19/01/2017
10:00
Trong
hệ thống hành chính giáo dục Pháp quốc, Ông được vinh danh là Giáo sư ưu tú
(Directeur d’études émérite) của Trường Cao học thực hành (EPHE), một cơ sở
nghiên cứu uy tín của Pháp về khoa học cuộc sống-trái đất, khoa học lịch sử-ngữ
văn và khoa học về các tôn giáo. Trong trật tự của đội ngũ chuyên gia Việt sử
và lịch sử Á Đông, Ông được tin tưởng là sử gia hàng đầu. Có thể xác thực điều
này ở nhiều nhà sử học đương thời như Philippe Papin (Pháp), Keith Weller
Taylor, Olga Dror (Mỹ)…
Giáo
sư Nguyễn Thế Anh tại Văn khố hải ngoại (ANOM), Aix-en-Provence, Pháp.
Đây là một trong những trung tâm lưu trữ mà ông đã miệt mài tham khảo để thực
hiện rốt ráo các nghiên cứu sử học của mình.
Sinh
năm 1936 trên xứ sở Vạn Tượng, Ông thân sinh quê gốc Hưng Yên và bà thân sinh
quê gốc Nam Định, trong suốt thời thơ ấu, Giáo sư Nguyễn Thế Anh đã chỉ có vài
tháng dừng chân ở Việt Nam, cụ thể là ở Hà Nội khoảng năm 1941-1942, trong khi
theo cha mẹ bôn ba nhiều hơn khắp đất Lào, đất Thái. Biến động xã hội toàn khu
vực Á Đông khiến việc học bị gián đoạn một thời gian dài; sau khi từ Thái Lan
trở lại Lào, Nguyễn Thế Anh vào trường Pháp học Pháp văn, Latin thay vì tiếng mẹ
đẻ. Anh ngữ cũng được đồng hành sử dụng trong học thuật và đời riêng. Thế mà,
sau 8 thập kỷ chừng như thiên di định số, tiếng Việt xứ Bắc vẫn nguyên vẹn
trong giọng nói của Ông.
Năm
20 tuổi giành tài trợ tới du học Pháp, Ông từng muốn theo ngành hóa học là một
mối say mê buổi đầu đời. Giáo sư Nguyễn Dương Đôn (1911-1999), Tổng trưởng Bộ
Quốc gia Giáo Dục của chính phủ Việt Nam Cộng Hòa đương thời, người bằng hữu với
ông thân sinh của Nguyễn Thế Anh, đã có lời khuyên sâu sắc rằng, đương thời quá
thiếu các giáo sư lịch sử. Thật may, Ông cũng có hứng thú với sử, và không
riêng sử Việt, bởi Việt sử trong suốt hành trình của đời ông đã không bị tách rời
khỏi khu vực, khỏi thế giới. Sử Việt với cách nghiên cứu của ông đã trở thành một
điểm nhấn đáng giá trên bản đồ nghiên cứu lịch sử thế giới, được học giới
Tây-Đông trân trọng công nhận.
Ấn
phẩm sử học: Thành tựu toàn cầu của Việt sử
Năm
1967, Bibliographie critique sur les relations entre le VietNam et l’Occident
[Thư mục phê bình về các mối quan hệ giữa Việt Nam và phương Tây][1], đã được
Viện Hàn lâm khoa học hải ngoại Pháp quốc và học giới chào đón. Đây là quả ngọt
của quá trình Nguyễn Thế Anh theo học nghiên cứu với sử gia kinh tế Frédéric
Mauro (1921-2001). Nguyễn Thế Anh đã trải nhiều quốc gia và miệt mài trong nhiều
thư khố Âu châu để biên soạn nên thư mục các tài liệu bằng văn tự latin phản
ánh lịch sử quảng giao của Việt Nam. Hiện tại, có nơi muốn tái bản có bổ sung đối
với thư mục đắc dụng cho nghiên cứu này, song còn bỏ ngỏ đáp án: ai là người đủ
năng lực kế thừa để cập nhật thành quả của người tiền bối!
