Có 13 toà phúc thẩm khu vực. Sơ đồ sau của Federal
Bar Association cho thấy rõ 11 khu vực, cộng thêm toà phúc thẩm khu vực thủ đô
Washington D.C, và toà chuyên dụng liên bang (federal circuit). Ở đây, chúng ta
cần quan tâm đến khu vực số 9 ở miền Tây nước Mỹ, nơi có tiểu bang Washington
(WA).
13 toà phúc thẩm khu vực
Sau đây, chúng ta sẽ cùng nhau giải đáp hai thắc mắc:
Một, tại sao một toà địa hạt, chỉ là một trong 94 toà được phân bổ xuống các
địa phương, nghe na ná như toà cấp tỉnh ở Việt Nam, mà lại có thể đình chỉ sắc
lệnh của cả Tổng thống?
Hai, tại sao lúc đầu toà địa hạt Brooklyn ở New York đã ra lệnh đình chỉ sắc
lệnh rồi mà sau đó toà địa hạt Tây Washington lại phải ra một lệnh nữa, rồi sau
đó Bộ Ngoại giao và Bộ An ninh Nội địa mới dỡ bỏ các thủ tục cấm nhập cảnh? Nói
cách khác, lệnh của toà New York khác gì lệnh của toà Washington?
Câu
hỏi thứ nhất: Tại sao “toà tỉnh” dám đá cả lệnh Tổng thống?
Rất đơn giản. Đây không phải là “toà tỉnh”. Những
toà đã ra các lệnh cho đến lúc này đều là toà liên bang.
Tên nó là toà địa hạt, nghe có vẻ hơi “địa phương”,
hơi “nhà quê”. Đúng ra để “cân” được với Tổng thống thì phải là Toà Tối cao
Liên bang (Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ) chứ? Không.
Điều khác biệt giữa luật Mỹ và luật Việt Nam là Mỹ
có hai hệ thống luật song song: luật liên bang và luật tiểu bang.
Nếu vụ việc dính đến luật tiểu bang thì lúc đó “toà
tỉnh” mới có thẩm quyền xét xử. Còn sắc lệnh của Tổng thống Trump liên quan đến
Hiến pháp và hệ thống luật di trú liên bang cực kỳ đồ sộ của Mỹ, chỉ có toà
liên bang mới được xử.
Khi ra toà liên bang thì trước hết phải qua được cửa
toà địa hạt đã, vì đó là nơi có thẩm quyền xét xử sơ thẩm.
Toà địa hạt là một toà liên bang đặc trách một khu vực
địa lý gọi là địa hạt tư pháp, như đã nói ở trên. Các vụ việc liên quan đến luật
liên bang phát sinh trong khu vực địa lý đó thì chuyển lên toà địa hạt tương ứng.
Điều đó không có nghĩa toà địa hạt là “toà tỉnh”, càng không có nghĩa là phán
quyết của toà chỉ có giá trị trong phạm vi địa hạt đó.
Bên cạnh đó, Bộ Luật Tố tụng Dân sự Liên bang
(Federal Rules of Civil Procedures) cũng cho phép các nguyên đơn yêu cầu
tòa ban hành lệnh hạn chế tạm thời trong thời gian diễn ra vụ kiện. Thủ tục này
tương tự với biện pháp khẩn cấp tạm thời trong luật tố tụng hành chính Việt
Nam. Mục đích của biện pháp khẩn cấp tạm thời là để tránh gây ra những thiệt hại
vĩnh viễn cho các đương sự trong quá trình xét xử.
Câu
hỏi thứ hai: Các quyết định của toà địa hạt New York và toà địa hạt Washington
khác nhau thế nào?
Để hiểu sự khác nhau này, chúng ta cần lưu ý: toà án
Mỹ chỉ giải quyết những gì nguyên đơn yêu cầu, không hơn.
