26.12.2016
Liệu có phải ngẫu nhiên mà chỉ sau khi Fidel Castro
qua đời chưa đầy ba tuần, trên Hòn đảo Tự do đã diễn ra hai sự kiện rất lớn:
Bình thường hóa quan hệ với Liên Minh Châu Âu và thỏa thuận cho hãng Google
cung cấp dịch vụ tại Cuba?
Cả hai sự kiện trên đều diễn ra cùng thời điểm: ngày
12 Tháng Mười Hai, 2016.
Năm 2003, Liên Minh Châu Âu áp đặt lệnh trừng phạt đối
với Cuba và đình chỉ việc hợp tác vì Cuba mở chiến dịch đàn áp các nhà báo và
các nhà hoạt động. Phải đến năm 2008 Cuba mới nối lại các cuộc đàm phán.
Còn giờ đây tại Brussels của nước Bỉ, Liên minh châu
Âu và Cuba vừa ký kết một thỏa thuận bình thường hóa quan hệ, vốn đã bị gián đoạn
trong nhiều thập kỷ bởi những quan ngại về nhân quyền dưới sự lãnh đạo của
Fidel Castro.
Trước đó, các bộ trưởng Liên Minh Châu Âu đã đồng ý
bãi bỏ một chính sách có từ năm 1996, trong đó yêu cầu Cuba phải cải thiện các
tiêu chuẩn nhân quyền trước khi ký kết thỏa thuận bình thường hóa quan hệ.
Cũng vào ngày 12 Tháng Mười Hai, 2016, Google đã ký
thỏa thuận với chính phủ Cuba, theo đó công ty Internet này sẽ được quyền cung
cấp dịch vụ truy cập vào kho dữ liệu của Google tại Cuba, cho phép Google cài đặt
các máy chủ trên đảo quốc này để lưu trữ những nội dung phổ biến nhất, tạo được
một chỗ đứng quan trọng trong lãnh vực mạng điện toán đang bắt đầu phát triển rất
nhanh tại Cuba.
Sau quá nhiều năm ngủ vùi, Cuba bắt đầu cựa mình?
Nhìn
lại Thein Sein
Sau khi Fidel qua đời, ngay cả một số tờ báo khuynh
tả như Libération của Pháp cũng phải cho rằng trước đây Raul Castro đã phải quá
khép nép trước cái bóng của người anh trai mình, nhưng có hy vọng rằng chướng
ngại lớn nhất và có lẽ là duy nhất để Raul thực hiện cải cách kinh tế sẽ không
còn nữa.
Một nhận định có cơ sở khác cũng cho rằng Raul không
phải là người quá bảo thủ, và ông có thể muốn mang lại cho đất nước mình một sự
đổi thay nào đó, thậm chí là thay đổi lớn, trước khi ông quyết định từ bỏ chức
vụ lãnh đạo tối cao tại Cuba vào năm 2018.
Những luồng nhận định trên đang tỏ ra khá chính xác,
ít ra cho tới thời điểm này: có lẽ không phải vô tình mà Raul Castro đã đồng ý
bình thường hóa quan hệ với Liên Minh Châu Âu và cho Internet vào Cuba hầu như
ngay sau khi người anh trai qua đời.
Liệu có một nét tương đồng nào đó về khung cảnh hiện
thời ở Cuba với Myanmar 4 năm về trước?
Sẽ khập khiễng khi so sánh hai quốc gia này về thể
chế chính trị – giữa một Myanmar dù sao đã có đảng đối lập “Liên đoàn quốc gia
vì dân chủ” của Aung San Suu Kyi với Cuba còn nguyên độc đảng và vẫn chưa có dấu
hiệu nào về cải cách chính trị. Nhưng ít ra lại có một điểm chung: cả hai nước
này đều bị phương Tây cấm vận kinh tế và đều lâm vào tình trạng khá bi đát về
bài toán làm sao không để dân bị đói và do đó không khiến dân nổi loạn.
Cũng có một nét tương đồng khác cần nghiên cứu:
trong khi hiện nay Raul kế thừa ngôi vị thống lĩnh từ Fidel, thì trước đây 4
năm, Thein Sein của Myanmar là người thừa kế của nhà độc tài Than Swe.
Tuy nhiên như cả thế giới đều biết, vị tổng thống
theo đạo Phật là Thein Sein đã làm nên một cuộc cách mạng kỳ diệu tại Myanmar:
không những trả tự do cho Aung San Suu Kyi, ông còn cho ban hành luật biểu
tình, lập hội tự do và báo chí tư nhân, đồng thời phóng thích rất nhiều tù nhân
chính trị. Cuối cùng, Thein Sein chấp nhận cho đảng đối lập ra tranh cử công
khai và công bằng. Cuối cùng, thắng lợi của Aung San Suu Kyi cũng được xem như
một thành công của Thein Sein.