Công
trình nghiên cứu Monarchie et fait colonial au Viêt-Nam (1875-1925). Le
crépuscule d'un ordre traditionnel [Chế độ quân chủ và sự kiện thuộc địa ở Việt
Nam (1875-1925): Buổi hoàng hôn của một trật tự truyền thống][2] là ấn phẩm
tinh túy từ luận án tiến sĩ cấp nhà nước của Nguyễn Thế Anh được thực hiện tại
Pháp. Sử gia người Canada về Trung Quốc và Đông Nam Á là Alecxandrer Wooside
đánh giá đây là nghiên cứu xuất sắc về triều đại nhà Nguyễn ở Việt Nam. Nghiên
cứu tập trung vào giai đoạn trị vì của vua Tự Đức tới vua Khải Định, bắt đầu từ
khi Việt Nam chính thức phụ thuộc cả chính trị vào người Pháp cho tới khi đến cả
ngân sách chi tiêu hằng năm của Nam triều cũng phải thuộc quyền quyết định của
nhà nước thuộc địa. Nghiên cứu này là sự nhất mực tiếp nối thái độ khách quan
nhất có thể của nhà sử học đã được thể hiện từ hai thập kỷ trước, trong các
công trình Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới các vua triều Nguyễn[3], Việt
Nam dưới thời Pháp đô hộ[4], Phong trào kháng thuế miền Trung năm 1908 qua các
châu bản triều Duy Tân[5]. Thảng hoặc, có tiếng nói cho rằng Nguyễn Thế Anh quá
lạnh lùng trong thể hiện sử kiện, song có lẽ chính nhận xét này vô tình thể hiện
mong muốn phi chuyên nghiệp khi đòi hỏi dù chỉ nhỏ nhoi cảm xúc yêu ghét sân hận…
của ngòi bút viết sử. Điều này là không thể, nhất là không thể trong tác phẩm của
sử gia Nguyễn Thế Anh. Song, nếu đối thoại trực tiếp, người nghe sẽ thấy xúc động
trước tấm lòng cảm thông, thấu hiểu của người hậu sinh đối với tình thế khó
khăn không tiền khoáng hậu của những vị Hoàng đế năm xưa. Chỉ biết rằng, ba ấn
phẩm được viết bằng Việt văn này tại Sài Gòn vẫn thường được độc giả nhiều lứa
tuổi tìm đọc để nhận thức lịch sử và nương tựa để tiếp tục khảo cứu lịch sử.
Năm
2008, để vinh danh sử gia Nguyễn Thế Anh, đồng nghiệp và môn sinh của ông trên
toàn cầu hợp sức góp bài nghiên cứu về Việt Nam từ nhiều góc cạnh, thành ấn phẩm
Monde du Viêt Nam : Hommage à Nguyên Thế Anh[6]. Tác giả của các bài viết ấy,
có người là học trò, có người ở cùng lứa, và có cả người tiền bối của Nguyễn Thế
Anh – Giáo sư Léon Vandermeersch (1928-nay). Học giới bằng cách ấy để nhấn mạnh
sự mở đường và tầm vóc đáng kể của những vấn đề sử học mà Ông đã khởi xướng và
phát triển. Cùng năm, Parcours d’un historien du Viêt Nam : Recueil des
articles écrits par Nguyễn Thế Anh [7] bao gồm 99 bài viết của Nguyễn Thế Anh,
được chia thành 9 chủ đề lớn, bao quát nhiều vấn đề của Việt sử và lịch sử Đông
Á được biên soạn bởi người học trò và cũng là người kế nhiệm ông ở EPHE – Giáo
sư Philippe Papin. Trong hơn một ngàn trang sách tập đại thành này, thảng hoặc
tìm được một vài bài viết bằng Việt văn giữa phần lớn các bài viết bằng Pháp ngữ
và Anh ngữ được ông viết mới hoặc sưu tầm bài viết cũ từ những nguồn tư liệu hiếm
ở Sài Gòn trước năm 1975. Tập san Nghiên cứu Huế do nhà trí thức ở Huế là Nguyễn
Hữu Châu Phan thực hiện nhiều năm trước đã được dịch và công bố một số nghiên cứu
hiện diện trong Recueil này. “Village versus State: The Evolution of
State-Local Relations in Vietnam until 1945” [Làng đối diện Nhà nước: Tiến
trình quan hệ Làng-Nước ở Việt Nam trước năm 1945] với giá trị là một nghiên cứu
hệ thống về cách thức tồn tại cùng nhau của làng xã và quốc gia trong chiều dài
lịch sử Việt Nam, « Japanese Food Policies and the 1945 Great Famine in
Indochina » [Chính sách lương thực của Nhật Bản và nạn đói lớn năm 1945 tại Việt
Nam] về nạn đói năm 1945 ở miền Bắc Việt Nam trong tương quan với hiệu ứng của
sự kiện 19 tháng Tám… là đơn cử một vài nghiên cứu đáng giá của Nguyễn Thế Anh
trong đó.