Đối với lệnh Toà Địa hạt Brooklyn, New York:
Khi hàng trăm hành khách bị giữ lại tại các sân bay,
các luật sư đã đại diện cho một số hành khách nộp một đơn kiện habeas theo
thủ tục khởi kiện tập thể (class action).
|
Đơn kiện habeas hay habeas
corpus dùng để kiện ra toà trong các vụ giam giữ người trái pháp luật,
áp dụng với cả người nước ngoài trên lãnh thổ Mỹ. Nguyễn Ái Quốc, khi bị giam
giữ ở Hong Kong thời kỳ 1931-1933, đã nộp đơn kiện habeas corpus lên toà án Anh và thắng
kiện.
|
|
|
Trong đơn kiện, các nguyên đơn yêu cầu:
– ra lệnh thả các nguyên đơn;
– ra lệnh ngừng trục xuất theo sắc lệnh của Trump;
– tuyên bố việc giam giữ nguyên đơn là vi phạm pháp
luật.
Đây là điều bạn cần lưu ý: trong lúc chờ vụ án được
xét xử, vốn sẽ mất nhiều thời gian, nguyên đơn đề nghị toà ra lệnh tạm cấm trục
xuất những ai đã đến sân bay ở Mỹ rồi.
Thẩm phán liên bang Ann Donnelly của Toà Địa hạt Brooklyn. Ảnh: Brooklyn
Daily Eagle.com.
Đó là tình huống khẩn cấp, do đó Toà địa hạt
Brooklyn nhận đơn buổi chiều thì tối ra lệnh tạm cấm trục xuất luôn.
Lệnh này chỉ có giá trị tạm thời, thường là dưới 15
ngày. Sau đó, nguyên đơn có thể xin gia hạn. Toà Brooklyn không thể làm gì hơn
vì các nguyên đơn chỉ yêu cầu có thế.
Bạn có thể nghe nói là trong ngày 28 và 29/1, một số
toà địa hạt khác cũng ra các lệnh tương tự. Vậy chẳng nhẽ lệnh của toà Brooklyn
không có giá trị toàn liên bang hay sao mà mỗi toà phải ra một lệnh riêng?
Không phải như vậy.
Do tình hình khẩn cấp là có hàng trăm hành khách bị
giữ ở sân bay, các luật sư đã nộp cùng một lúc nhiều đơn kiện habeas ở nhiều
toà địa hạt khác nhau, nơi có các sân bay, để tăng cơ hội được xử nhanh và thắng
kiện. Các toà sau đó liên tiếp ra các lệnh riêng vì trong tình hình khẩn cấp đó
họ không chờ nhau được, hơn nữa cũng chưa chắc họ biết có toà khác đã ra lệnh
tương tự trước đó.
Đối với lệnh toà Washington:
Nguyên đơn ở đây là tiểu bang Washington, đại diện
là Tổng Chưởng lý (tức Bộ trưởng Tư pháp bang) Bob Ferguson, sau đó bang
Minnesota cũng tham gia đơn này. Nội dung đơn kiện của họ hoàn toàn khác, cụ thể:
– Đề nghị toà tuyên sắc lệnh của tổng thống Trump là
vi hiến (vi phạm các Tu chính án số 1, số 5 và số 14).
– Đề nghị toà tuyên sắc lệnh cấm nhập cảnh vi phạm một
số đạo luật liên bang, ví dụ như Đạo luật về Di trú và Quốc tịch (Immigration
and Nationality Act), Đạo luật về Thủ tục Hành chính (Administrative Procedure
Act), và Đạo luật thực thi Công ước chống Tra tấn của Liên Hiệp Quốc (Foreign
Affairs Reform and Restructuring Act-Denial of Convention Against Torture
Relief).
Trong lúc chờ đơn kiện trên đây được xét xử, Tổng
Chưởng lý Washington đề nghị toà ra một lệnh đình chỉ thi hành sắc lệnh di trú
của Tổng thống Trump trên toàn quốc.
