Lê Mạnh Hùng
January 25, 2017
Trong hàng trăm năm, lịch sử là câu chuyện của các
người hùng, những người như Napoleon, Elizabeth I, Julius Caesar, Gengis Khan,
v.v… Tập trung vào một số cá nhân có tầm mức vỹ đại hơn người thường dễ hấp dẫn
người ta hơn trong việc tả lại cuộc hành trình của nhân loại hay của một dân tộc
qua thời gian. Không riêng gì các sử gia, các nhà văn và kịch tác gia cũng đã
thường xuyên kể lại những câu chuyện về các ông hoàng bà chúa, các vị thánh và
những ác quỷ trong bối cảnh hưng suy của quốc gia dân tộc. Như Shakespeare viết
trong vở kịch Richard III: “Hãy ngồi xuống đây và nghe kể câu chuyện về cái kết
thúc đáng buồn của một vị vua!” (Now let’s us sit down and tell the sad tale of
the end of king).
Thế nhưng một cái nhìn chính xác hơn về lịch sử thì
thấy những người hùng này cũng giống như những người trượt sóng (surfer) lướt
trên ngọn sóng của lịch sử vốn đã có sẵn khi họ xuất hiện. Những ngọn sóng mà
những lãnh tụ hiện nay – Putin, Tập Cận Bình, Theresa May và nhất là vị tổng thống
thứ 45 của Hoa Kỳ, Donald Trump – đã dùng để cưỡi lên tới thành công chính là
phong trào dân túy (populism) thế kỷ thứ 21.
Dân túy là một phong trào vốn đã có từ ngàn xưa.
Trong thời đế quốc La Mã, Julius Caesar là một trong những nhà chính trị đã sử
dụng cái sức mạnh của tập thể dân thường (plebs) để đánh đổ quyền lực của Viện
Trưởng Lão (Senate) La Mã. Dân túy có thể bảo thủ hay cấp tiến, quốc tế hay dân
tộc, và nó đã thể hiện như trong phong trào “hippies” tại Mỹ với những học sinh
đại học cài hoa trên tóc cũng như dưới hình thức những nguời Mỹ trung lưu trong
bộ đồ nghề và cái nón lưỡi trai (baseball cap). Khi một phần đáng kể quần chúng
trong một xã hội cảm thấy bị bất mãn, bị bỏ rơi hay không được tôn trọng bởi những
người mà họ coi là tầng lớp “thượng lưu” chỉ lo cho quyền lợi của mình thì
phong trào dân túy có môt môi trường phì nhiêu để phát triển. Dưới hình thức ôn
hòa nó có thể là những than phiền về thuế má và những ràng buộc luật lệ phiền
toái, nhưng nó có thể nổ bùng thành một phong trào phản kháng rộng rãi. Tại một
quốc gia chuyên chế hay độc tài nó có thể trở thành một phong trào cách mạng,
nhưng trong một nước dân chủ người ta dùng lá phiếu để “đuổi đám ăn hại” đi và
“mang chính phủ lại cho người dân.”
Mọi chính phủ quả là sớm muộn đều có một vấn đề. Nó
bắt đầu một cách khiêm tốn và nhạy bén với những vấn đề của dân. Nhưng với thời
gian, nó lớn dần lên và thu hút vào trong đó một tầng lớp càng ngày càng lớn những
thư lại, “lobbyist” và những đại diện cho quyền lợi cục bộ vốn biết làm sao kéo
các đòn bẩy quyền lực để đạt mục đích của họ. Cái nhà thờ nhỏ nhắn ban đầu dần
dà trở thành một một thánh đường khổng lồ với những trang trí phức tạp. Và công
việc cũng như sứ mạng của nó dần dà bị những người mà nó có trách nhiệm cai trị
và bảo vệ không hiểu và bất mãn. Những hứa hẹn mang trở lại một quá khứ đơn giản
hơn đã tìm được một sự cộng hưởng qua những bất mãn đó.
Thế nhưng không một xã hội nào có thể tồn tại trường
cửu khi bị điều hành qua một cơ sở “cách mạng” như vậy. Nhà nước hiện đại cần
những người hiểu biết, các nhà khoa học tự nhiên và nhân văn, kinh tế gia, những
người làm chính sách và một đạo quân các công chức biết được vì sao cần phải có
đạo luật 19-409 chẳng hạn và biết làm sao thực thi nó. Đó là vì nhà nước hiện đại
cần phải quản lý một nền kinh tế và một xã hội phức tạp, xây dựng hạ tầng cơ sở
(đường xá cầu cống), duy trì một lực lượng quân sự (hải lục không quân) với tất
cả những trang bị phức tạp của nó, cũng như là dung hòa quyền lợi của các tầng
lớp dân chúng.
Thành ra cứ vài chục năm lại có một phong trào dân
túy nổi lên và lật đổ trật tự cũ. Nó có thể dẫn đến những hậu quả tồi tệ nhất tỷ
như trường hợp cuộc Cách Mạng Văn Hóa tại Trung Quốc làm 30 triệu người chết và
hàng trăm triệu người khác còn mang vết thương trong đầu óc và cơ thể. Nhưng nó
cũng có thể dẫn tới một hậu quả tốt đẹp tỷ như cuộc Cách Mạng Nhung của Tiệp Khắc
dẫn tới một sự giã từ nhẹ nhàng chế độ Cộng Sản tại Tiệp. Khi một phong trào
dân túy nổi lên có nghĩa là trong xã hội còn có những người mà tiếng nói và những
bất bình của họ còn cần phải được nghe. Nhưng một nhà lãnh đạo khôn ngoan như
ông Vaclav Havel có thể trở thành người nói lên những tiếng nói đó và sau đó
lùi lại vài buớc và để cho những chưyên gia thực hiện công việc của họ. Như ông
Havel vẫn thích đưa ra câu ngạn ngôn của Tiệp Khắc: “Hãy đi theo người nào đi
tìm chân lý, nhưng hãy chạy trốn khỏi nhưng ai nói là đã thấy chân lý.”
Những người mà đang trượt trên ngọn sóng dân túy hiện
nay hứa hẹn sẽ nói lên tiếng nói của đa số trầm lặng. “Tôi là tiếng nói của các
bạn” ông Donald Trump hứa hẹn như vậy khi ra tranh cử. Nay thì ông đã chiến thắng.
Và bây giờ mới tới lúc khó khăn: làm sao thực hiện những hứa hẹn đó.
Thực tế có nhiều triển vọng sẽ làm cản trở những
tham vọng của ông Trump. Chính phủ Mỹ không phải là một chiếc xe đua F1 mà người
ta có thể điểu khiển quay vòng 180 độ một cách dễ dàng, mà nó giống như một chiếc
tầu chở container khổng lồ trên đại dương có một quán tính to lớn và cần phải
nhiều hải lý mới dừng lại được chứ chưa nói để trở đầu.
Hầu hết mọi vị tổng thống Mỹ khi nhậm chức đều muốn
có một tác động ngay nhưng nó không dễ dàng như người ta tưởng. Giống như Tổng
Thống Harry Truman đã bình luận khi nói về những thay đổi mà tổng thống mới đắc
cử Dwight Eisenhower muốn làm khi lên thay thế ông: “Ông tướng sẽ thấy khi ngồi
vào Phòng Bầu Dục, không phải ông cứ ra lệnh mà mọi chuyện xảy ra.”
No comments:
Post a Comment