Đã
có sự nuối tiếc bởi rất nhiều nghiên cứu của Nguyễn Thế Anh viết bằng ngôn ngữ
nước ngoài chưa được học giới ở Việt Nam biết tới để tận dụng. Thực tế, chỉ đơn
giản là tác phẩm vẫn đương chờ những dịch giả đủ tri thức Pháp văn, Anh văn và
kiến thức sử học để thành tựu của Việt học, đã được công nhận nơi trời Âu-Mỹ,
có thể đến được với người Việt mình.
http://tiasang.com.vn/Portals/0/Anh%201_1.png
Viện trưởng các Viện Đại học miền Nam Việt Nam gặp gỡ Tổng thống Hoa Kỳ Lyndon Johnson năm 1967. Trong hình, hàng ngồi, từ trái qua phải: Ông Bùi Xuân Bào, GS Ban Pháp Văn (ĐH Văn Khoa Sài Gòn), Linh mục Nguyễn Văn Lập, Viện trưởng Viện ĐH Đà Lạt, Bác sĩ Trần Quang Đệ, Viện trưởng Viện ĐH Sài Gòn, Ông Lyndon Johnson, Tổng Thống Hoa kỳ, Thượng tọa Thích Minh Châu, Viện trưởng Viện ĐH Vạn Hạnh, Ông Bùi Diễm, Đại sứ VNCH tại Washington. GS Nguyễn Thế Anh, Viện trưởng Viện ĐH Huế là người trẻ nhất, đeo kính, đứng ngay sau Tổng thống Hoa Kỳ.
Viện trưởng các Viện Đại học miền Nam Việt Nam gặp gỡ Tổng thống Hoa Kỳ Lyndon Johnson năm 1967. Trong hình, hàng ngồi, từ trái qua phải: Ông Bùi Xuân Bào, GS Ban Pháp Văn (ĐH Văn Khoa Sài Gòn), Linh mục Nguyễn Văn Lập, Viện trưởng Viện ĐH Đà Lạt, Bác sĩ Trần Quang Đệ, Viện trưởng Viện ĐH Sài Gòn, Ông Lyndon Johnson, Tổng Thống Hoa kỳ, Thượng tọa Thích Minh Châu, Viện trưởng Viện ĐH Vạn Hạnh, Ông Bùi Diễm, Đại sứ VNCH tại Washington. GS Nguyễn Thế Anh, Viện trưởng Viện ĐH Huế là người trẻ nhất, đeo kính, đứng ngay sau Tổng thống Hoa Kỳ.
Đại
học phi chính trị: Phẩm cách nhà sử học
Là
nhà giáo đồng thời là nhà khảo cứu sử Việt, Nguyễn Thế Anh từng trải những giai
đoạn thăng trầm khốc liệt trong môi trường đại học ở Huế và Sài Gòn. Năm 1964,
ông được bổ nhiệm Giáo sư sử học của Viện Đại học Huế. Việt sử và lịch sử Ấn Độ
là chuyên môn của Ông giai đoạn này. Năm 1966, Ông trở thành Viện trưởng của cơ
sở sư phạm này. Có lẽ, tuổi 30 của vị tân Viện trưởng đã gây không ít xao động trong
học giới đất cố đô. Kiên định trước sức ép của quyền lực và dư luận, Ông đã
chèo chống ngôi trường và bảo toàn được quan điểm «tự trị đại học » nhất quán
trong giảng đường của mình. Hơn thế, nhà sử học đích thân trải nghiệm sự kiện lịch
sử đã khiến ông trở thành nhân chứng đáng tin cậy hơn cả về nhiều nghi án năm
xưa. Năm 1969, ông trút bỏ gánh nặng ở Huế, vào Sài Gòn gây dựng nên
thành tựu của Ban Sử thuộc Đại học Văn khoa Sài Gòn[8]. Tháng 4 năm 1975, Nguyễn
Thế Anh lại xa Việt Nam, tạo lập lại sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu lịch sử
Việt Nam ở Pháp, cho đến khi ông chính thức trở thành Giám đốc nghiên cứu ở Trường
Cao học thực hành (EPHE), Giáo sư giảng dạy ở Đại học Paris-Sorbonne, và từng
là Giáo sư mời tại Đại học Harvard (Hoa Kỳ), Đại học Quốc gia Singapore…
Từ
sau năm 1975, Ông có đôi lần về Việt Nam theo lời mời với nội dung trao đổi
khoa học. Năm 2007, trong Hội thảo quốc tế về Nho giáo do Viện Nghiên cứu Hán
Nôm (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) hợp tác cùng Viện Harvard-Yenching
(Hoa Kỳ) tổ chức tại Hà Nội, bài viết của Giáo sư Nguyễn Thế Anh về những cố gắng
cập nhật chính trị của vua Tự Đức hồi cuối thế kỷ XIX là một minh chứng cho
thái độ khách quan của sử gia và tấm lòng tri ân của hậu thế với tiền nhân một
thuở.