Khác hẳn một số cựu lãnh đạo Việt Nam vẫn tìm cách
xuất hiện và giành giật ảnh hưởng cá nhân sau khi về hưu, người ta chỉ thấy
Thein Sein trong nhà chùa, nơi ông nguyện dành phần cuối đời cho việc tu hành.
Một lãnh đạo có tâm và tầm vóc là người biết rũ áo
ra đi đúng lúc. Thein Sein là người như vậy.
Nhanh
hơn Việt Nam?
Đang có một tương đồng nào đấy giữa Cuba và Việt
Nam: Năm 1995, Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ, sau đó 2 năm – 1997
– Internet chính thức vào Việt Nam; còn Cuba đã bình thường hóa quan hệ với Hoa
Kỳ vào cuối năm 2015, và chỉ một năm sau thì Internet được vào đảo quốc này.
Một luồng nhận định khác lại cho rằng với dòng máu
sôi sục Mỹ La tinh, hoặc giới lãnh đạo Cuba vẫn hết sức bảo thủ, hoặc họ sẽ
“cách mạng” nhanh chóng và có thể nhanh hơn cả những quốc gia “tư bản cuồng nhiệt”
như Việt Nam và Trung Quốc.
Chân trời đang dần dần ló dạng. Dù Liên Minh Châu Âu
không còn đặt điều kiện về nhân quyền trong mối quan hệ bình thường hóa với
Cuba, nhưng nếu Havana muốn tiến hành cải cách kinh tế thì lại phải có những
nguồn lực mới về tài chính. Cho tới nay, nguồn lực tài chính lớn nhất khả dĩ có
thể là tín dụng và viện trợ từ Hoa Kỳ và các nước Tây Âu. Nhưng muốn nhận được
những nguồn tín dụng dồi dào để làm cho đời sống người dân bớt khó khăn, giới
lãnh đạo Cuba lại cần thỏa mãn một số đòi hỏi của phương Tây về cải thiện nhân
quyền.
Trong trường hợp Việt Nam, phải mất đến 6 năm sau
khi bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ, chế độ bảo thủ này mới tiến được đến Hiệp
định song phương thương mại Việt – Mỹ, làm tiền đề cực kỳ quan trọng để đến năm
2015 hàng hóa Việt Nam đạt mức xuất siêu đến 25 tỷ USD vào Hoa Kỳ.
Nếu đi theo lộ trình của Việt Nam, Cuba cũng sẽ có
được một hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ vào những năm tới. Thậm
chí nếu thúc đẩy lộ trình bang giao này nhanh hơn, Cuba sẽ được bãi bỏ lệnh cấm
vận kinh tế và bắt đầu xuất siêu hàng hóa và Hoa Kỳ ngay trong vài năm nữa.
Nhưng có một sự thật hiển nhiên là giới lãnh đạo
Cuba đã không đi theo lộ trình “nhân quyền mắm tôm” như giới công an trị ở Việt
Nam. Tinh thần bộc trực Mỹ La Tinh đã dẫn đến cung cách đối xử với giới bất đồng
chính kiến về cơ bản là bắt hay không bắt, chứ không lợi dụng các loại tiểu xảo
nhỏ mọn và ti tiện như cho “côn đồ công vụ” ném mắm tôm và chất dơ vào nhà người
bất đồng chính kiến, hoặc cho công an mặc thường phục hành hung tàn nhẫn người
bất đồng chính kiến ngoài đường phố…
Trước chuyến công du của Obama đến Havana vào Tháng
Ba, 2016, Cuba đã trả tự do cho 7 nhà bất đồng chính kiến. Nhưng trước và cả
sau chuyến công du của Barack Obama đến Hà Nội vào Tháng Năm, 2016, giới lãnh đạo
Việt Nam đã chẳng thả một tù nhân chính trị nào.
Trong khi Obama đã gặp được những khách mời là các
nhà bất đồng chính kiến tại thủ đô của Cuba mà không bị phiền phức gì, thì những
khách mời bất đồng quan điểm người Việt của ông đã bị công an Việt Nam cấm ra
khỏi nhà để không cho tiếp xúc với tổng thống Mỹ…
Vài so sánh như trên, dù nhỏ nhưng lại cho thấy giới
lãnh đạo Cuba, nếu muốn, sẽ có khả năng cải cách thể chế nhanh hơn và thành
công hơn Việt Nam.
Hãy chờ xem Raul Castro sẽ làm gì trong những ngày
tháng tới…
No comments:
Post a Comment