Toà Địa hạt Tây Washington đã đồng ý với đề nghị
này, dựa trên 4 tiêu chí do Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ xác định trong các án lệ
trước đây:
|
1) Nguyên đơn có cơ hội thắng kiện cao (very
likely to prevail on the merits);
2) Sắc lệnh cấm nhập cư có thể sẽ gây ra những
nguy hại vĩnh viễn và không thể cứu vãn (permanent and irreparable harm)
đến cư dân và các doanh nghiệp của hai tiểu bang đứng đơn kiện;
3) Nguyên tắc của luật
công bình nghiêng về phía nguyên đơn (equity tips in plaintiffs’
favor); và
4) Lệnh này cần ban hành vì lợi ích công (the
injunction is in the public interest).
|
Thẩm phán Robart còn đồng ý với các nguyên đơn là lệnh
hạn chế tạm thời cần phải được áp dụng trên toàn nước Mỹ vì Quốc hội đã từng
đưa ra hướng dẫn – dựa trên Hiến pháp – là luật về Quốc tịch cần thống nhất (an
uniform rule of Naturalization).
Ngoài ra, chiếu theo nguyên tắc tiền án lệ (stare
decisis) thì thẩm phán Robart cũng cần tuân theo phán quyết của một án lệ năm
2015: “Các luật về di trú cần phải được áp dụng triệt để và thống nhất trên
toàn nước Mỹ (the immigration laws of the United States should be enforced
vigorously and uniformly)”. Đó chính là quyết định từ án lệ Bang Texas
kiện Chính phủ Hoa Kỳ, 809 F. 3d 134.
Thẩm phán liên bang James L. Robart của Toà Địa hạt Tây Washington trong
phiên xử bang Washington kiện Trump (CNN.com)
Chỉ sau khi có lệnh này của toà, Bộ Ngoại giao và Bộ
An ninh Nội địa Mỹ mới tiến hành gỡ bỏ toàn bộ các thủ tục cấm nhập cảnh mà TT
Trump ban hành. Tức là coi như chưa từng có cái sắc lệnh đó trên đời, cho đến
khi có một phán quyết khác.
Một diễn biến nữa là sau khi Toà Địa hạt Tây
Washington ra lệnh này, phe Trump đã kháng cáo lên Toà Phúc thẩm Khu vực số 9,
trong đó có đề nghị toà phúc thẩm tạm đình chỉ quyết định của toà địa hạt. Tuy
nhiên, Toà Phúc thẩm đã bác đề nghị này của phe Trump.
—
Đến đây, vụ án ở toà Brooklyn sẽ tiếp tục phải chờ
xét xử.
Riêng vụ án ở toà Tây Washington thì rẽ làm hai
nhánh:
– Nhánh 1: Toà Tây Washington sẽ tiếp tục vụ kiện
xem sắc lệnh của Trump có vi hiến và vi phạm các đạo luật khác hay không. Sau
đó, bên thua có thể kháng cáo lên Toà Phúc thẩm Khu vực số 9 rồi cuối cùng là
lên Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ.
– Nhánh 2: Lệnh của Toà Địa hạt Tây Washington về việc
tạm đình chỉ thi hành sắc lệnh của Trump đã bị kháng cáo lên Toà Phúc thẩm Khu
vực số 9. Trong thời gian ngắn sắp tới, Toà phúc thẩm sẽ xem xét đơn kháng cáo
này. Sau đó, bên thua có thể kháng cáo tiếp lên Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, các khả năng trên đều có thể thay đổi tuỳ
thuộc tình hình thực tế. Có thể nhánh 1 sẽ phải chờ nhánh 2 trong một số giai
đoạn.
Tài
liệu tham khảo:
o
Lệnh
bác yêu cầu tạm thời đình chỉ hành chính (administrative stay) của Toà
Phúc thẩm Khu vực Số 9
No comments:
Post a Comment