Năm
2013-2014, tại Paris diễn ra triển lãm quy mô lớn mang tên "Indochine: Des
territoires et Des Hommes, 1856-1956" [Đông Dương: Đất và Người,
1856-1956]. Giáo sư Nguyễn Thế Anh được học giới Pháp quốc tín nhiệm là người đứng
đầu hội đồng khoa học của sự kiện 100 năm Pháp-Việt này.
Đều
đặn hằng tuần kể từ khi ông chính thức hồi hưu năm 2005, một nhóm độc giả thuộc
nhiều quốc tịch, ở nhiều quốc gia, từ nhiều nghề nghiệp, mang nhiều số phận, nhận
được từ ông, theo đường thư điện tử, những tư liệu Việt văn, Pháp văn, Anh văn
về các vấn đề ở châu Á và nhất là Việt Nam. Đó là những bài viết khảo cứu, hoặc
sáng tác, hoặc giải trí của nhiều thành phần tác giả mà ông cặm cụi góp nhặt hằng
ngày, theo tiêu chí của nhà sử học, trước hết để đáp ứng nhu cầu cập nhật tin tức
của bản thân, sau là chia sẻ với cộng đồng. Thế giới thông tin mênh mang dàn trải,
nhãn quan của người làm sử thì nhạy bén và sâu lắng.
Bằng thiên bẩm nhạy cảm và sâu sắc, một người Việt sống xa đất Việt hai phần ba
đời người đã trở thành sử gia hàng đầu về sử Việt trên tầm quốc tế.
“Với
lòng biết ơn đối với cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Thế Anh, những khảo luận
trong tập sách này là để dành tặng ông và vinh danh ông, với hy vọng rằng,
chúng tôi, dù còn thiếu sót, song vẫn là những người được chứng kiến sự hiện diện
của một học giả lớn trong thế hệ chúng tôi.” Keith Weller Taylor. Lời giới thiệu
của sách Monde du Viêt Nam: Hommage à Nguyên Thê Anh. 2008. Paris: Les Indes
Savantes. Tr.11.
----------------------------------
[1]
Paris : G.P Maisonneuve et Larose, 1967. 310 tr.
[2]
[Paris; L’Harmattan, 1992].
[3]
Sài Gòn : Trình Bày, 1968 ; Lửa Thiêng : 1970. Hà Nội : Văn học, 2008.
[4]
Sài Gòn : Lửa Thiêng, 1970 ; Sài Gòn : Trung tâm học liệu : 1974. Hà Nội : Văn
học, 2008.
[5]
Sài Gòn : Bộ Văn hóa giáo dục và Thanh Niên, 1973. Hà Nội : Văn học, 2008.
[6]Paris
: Les Indes Savante
[7]Paris
: Les Indes Savantes, 2008.
[8]
Để được chứng thực khí tiết của nhà giáo lịch sử Nguyễn Thế Anh, xin tham khảo
bài viết của Giáo sư sử học Trần Anh Tuấn:
http://daihocsuphamsaigon.org/index.php/bienkhao/193-trananhtuan/3040-nguyentheanhvadhvk (Đăng
ngày 12 tháng 04 năm 2016).
No comments:
Post a Comment